Provincies zijn niet bang voor uitverkoop platteland

Achtergrond Algemeen Joost de la Court 30 mei 2020 om 06:34uur

Dreigt met het breed verhandelbaar maken van agrarische stikstofrechten een uitverkoop van de sector? Boeren zijn er bang voor, maar die angst is volgens de provincies ongegrond. Dat blijkt uit een rondgang langs de provincies. LTO Nederland heeft nog wel zorgen over de invulling.

Provincies+zijn+niet+bang+voor+uitverkoop+platteland

Provincies zeggen maar sporadisch meldingen binnen te krijgen van partijen die interesse hebben in agrarische stikstofrechten. Het buiten de agrarische sector verhandelbaar maken van stikstofrechten, het extern salderen, moet helpen activiteiten zoals van industrie en bouwnijverheid mogelijk te houden zonder dat de doelstellingen voor natuurbeleid in het gedrang komen.

Beperkende factor is dat het opkopen van de stikstofuitstoot van agrarische bedrijven alleen kan als die niet is gebonden aan productierechten. Denk aan pluimveehouderijen of pelsdierhouderijen.

Windmolenpark

In Flevoland is een voormalige pluimveehouderij opgekocht om de aanleg van een windmolenpark mogelijk te maken en provincie Noord-Brabant deed onlangs een poging om via de opkoop van rechten buiten de eigen provinciegrenzen uitbreiding van een bedrijventerrein van de grond te krijgen. Dat is het wel zo'n beetje.

Pas als er een landelijke regeling is, ontstaat er meer dynamiek

Theo Coumans, LLTB-bestuurder

Provincie Overijssel meldt één agrarisch bedrijf te kennen dat extern wil salderen en een boer die heeft aangegeven zijn rechten te willen verleasen, wat waarschijnlijk binnenkort ook tot de mogelijkheden gaat behoren. Drenthe telt zes aanvragen, vanuit de agrarische sector en vanuit de industrie.

Aanvragen uit Noord-Brabant

In Noord-Brabant liggen er aanvragen van acht niet-agrarische bedrijven, drie gemeenten en een van de provincie zelf. 'Alle aanvragen komen uit Noord-Brabant zelf', meldt de provincie.

Hoe gevoelig dat laatste ligt, bleek uit de felle reacties van andere provincies toen Noord-Brabant buiten de eigen grenzen 'op koopjesjacht' ging naar stikstofruimte. 'Het voelde alsof we van achteren werden aangevallen', klonk het in de betrokken provinciehuizen.

Meer duidelijkheid

Provincies verwachten dat de handel in agrarische stikstofrechten door niet-agrarische partijen pas loskomt als er meer duidelijkheid is over de provinciale beleidslijnen. Daar wordt nog over gepraat. Hoe groot die belangstelling wordt, vinden ze daarom nu nog lastig in te schatten. De onzekere economische situatie als gevolg van de coronapandemie speelt daarbij ook een rol.

'De angst dat het buitengebied wordt opgekocht door het grootkapitaal is ongegrond', klinkt het stellig vanuit Groningen. 'De grote bedrijven die voor uitbreiding stikstofruimte nodig hebben, zoeken dat bij gelijksoortige bedrijven en niet bij de veel kleinere agrarische bedrijven', stelt de provincie.

Veiligheidsklep

Agrarische stikstofrechten zijn door de bijbehorende grond relatief duur en het is erg bewerkelijk om al die losse bedrijven op te kopen. Ook wijzen de provincies op een veiligheidsklep die in de nieuwe regeling wordt ingebouwd. 'Iedere maand wordt gekeken hoeveel meldingen van transacties zijn binnengekomen. Zo houden we de hand aan de kraan.'

'Het kan zomaar erg hard gaan met opkoop'

LTO Nederland blijft kritisch als het gaat om de opzet van een regeling voor extern salderen. 'Bij veel vraag en weinig aanbod van stikstofrechten kan het hard gaan. Als de waterdruk erg hoog is, voldoet het principe van 'hand aan de kraan' ook niet. Dan is het moeilijk die kraan weer dicht te krijgen.' LTO-bestuurder Trienke Elshof is er nog niet van overtuigd dat een meldingsplicht de provincies voldoende grip biedt op de handel in rechten. LTO Nederland ziet meer in de depositiebank, waar saldogevers hun rechten in plaatsen. Dat geeft de overheid de gelegenheid om sturend op te treden. 'Je weet dan wat erin gaat en wat eruit kan', zegt Elshof. Het overleg met de provincies verloopt volgens de LTO-bestuurder goed, al heeft ze het liefst wat meer vaart in de zaak. 'De provincies begrijpen onze zorgen, zoals over de melders. Boeren verdienen het om duidelijkheid te krijgen over de vergunningverlening.'

Limburg

In Limburg, de enige provincie waar vorig jaar al een regeling is opengesteld, is nog geen gebruikgemaakt van de mogelijkheid. Dat is goed verklaarbaar, vindt LLTB-bestuurder Theo Coumans. 'Limburgse saldovragers zijn al snel aangewezen op bronnen van buiten de provincie. Pas als er een landelijke regeling is, ontstaat er meer dynamiek.'

Coumans verwacht dat ook dan het effect beperkt zal zijn. 'Bedrijven zullen er vaak voor kiezen alleen een gedeelte van hun rechten te verkopen.'

