Jan Willem Erisman: iedereen zit nog in ontkenningsfase

Jan Willem Erisman, directeur van het Louis Bolk Instituut en tot 1 oktober verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam als hoogleraar Integrale Stikstofstudies, is duidelijk als hij zijn mening geeft over de aanpak van de stikstofcrisis door landbouwminister Carola Schouten. 'Veel maatregelen gaan het voor de rechter niet halen.'

Veereductie is niet de juiste motivatie om aan de stikstofknop te draaien

Jan Willem Erisman, directeur Louis Bolk Instituut en hoogleraar Integrale Stikstofstudies

Hoe kijkt u naar de aanpak van de stikstofcrisis?

'Er is zo'n enorme kennisachterstand. Ik zit al dertig jaar in deze materie. Het heeft mij erg verbaasd hoe lang het duurde tot er paniek ontstond na de uitspraak van het Europese Hof. Dat had in december al moeten ontstaan. Op dat moment hadden er al scenario's moeten worden gemaakt voor wat er te doen staat.'

Wekte het stikstofdebat in de Tweede Kamer vertrouwen dat we op weg zijn naar een oplossing?

'Er zijn daar voorstellen gedaan die voor de rechter niet standhouden. Stel dat Schouten straks met een drempelwaarde komt die de vergunningverlening weer op gang moet brengen. Dan komt iedereen voor de rechter waar het weer afgeschoten wordt. Dat zou ik te triest voor woorden vinden.'

Mede op verzoek van de Kamer laat Schouten die drempelwaarde toetsen door de Raad van State (RvS). Dat is dus een zinloze route.

'Ja, want dan gaat Johan Vollenbroek van Mobilisation for the Environment, de organisatie die de overheid ook voor het Europees Hof en de RvS daagde, weer naar de rechter.

'De RvS zegt dat de stikstofdepositie eerst omlaag moet en een drempelwaarde leidt tot een verhoging. Dat mag van de RvS alleen tijdelijk en als je aantoonbaar op lange termijn je doelen voor een verlaging haalt. Dit hebben de juristen vorige week ook tegen de Tweede Kamer gezegd. Schouten zal zich wel realiseren dat de RvS het niet goedkeurt.'

Hoe nu verder?

'Iedereen, inclusief de politiek, zit nog in een ontkenningsfase. Ze hebben zich er nog niet bij neergelegd dat we aan de slag moeten met elkaar. Iedereen denkt nog zijn belangen te kunnen bewaken. Van veel voorgestelde maatregelen zal de juridische toets in de praktijk plaatsvinden. Dat is niet de goede weg. Je moet vooraf toetsen of oplossingen ook in de praktijk juridisch houdbaar zijn.'

Wat is de kern van het probleem in de aanpak?

'Alles wat er komt, moet tot een aantoonbare reductie leiden. En wel van zodanig niveau, dat het ecologisch duidelijk is dat het de natuur gaat beschermen. Deze uitleg hoor je overal, bij juristen, bij experts. Dan kunnen de beleidsmakers dat toch ook weten.'

De commissie-Remkes kwam met oplossingen voor de korte termijn. Is dat volgens u gelukt?

'Nee. De beste kortetermijnoplossing is een langetermijnbeleid. Een snelheidsbeperking is de enige oplossing die je morgen kunt invoeren. Het opkopen van bedrijven kost maanden, dus de commissie heeft in feite geen snelle oplossing geboden.

'De RvS zegt: 'Zorg dat je laat zien dat je de kritische depositiewaarde haalt, zet er een datum bij en zet daar geld en instrumenten bij, zodat je kan garanderen dat het gebeurt.' Dat kost wel meer tijd, maar dat is voor iedereen geweldig. Want ik denk dat de meeste boeren best wel willen. maar niet morgen al. Als je ze de tijd geeft dan kun daarvoor vanuit de betrokken organisaties ook steun krijgen.'

Is een forse reductie van de veestapel noodzakelijk om hieruit te komen?

'Ik zeg niet dat er geen vee gereduceerd moet worden. Ik denk alleen niet dat dit de goede manier is om naar het probleem te kijken.

