'Vraag naar natuurbeheer komt onvoorzien snel op ons af'

Datema, sinds 2016 voorzitter van BoerenNatuur, heeft het druk met de groeiende interesse onder boeren en tuinders in agrarisch natuur- en landschapsbeheer. Zo'n drie à vier dagen per week zet hij zich in voor de veertig boerencollectieven met bijna tienduizend leden. Hij schuift aan in Den Haag en Brussel om mee te praten over landbouw en natuurbeleid.

Vroeger waren het boeren zonder opvolger, dat beeld is wel gekanteld

Alex Datema, voorzitter BoerenNatuur en melkveehouder in Briltil

De melkveehouder uit het Groningse Briltil is tevens een veelgevraagd spreker op agrarische congressen en bijeenkomsten van (lokale) boerenclubs. Op social media zijn regelmatig enthousiaste reacties te lezen van mensen die bij zo'n lezing aanwezig waren.

Wat merkt u van dat groeiende enthousiasme?

'Toen ik bij BoerenNatuur begon vroegen veel boeren waarom ze aan natuurbeheer zouden moeten doen. Nu vragen ze vooral hoe ze moeten beginnen. Het besef dat er iets moet gebeuren is in drie jaar tijd volledig doorgedrongen.'

Heeft het beleid van landbouwminister Carola Schouten die interesse aangewakkerd?

'In mijn beleving heeft Schouten het lef gehad om te zeggen dat we in de landbouw keuzes moeten maken. Lang werd gedacht dat de oplossing binnen het huidige landbouwsysteem te vinden was. Zij durft te zeggen dat we het daarmee niet redden. Ik ben het van harte met haar eens.

'Veel boeren hadden al het gevoel dat we andere keuzes moeten maken. Maar we moeten niet vergeten dat de wereld om de boer heen daar net zo hard in mee moet gaan. Denk aan de veevoerindustrie, banken en accountants, zeg maar alle erfbetreders. Het goede van deze minister is dat ze ook de rol van die partijen benoemt in deze systeemverandering.'

Wat kan er verbeteren aan de rol van die bedrijfsadviseurs?

'Twintig jaar geleden werd van agrarisch natuurbeheer gezegd dat het voor boeren was die geen opvolger hadden of het rustiger aan wilden doen. Dat beeld is wel gekanteld. Er zijn heel veel moderne bedrijven die aan hun omgeving willen laten zien dat ze meer doen dan alleen koeien melken of grootschalige akkerbouw bedrijven.

'Bedrijfsadviseurs moeten daar meer rekening mee houden. Nu wordt er nog te vaak ingezet op verdere intensivering, terwijl die laatste extra liters melk of kilo's aardappelen geen winst opleveren.'

Wat merkt BoerenNatuur van de toegenomen interesse?

'BoerenNatuur moet je zien als een uitvoerder van een subsidiestelsel. Dat er ook interesse is bij boeren buiten onze collectieven, wisten we. Dat die vraag zo snel op ons af zou komen, hadden we niet voorzien.

'BoerenNatuur ondersteunt bij de administratie en verdeling van de subsidies. Ons datasysteem legt de inspanningen van de boeren vast bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Met behulp van onze data kunnen we bijvoorbeeld adviseren welke ingrepen het meeste effect hebben. Dit wordt nu betaald vanuit de subsidies voor natuurbeheer.

'We beraden ons op de vraag of en hoe we deze dienstverlening kunnen verbreden naar individuele boeren die aan natuurontwikkeling willen doen. Dit is wel interessant, want we kunnen er onze impact mee vergroten.'

In plaats van subsidies wordt er ook gesproken over het stapelen van beloningen. Hoe staat het met deze ontwikkeling?

'Als het over stapeling van beloningen gaat, zeg ik altijd dat je de eerste stappen op je eigen bedrijf kunt zetten. Bedrijven die het beste scoren op duurzaamheid, scoren vaak ook economisch beter, blijkt uit onderzoek. Dat is ook niet zo raar, want voor het gemiddelde boerenbedrijf geldt dat die eerste duurzame stappen leiden tot een lagere kostprijs.

'Daarna kom je op de activiteiten die geen geld opleveren, zoals uitgesteld maaien ten behoeve van weidevogels of het niet bemesten van akkerranden. Die zijn bedrijfseconomisch niet rendabel en daarom zou je daar een beloning voor moeten krijgen.'

En, lukt dat?

'Agrarisch natuurbeheer is een voorbeeld van hoe je die beloning kan ontvangen. Maar dat werkt alleen in aangewezen gebieden en is dus niet toegankelijk voor alle boeren. En dan is er ook nog een beperkt budget.

'Wat je al wel veel ziet in de zuivel, is dat er vanuit de markt mogelijkheden komen om met verschillende melkstromen beloningen te ontwikkelen. De discussie is wel hoe lang dat standhoudt.