Veel intensieve bedrijven

Provincies met relatief veel intensieve bedrijven en/of natuurgebieden lijken eerder in beeld voor extern salderen dan de 'extensievere' provincies als Zeeland, Flevoland, Friesland en Groningen.

Zo denkt Flevoland dat agrarische bedrijven daar weinig belangstelling kunnen verwachten van saldovragers omdat er geen relevante natuurgebieden in de provincie zijn. Friesland meldt dat op basis van eerdere gesprekken met dialoogpartners in te schatten dat de belangstelling nihil zal zijn.

Morele bedenkingen

Provincies hebben trouwens ook morele bedenkingen bij 'uitverkoop' van het platteland. Verpaupering ligt dan op de loer. Provincie Noord-Holland staat bijvoorbeeld niet te trappelen: 'Wij hebben er zorg voor te dragen dat het landschap niet verrommelt, doordat gronden en opstallen onbenut achterblijven.'

'Niemand zit op opkoop te wachten'

Boeren hoeven niet te vrezen dat stikstofrechten massaal worden opgekocht door het niet-agrarische bedrijfsleven. 'Niemand zit daarop te wachten', zegt Jan van den Broek van VNO-NCW en MKB-Nederland. 'We zijn er niet op uit om agrarische bedrijven onnodig te benadelen. Integendeel. Het stikstofgeld kan beter worden besteed aan natuurherstel, het vlottrekken van de economie en verduurzamen van de sector. De sector heeft veel te bieden. Denk aan bedrijven die werken voor de tuinbouwsector of Wageningen University & Research.' Voor alle bedrijven moet salderen eenvoudig mogelijk worden om voldoende ontwikkelruimte te realiseren. Volgens de adviseur zal het niet zo'n vaart lopen met het opkopen van stikstofrechten van agrarische bedrijven voor industrie, woningbouw en infra. 'Het is niet alleen duur, maar voor de bouw van een fabriek of woning is gewoonlijk weinig stikstofruimte nodig. Zeker als die woning gasloos wordt gebouwd. Het kost vooral stikstof in de bouwfase, maar de bouw speelt daar al op in door steeds vaker elektrische voertuigen en machines te gebruiken.' De organisaties pleitten eerder al voor natuurherstel en het instellen van een drempelwaarde voor activiteiten die zeer kleine stikstofdeposities veroorzaken, zoals de bouw, maar ook de industrie in op afstand gelegen natuurgebieden. 'Dan is voor het verkrijgen van een vergunning extern salderen alleen nog nodig voor de uitstoot dichtbij.'

'Salderen noodzaak bij groot project'

Om ruimte te creëren voor sommige grote (infra)projecten, zal extern salderen noodzaak zijn, verwacht directeur Beleid en Vereniging Joep Rats van Bouwend Nederland. 'Hierdoor houden we ons land bereikbaar, kunnen we het nijpende woningtekort terugdringen en verder werken aan het verduurzamen en klimaatbestendig maken van Nederland.' Extern salderen zal voor kleine projecten, vooral in de woning- en utiliteitsbouw, helemaal niet nodig zijn, stelt Rats. 'Veel projecten kunnen al worden vergund binnen de bestaande wet- en regelgeving, maar daar maken vergunningverleners onvoldoende gebruik van.' Veel moet nog verder worden uitgewerkt in concreet beleid. 'Daar moet volop samen met alle betrokkenen aan worden gewerkt, zodat de bouw niet verder stagneert. Het is positief dat een aantal betrokken ministers al heeft aangegeven graag in gesprek te gaan over knelpunten en verdere oplossingen.' Bouwend Nederland pleit voor een zorgvuldig en werkbaar systeem dat landelijk geldt. 'Geen lappendeken aan beleid. Iedereen is gebaat bij waarborgen en een helder perspectief voor de boeren, de bouwers en de bewoners van Nederland.' Naast stikstof heeft de bouw- en infrasector te maken met problemen door PFAS en de coronacrisis, benadrukt Rats. 'De sector wordt disproportioneel geraakt door iets waar het geen schuld aan heeft en wat het niet zelf kan oplossen.'

'Juridisch gezien wat van vinden'

Op verschillende onderdelen van extern salderen is juridisch gezien wat aan te merken, stelt advocaat Paul Bodden van Hekkelman Advocaten. 'Ongetwijfeld worden de nodige rechtszaken gevoerd.' Volgens Bodden zijn de beleidsregels zoals opgesteld door de provincies op onderdelen strenger dan de jurisprudentie van de Raad van State over extern salderen. 'Daar kun je vanuit de optiek van de boer al wat van vinden. Ik verwacht dat organisaties als MOB (Mobilization for the Environment) alles willen tegenhouden.' De advocaat zegt dat er op veel onderdelen het nodige te zeggen is over de juridische kant van extern salderen. Als voorbeelden noemt hij de 30 procent afroming die bij de verkoop van stikstofruimte wordt toegepast en de koppeling met het doorhalen van dierrechten. Bodden begrijpt de zorgen die er bij boeren leven dat hun stikstofruimte niet voor de natuur, maar voor woningbouw worden gebruikt. 'Het beleid gaat uit van een gebiedsgerichte benadering. Dat kan inhouden dat in een deelgebied landbouw verdwijnt en woningbouw moet komen. Maar het kan ook zijn dat er meer ruimte voor landbouw komt. Ik denk dat die zorgen voorbijgaan aan de genuanceerde benadering van de provincies.' De gebiedsgerichte aanpak noemt Bodden een goede keuze. 'Daar is breed draagvlak voor, zelfs bij MOB.'