'Als ik boer zou zijn en ik moet twintig van mijn honderd koeien wegdoen, welke doe je dan weg? De twintig slechtst presenterende natuurlijk. En die tachtig andere laat ik zoveel mogelijk produceren, zodat ik minder verlies heb. Dan heb je nog steeds een te beperkte stikstofwinst. Vandaar dat ik stel dat veereductie niet de juist motivatie is om aan die stikstofknop te draaien.'

Welke effecten kan dit hebben op de akkerbouw?

'We hebben het veel over veehouderij, maar er is ook een relatie met akkerbouw. Tegen de commissie-Remkes heb ik gezegd: 'Wat je ook bedenkt, denk goed na over de gevolgen.' Hoe gaan boeren reageren en anticiperen?

'Stel nou dat je de krachtvoerimport gaat beperken. Wat wordt dan de markt voor krachtvoer? Als de prijzen heel hoog worden, gaan akkerbouwers natuurlijk krachtvoer verbouwen. Is dat wenselijk?'

Aan welke knop kan de veehouderij wel draaien?

'De kern van het probleem is dat we minder nieuwe stikstof het land binnen moeten halen. En dat zijn fossiele brandstoffen, kunstmest en krachtvoer. Als je die heel efficiënt gebruikt, heb je weinig verliezen. Hoe meer je inbrengt, hoe lager de efficiëntie en hoe meer verliezen. Dat is het probleem van stikstof.

'Dan moet je kijken hoe je zoveel mogelijk die input kan verminderen. Daar zit de oplossing. Dus moet de inbreng van kunstmest en krachtvoer en het fossiele brandstoffengebruik naar beneden.'

Voor de veehouderij betekent dat een ander verdienmodel?

'Dat verdienmodel is essentieel, dat ga ik niet ontkennen. Wat ik wel mis is een bepaalde creativiteit om daarnaar te kijken. FrieslandCampina heeft nu ook een bepaald percentage melk dat onder de kostprijs wordt verkocht. Dat draagt ook niet bij aan het rendement.

'Ik zie een tweedeling. Er blijven hoogproducerende boeren met veel vee die voor de wereldmarkt werken. Die gaan dat milieutechnisch allemaal oplossen, want ze kunnen de investeringen aan.

'Een andere groep gaat diensten leveren aan het landschap waarin ze werken. Dat kunnen lokale producten zijn, of natuur- of waterkwaliteit. Dat betekent wel dat ze in evenwicht met die omgeving moeten produceren, dus zullen ze moeten extensiveren. Tegelijkertijd worden ze voor de diensten financieel beloond.'

Als de bedrijfsontwikkeling tot stilstand komt, valt de ombouw naar stallen met minder uitstoot toch ook stil?

'Boeren die ook voor het landschap en de natuur gaan werken, gaan die nieuwe stallen niet bouwen. Als dat moet, stoppen ze. Nog eens zo'n financiële verplichting aangaan, zien ze niet zitten. Dan zeggen ze: 'Koop mij maar uit.' Maar willen we dat dan? Ze willen zelf ook niet stoppen. Ze worden gedwongen door de financiële situatie, terwijl we ze hartstikke hard nodig hebben voor het landschap.'

En wat als die boeren door de industrie worden weggekocht om extern te salderen?

'Daarin schuilt het gevaar dat geld de stikstofmarkt gaat sturen. Ik vraag me bovendien af of het slim is om sectoren te koppelen. Aan de kant van de industrie met zijn fossiele brandstoffen ligt een klimaatakkoord en dat is heel effectief om de hoeveelheid stikstof te reduceren. En als je nu gaat salderen op stikstof, weet je dat je over een paar jaar de klimaatmaatregelen eroverheen krijgt.

'Vanuit een integrale optiek zou ik zeggen: laat de fossiele brandstoffen, die meer een technologisch probleem zijn, meelopen met het klimaatakkoord. De landbouw, wat meer een biologisch probleem is, kan kijken naar biologische en ecologische oplossingen, ondersteund met technologie. Maar ga die twee niet vermengen. 'Je ziet vaak dat beleid veel te ver van de praktijk af staat. Dat risico sluimert hier ook.'