'De stapeling van beloningen door bijvoorbeeld rentekortingen is nog in ontwikkeling. Voor die stap is het wel noodzakelijk dat de data over het natuurbeheer op jouw bedrijf beschikbaar is. Daar komt steeds meer vraag naar. Dat wordt onder meer versneld door PlanetProof. Boeren willen graag meedoen, maar hun inspanningen moeten wel goed worden vastgelegd. Onze collectieven kunnen die service aan boeren verlenen'

Zijn de industrie en retail bereid voor biodiversiteit te betalen?

'De grote verwerkende industrieën, zoals Unilever, worden vooral afgerekend op hun CO2-uitstoot. Natuurbeheer en biodiversiteit niet. Als we daar als landbouw in meegaan, werken we toe naar een verdere intensivering. Dat kunnen we ons in de Nederlandse maatschappelijke discussie niet veroorloven.

'De retail zit veel meer aan de consumentenkant. En de consument is veel gevoeliger voor een grutto en een bloemenrand dan voor een discussie over CO2-equivalenten.'

Beloningen moeten toch ook van die kant komen?

'De Rabobank gaat aan de slag met het geven van rentekortingen. Ook het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid kan hieraan een boost geven. Het hoogst haalbare is dat je als land de ruimte krijgt om te doen wat nodig is.

'Ik mag in Brussel weleens uitleg geven over collectief natuurbeheer dat ze daar de 'Dutch Approach' noemen. Dan vragen ze of dat voor de hele EU moet gelden. Nee dus. Maar in landen als Nederland, Frankrijk, België Duitsland kan het heel effectief zijn.

'In Roemenië is nog heel veel natuur. Daar hoef je die niet te beschermen, maar moet je nadenken over hoe je de landbouw kan ontwikkelen zonder dat het aandeel natuur naar beneden gaat. Wijzelf moeten de natuur eerst opkrikken voor we verder kunnen.'

Hoe ziet het ideale beloningsmodel eruit?

'We moeten ernaar streven dat we één instrument krijgen waarmee de duurzaamheid van boerenbedrijven wordt beoordeeld. Een bank kan dan bijvoorbeeld bij een score van 60 punten rentekorting geven, of een provincie geeft je het recht van pacht bij 50 punten. Belangrijkste is dat het geen ratjetoe aan systemen en voorwaarden wordt.

'De biodiversiteitsmonitor van de Rabobank, FrieslandCampina en het Wereld Natuur Fonds is een geschikt systeem. Ook voor de akkerbouw wordt er een ontwikkeld.'

Wat zeg je tegen degenen die onze exportpositie in gevaar zien komen door alle extra kosten?

'Dat is een onzinverhaal. We zijn al de duurste van Europa. We kunnen dat volhouden, omdat we het in de markt beter doen dan anderen. We hebben de beste kwaliteit en kunnen die dankzij de beste logistiek overal leveren.

'Onze kwaliteit kunnen ze in de rest van Europa nu ook produceren. Als je die markt toch wil behouden, moet je kijken welke belangrijke thema's op ons afkomen en hoe we daarin voorop kunnen lopen. Dankzij de Kringloopwijzer, door veel veehouders verfoeid, kunnen zuivelbedrijven aan afnemers laten zien dat we hier iets doen aan milieu en mineralenoverschot. Dat kunnen ze nergens in Europa.

'Met PlanetProof en de biodiversiteitsmonitor kunnen we onze marktpositie in het buitenland behouden. Want op kostprijs concurreren gaat ons niet lukken.'

Er is wel kritiek op PlanetProof. Natuurbeheer zou hier slecht combineren met het verlagen van de CO2-uitstoot.

'Het PlanetProof-systeem kijkt naar de samenhang tussen een aantal factoren. Het pakt nu ongunstig uit bij extensieve bedrijven met veel natuurbeheer, als je kijkt naar de CO2-uitstoot per liter melk. Dat komt ook doordat PlanetProof over de volle breedte van duurzaamheid wat wil bereiken.

'Het blijkt moeilijk om aan die combinatie van factoren te voldoen. Het heeft te maken met hoe natuur en landschap wordt beoordeeld binnen PlanetProof. Hierover zijn we met Stichting Milieukeur in gesprek. Het is nog afwachten hoe PlanetProof zich ontwikkelt. Als boeren intensiever worden om hun CO2-doelen te halen, moeten we gaan bijsturen.'

Wat is uw advies aan boeren die ook aan natuur- en landschapsontwikkeling willen doen?

Denk goed na over de keuzes die je maakt bij de verdere ontwikkeling van je bedrijf. Wat vind je zelf leuk en prettig, kan het in jouw gebied en wat gebeurt er in de wereld om je heen? Ik verwacht dat er meer diversiteit komt in het type bedrijfsvoering. In de afgelopen dertig jaar was er maar een manier om verder te komen en dat was schaalvergroting en intensivering. Daar moeten we wel vanaf. Er zijn meer keuzes die je kan maken.