'Strategie voor oliezaden is hard nodig'

Eurocommissaris voor landbouw en voedsel Christophe Hansen presenteerde een maand geleden de visie van de Europese Commissie voor de toekomst van de landbouw. Van de vele aangekondigde maatregelen viel er één in het bijzonder op voor Europese producenten van eiwitgewassen: de ambitie om een plan te ontwikkelen om de afhankelijkheid van de EU van eiwitimport aan te pakken.

De productie van oliehoudende zaden is een hoeksteen van de EU-landbouw en is na granen het op een na meest verbouwde akkerbouwgewas. Koolzaad en zonnebloemen ondersteunen niet alleen de EU-voedsel- en veevoerindustrieën en helpen zo de afhankelijkheid van geïmporteerde plantaardige eiwitten te verminderen, maar dienen ook als belangrijke bronnen voor hernieuwbare energie in transport, wat bijdraagt aan decarbonisatie en energieonafhankelijkheid.

Bovendien spelen oliehoudende zaden een cruciale rol in duurzame landbouw door gewasrotaties te verbeteren, koolstof op te slaan en verschillende soorten ecosysteemdiensten te leveren. Toch lijkt het beschermen van de sector, ondanks het strategische belang ervan voor de zelfvoorziening van de EU, geen prioriteit te zijn, afgaande op de kloof tussen woorden en daden.

De afgelopen jaren is de Europese oliehoudende zadensector getroffen door een combinatie van productieproblemen en handelsverstoringen. Klimaatverandering heeft geleid tot extreme weersomstandigheden, lagere opbrengsten en nieuwe plagen en ziekten. Tegelijkertijd zijn EU-boeren cruciale gewasbeschermingsmiddelen kwijtgeraakt.

Ondertussen blijven alternatieve oplossingen schaars. De afgelopen vijf jaar zijn geen nieuwe werkzame stoffen (inclusief biologische) goedgekeurd en nieuwe veredelingstechnieken zijn nog niet beschikbaar.

Oorlog

De handelsdynamiek heeft deze problemen alleen maar vergroot. De oorlog in Oekraïne heeft geleid tot een toename van de import van oliehoudende zaden, terwijl de biodieselmarkt – cruciaal voor de sector – is overspoeld met goedkope en mogelijk frauduleuze biodiesel uit China.

Na de oorlog heeft de EU de handel met Oekraïne volledig geliberaliseerd. Met weinig beperkingen op Oekraïense oliehoudende zaden en beperkte tarieven op oliën verdubbelde de export van oliehoudende zaden en aanverwante producten (meel en olie) vanuit Oekraïne. Hoewel de EU importbeperkingen oplegde aan producten zoals suiker, werden er geen maatregelen genomen om de import van oliehoudende zaden te beteugelen.

Paradox

Dit leidt tot een paradox: ondanks het strategische belang ervan is het vooruitzicht voor de EU-oliehoudende zadensector steeds wankeler. Met de toenemende wereldwijde handelsonzekerheden kan de situatie nog verder verslechteren.

De tweede regering-Trump stuurt schokgolven door de markten. Door tarieven op te leggen aan Canada en China, kan een groot deel van hun overschot aan oliehoudende zaden en aanverwante producten naar de EU worden omgeleid, waardoor de druk op Europese producenten toeneemt. De EU kan zich geen verdere druk op haar oliehoudende zadenproductie veroorloven. Maatregelen zijn nodig om de beschikbaarheid en de betaalbaarheid van essentiële productie te garanderen.