Regelgeving zit veerkracht boer in de weg

Veehouders zien vooral de fosfaatregulering en het maatschappelijk wantrouwen als grote uitdagingen. Akkerbouwers en tuinders noemen onder meer het schrappen van gewasbeschermingsmiddelen en extreme weersomstandigheden. Aanhoudend lage verkoopprijzen en het hebben van een slechte onderhandelingspositie ten opzichte van verwerkende bedrijven en retailers zijn andere grote uitdagingen die in het onderzoek worden genoemd.

De antwoorden komen uit een onderzoek dat WUR in samenwerking met Nieuwe Oogst heeft uitgevoerd onder 916 boeren en tuinders. De enquête is bedoeld om inzicht te krijgen in de veerkracht van de Nederlandse boer. Veerkracht is het omgaan met zowel voorziene als onvoorziene veranderingen en extreme situaties. En veerkracht is belangrijk voor de continuïteit van de Nederlandse agrarische sector. Het gaat daarbij om robuustheid, aanpassingsvermogen en transitievermogen van bedrijven.

Positieve inschatting

'Er wordt veel over de boer gezegd, maar dit onderzoek draait om wat de boer nu zelf vindt. Het blijkt dat boeren en tuinders een positieve inschatting maken van hun eigen veerkracht', zegt promotieonderzoeker Thomas Slijper.

Veerkracht is in de land- en tuinbouw geen ingeburgerde term, erkent Slijper. Maar tijdens het onderzoek bleek dat boeren en tuinders, zonder het te benoemen, er wel mee werken. 'Ter aanvulling op de enquête hebben we ook twintig interviews gehouden met boeren om het verhaal te horen achter de antwoorden die ze gaven. Daaruit blijkt dat ze bij het maken van plannen veelal de lange termijn voor ogen hebben. Ze willen ook echt wel mee in de vergroening van de landbouw, maar daarvoor is wel een stabiele visie voor de lange termijn nodig.'

Groot risico voor sector

Veehouders zien het maatschappelijk wantrouwen in en de acceptatie van de landbouw als een groot risico voor hun sector. 'Vroeger hadden boeren goede contacten met de dorpelingen om hun heen. Ze zien dat door verhalen in de media veranderen. Dat voorbijgangers demonstratief de hand voor de mond doen, als de boeren aan het spuiten zijn. Ze vinden het lastig om daarover met die mensen in contact te komen', zegt Slijper.

Miranda Meuwissen, hoogleraar risicomanagement in de voedselketen, ziet ook veel positieve uitkomsten in het onderzoek. 'Boeren zijn sterk bereid te leren van nieuwe ontwikkelingen en daarmee kansen te pakken. Voor velen een reden om lid te zijn van een coöperatie, producentenorganisatie of studieclub.'

Naast het realiseren van voldoende inkomen uit het bedrijf, stellen boeren en tuinders met hun bedrijf ook andere doelen. Zoals het produceren van voedsel van een hoge kwaliteit of het goed beheren de kwaliteit van water, lucht, en bodem. Voor veehouders is ook dierenwelzijn een belangrijke functie. Akker- en tuinbouwers vinden het daarnaast belangrijk om werkgelegenheid te verschaffen en goede werkomstandigheden voor het personeel te verzorgen.

Opvallende prioriteiten

Meuwissen noemt de verhoudingen tussen deze prioriteiten opvallend. 'De leefbaarheid van het platteland en de biodiversiteit krijgen toch opvallend veel aandacht. Veel onderzoek is gericht op het opschroeven van het boereninkomen. Niet dat dit niet belangrijk is, maar boeren en tuinders voegen daar andere functies van hun bedrijf aan toe. Dat is wel iets voor beleidsmakers om rekening mee te houden.'

Een andere opvallende uitkomst is de lage prioriteit die boeren en tuinders in de enquête geven aan bedrijfsopvolging. Op een schaal van 1 (helemaal geen uitdaging) tot 7 (heel erg uitdagend) krijgt dit onderdeel een gemiddelde score van 3,7. 'Op voorhand zou je een hogere prioriteit verwachten', zegt Slijper. 'Maar het wordt niet meer als een belangrijke uitdaging gezien.'

Meuwissen stelt dat het doorgeven van het bedrijf aan de volgende generatie niet meer zo sterk leeft als vroeger. 'Het is niet meer zo dat opvolgers in de rij staan. Er wordt realistisch over nagedacht.'

Extreem weer

Aanhoudende extreme weersomstandigheden zijn een grotere zorg voor boeren dan bedrijfsopvolging, blijkt uit de resultaten. Terugkijkend op de droogte van afgelopen zomer – de enquête werd in november en december 2018 afgenomen – kijken boeren positief terug op de steun die ze daarbij ontvingen om de negatieve gevolgen op te vangen. 'Er werd goed met ze meegedacht. Zo kregen ze gemakkelijk toegang tot kredieten.'

Hoog scoorde de onvrede over sterk fluctuerende prijzen en de slechte onderhandelingspositie die boeren en tuinders hebben ten opzichte van de retail en verwerkende bedrijven. 'We horen dat vooral in de akker- en tuinbouw. Boeren hebben het idee dat zij lage prijzen krijgen, maar dat retailers kunnen vragen wat ze willen', zegt Slijper.

De conclusie die wordt getrokken uit het onderzoek is dat Nederlandse boeren en tuinders de meeste veerkracht tonen als het gaat om hun aanpassingsvermogen. Daarna volgen robuustheid en transitievermogen.