'Vlees heeft zijn vanzelfsprekendheid verloren'

In mei 2017 was Cor van der Weele een van de sprekers op het Pluimvee Symposium 'Ken uw tegenstanders'. Ze citeerde een artikel waarin Hendrix Genetics-directeur Servé Hermans vertelde hoe hij met 'pijn in het boerenhart' ziet dat de efficiëntie in de pluimveehouderij doorschiet. Het was een opmaat naar haar onderzoekswerk: de acceptatie van een alternatieve vleesproductie in de vorm van kweekvlees.

'Ik heb mijn verhaal voor pluimveehouders in twee aparte sessies gedaan', herinnert Van der Weele zich. 'De eerste keer kreeg ik vooral defensieve reacties als 'zoveel wil een consument toch nooit betalen voor vlees'. De tweede keer proefde ik vooral interesse in de nieuwe technieken. Als onderzoeker vind ik het heel interessant om te zien wat er gebeurt als mensen zich openstellen voor verandering.'

Prangende vraag

De Wageningse onderzoeker houdt zich de komende maanden bezig met een prangende vraag: stappen Nederlandse veehouders in de markt van kweekvlees? 'Om daar een antwoord op te krijgen, gaan we de komende maanden in focusgroepen in gesprek met boeren. Afgelopen week zijn we al met de eerste groep van start gegaan. Daarna willen we ook in gesprek met de vlees- en veevoerindustrie en de kweekvleesindustrie', zegt ze.

De vraag is actueel. 'Alles wat je nodig hebt om vlees te kweken, zoals een bioreactor, software en een groeimedium, is inmiddels op de markt of er wordt hard aan gewerkt.'

Tegengestelde wensen

Cor van der Weele is bioloog en filosoof. Sinds 2011 is ze bijzonder hoogleraar Humanistische wijsbegeerte aan Wageningen University & Research. Ze verdiept zich in de gemengde gevoelens die leven rondom vlees eten; mensen houden ervan, maar hebben grote moeite met de intensieve veehouderij.

In opdracht van het ministerie van LNV ging ze eerder met jong en oud uitgebreid in gesprek. 'Een conclusie die ik in ieder geval kan trekken, is dat vlees zijn vanzelfsprekendheid kwijt is.'

Én graag vlees eten én er moeite mee hebben, definieert ze als een vorm van ambivalentie oftewel tegengestelde wensen. 'Om toch met een gerust gemoed vlees te eten, kan strategische onwetendheid - niet te veel willen weten over vlees - helpen om de onrust van die gevoelens te dempen', verklaart ze. 'Wat niet weet, wat niet deert. Dat geeft wel een kloof tussen je waarden als burger en je gedrag als consument. De vraag is hoe lang dat stabiel blijft.'

• Lees ook: Consument geeft mening over hoogtechnologisch voedsel

Geschiedenis van kweekvlees

Hoe hightech het ook klinkt, kweekvlees kent een lange geschiedenis. Al in de jaren dertig van de vorige eeuw zinspeelde Winston Churchill op een alternatieve productie van kippenvleugels.

In Nederland is arts Willem van Eelen, die zelf in de Tweede Wereldoorlog honger heeft geleden, een van de belangrijkste grondleggers. In 2013 toonde de Nederlandse farmacoloog en hoogleraar Mark Post een hamburger van kweekvlees aan een internationaal publiek.

Een doorbraak? Van der Weele plaatst het in perspectief. 'Je zou ook kunnen zeggen dat die stukjes weefsel samen met kruiden en kleurstoffen inderdaad op een hamburger leken, maar er moest nog veel gebeuren. En het maken van vlees dat op biefstuk lijkt, met doorbloeding en vet, is veel moeilijker. Maar de ontwikkeling zet op alle terreinen door.'

Steak van kikkercellen

Rond 2006 kwam de Wageningse onderzoeker in aanraking met kweekvlees, toen ze hoorde van een Australisch kunstenaarsduo dat exposeerde met een 'steak zonder slachtoffers', gemaakt van kikkercellen. 'Toen dacht ik: wat een goed idee. Wel vlees, maar niet de nadelen voor dier of milieu.'

Van der Weele ziet kweekvlees als een 'trigger voor de verandering van ons dieet'. Zowel bij ouderen als bij jongeren ziet ze uit eerder onderzoek de bereidheid om het dieet aan te passen. 'Een opmerking van een oudere deelnemer was: margarine was in het begin ook vreemd en is nu heel gewoon. Ook jongeren willen best kweekvlees eten, als het 'niet te duur en ook lekker is'.

Een soort ideaalplaatje voor veel mensen die wij gesproken hebben, is dat een varken of koe op het boerenbedrijf in leven blijft, maar dat er tegelijkertijd wel vlees mee wordt geproduceerd.'

Obstakels

Er moeten nog allerlei obstakels worden overwonnen, bijvoorbeeld het vinden van een betaalbaar plantaardig alternatief voor het benodigde groeimedium met foetaal kalfsserum. Dat laatste is erg duur en ondermijnt bovendien de diervriendelijkheid van kweekvlees.

Sowieso is het maken van kweekvlees nog altijd peperduur, zeker vergeleken met een schnitzel of een kalkoenfilet. Ook de novel food-wetgeving is een belangrijke hobbel om kweekvlees op de markt te brengen voor menselijke consumptie.

Toch ziet de Wageningse professor de laatste twee jaar dat steeds meer seinen op groen komen te staan, mede door de aandacht voor het klimaat.

Silicon Valley

'Met name in Silicon Valley zie je tientallen bedrijfjes die zich op kweekvlees storten. Er zijn veel grote investeerders en vleesbedrijven actief op de markt en de vleesverwerkende industrie kan makkelijk overstappen op alternatieven voor vlees. Hoe snel de ontwikkelingen in landen als China gaan, weten we simpelweg niet.'

Startende bedrijven werken aan kweekvlees afkomstig van runderen en varkens, maar ook van gevogelte als kippen, kalkoenen en eenden. Naast vlees worden ook andere dierlijke producten gekweekt, zoals melk en leer.

Technieken als 3D-printing en bioreactoren bieden een praktisch alternatief voor de productie in een laboratoriumomgeving. 'Drie jaar geleden dachten we met z'n allen dat kweekvlees weleens dood kon bloeden, nu gaan de ontwikkelingen ineens keihard.'

Vertaling naar boerenpraktijk

Daarom wil Van der Weele de komende maanden samen met Nederlandse veehouders de vertaling maken naar de boerenpraktijk. Is het mogelijk om de productie van kweekvlees te integreren in een bestaande veehouderij? En hoe ziet dat plaatje er dan uit?

Kan met de introductie van kweekvlees de veehouderij extensiever worden en kunnen boeren zowel 'kweekvlees' als 'kwaliteitsvlees' gaan produceren? Of zit de markt simpelweg te wachten op eiwitten, los van de vraag of het een plantaardige of dierlijke afkomst heeft?

Perspectieven

In haar onderzoeksvoorstel spreekt de professor de hoop uit dat kweekvlees maatschappelijke perspectieven biedt voor veehouders.

'Als er geen aantrekkelijk of haalbaar scenario uit dit onderzoek komt, zou dat een teleurstellende, maar interessante uitkomst zijn. Mijn advies aan veehouders is om in ieder geval nieuwsgierig te zijn naar nieuwe ideeën zoals kweekvlees.'

Deelnemen aan het onderzoek? Mail: kweekvleesenboeren@gmail.com.