Analyse: Greenpeace-uitspraak maakt stikstofcrisis weer topprioriteit

Het kabinet-Schoof sloeg bij zijn aantreden een gematigde stikstofkoers in. Het beschikbare budget van 24 miljard euro werd aanzienlijk verkleind naar 5 miljard euro. En het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) is verruild voor het plan Ruimte voor Landbouw en Natuur, waarin meer gebiedsgericht wordt gewerkt aan de aanpak van kwetsbare natuur.

Op die gematigde koers kwam van meet af aan kritiek uit de Tweede Kamer, ook van de coalitiepartijen VVD en NSC. Desondanks trad het kabinet vol vertrouwen de rechtszaak tegemoet die Greenpeace aanspande over het behalen van de stikstof- en natuurhersteldoelen.

Aan dat optimisme kwam vorige week woensdag een einde. De rechter oordeelde keihard over het stikstofbeleid van landbouwminister Femke Wiersma. In de Greenpeace-uitspraak verwijst hij naar het schrappen van het transitiefonds en het NPLG. 'Bovendien heeft de huidige regering tot op heden geen beleid afgekondigd waarbij met enige wetenschappelijke zekerheid kan worden aangenomen dat het wettelijke stikstofdoel voor 2030 zal worden behaald.'

Kabinet wakker geschud

Het kabinet was al wakker geschud door de uitspraak van de Raad van State in november, waarmee het intern salderen bij nieuwe economische projecten ernstig wordt bemoeilijkt. Door de uitspraak in de Greenpeace-zaak is het stikstofdossier nog urgenter geworden.

De ministeriële commissie Economie en Natuurherstel, zoals de stikstofwerkgroep officieel heet, gaat vier 'sporen' verkennen. De groep wil kijken wat juridisch nog mogelijk is voor de verlening van vergunningen. Daarnaast wordt onderzocht welke maatregelen nodig zijn voor het verminderen van de stikstofdepositie en het herstel van de natuur. Naast de landbouw staan hier ook de industrie en luchtvaart aan de lat. Tevens wordt onderzocht wat mogelijk is binnen de Europese regelgeving.

Wiersma tilde tijdens een commissiedebat daags na de Greenpeace-uitspraak een tipje van de sluier op over een maatregelenpakket dat zij met haar ambtenaren in voorbereiding heeft. De bewindsvrouw is enthousiast over de stikstofreductie die mogelijk is via het voerspoor. In een vorige functie als beleidsmedewerker van de Vereniging Behoud Boer & Milieu zag ze naar eigen zeggen wat kringloopboeren hiermee weten te bereiken.

Wat de reactie vanuit de veehouderij op een dergelijke maatregel zal zijn, is afwachten. Een dergelijke ingreep in de boerenpraktijk door Wiersma's voorganger Carola Schouten stuitte in 2020 op fel verzet.

Vrijwel direct na de Greenpeace-uitspraak riepen BBB, SGP en LTO Nederland op de stikstofwet dan maar aan te passen. Volgens BBB-partijleider Caroline van der Plas laat de uitkomst van het proces zien dat het stikstofbeleid 'onuitvoerbaar' is. Door de kritische depositiewaarde (KDW) als drukfactor te schrappen en te schuiven met jaartallen kan het stikstofslot worden opgeheven, is hier de gedachte.

'Het is hoog tijd om de onwerkbare wetten en regels aan te passen die in vorige kabinetten, tegen alle waarschuwingen in, zijn bedacht. Niet meer alleen sturen op stikstof, maar sturen op de staat van instandhouding van de natuur en de sociaaleconomische gevolgen voor heel Nederland hierin nadrukkelijk meenemen', zegt de BBB-fractievoorzitter.

SGP'er André Flach merkt op dat de uitspraak ook het opkoopbeleid van het kabinet in de wielen rijdt. Gestopte boeren met andere plannen voor hun bedrijf stuiten op het stilvallen van de vergunningverlening. En dat geldt ook voor boeren die willen investeren in de verduurzaming van hun bedrijf.

Ergernis over halveren

Vanuit de oppositie klinkt een ander geluid. D66-leider Rob Jetten haalde tijdens een debat het halveren van de veestapel weer van stal. Dit zorgde voor ergernis bij BBB en ChristenUnie.

Kamerlid Pieter Grinwis (ChristenUnie) vindt het jammer dat D66 daar weer op terugkomt, aangezien dit vijf jaar geleden leidde tot polarisatie in het landbouwdebat. 'Johan Remkes vroeg ons daar niet over te spreken. We weten dat halveren niet nodig is dankzij innovatie, extensiveren en krimp.' Volgens Anne-Marijke Podt (D66) wilde Jetten onderstrepen dat de inzet van haar partij in het stikstofdossier onveranderd is.

Sleutelen aan de KDW in de stikstofwet is niet Wiersma's voornaamste doel. Er spelen volgens haar andere drukfactoren, zoals de staat van de natuur, waarop nieuw beleid juridisch ook kan worden afgerekend. Bovendien is de KDW momenteel nog het enige juridisch houdbare instrument.

Niet meteen de portemonnee trekken

De plannen van de ministeriële werkgroep moeten voor het debat over de voorjaarsnota op tafel liggen. Of er extra financiële ruimte komt in de voorjaarsbegroting voor een nieuwe aanpak van de stikstofcrisis is nog maar zeer de vraag. Minister Eelco Heinen van Financiën wil niet meteen de portemonnee trekken om het stikstofprobleem op te lossen. Hij wil eerst 'stap voor stap kijken' hoe de 5 miljard euro die de coalitiepartijen voor investeringen in de landbouw hebben vrijgemaakt het beste kan worden uitgegeven.

In de Greenpeace-uitspraak schuilt een meevaller voor het kabinet. Het reductiedoel om 50 procent van de kwetsbare natuur in 2030 onder de KDW te brengen staat overeind, maar aan het reductiedoel van 40 procent voor 2025 wordt de staat niet gehouden. Dit biedt ruimte voor de ontwikkeling van nieuw beleid, maar ook de verleiding om door te modderen. Op dat laatste zitten de naar duidelijkheid snakkende boeren niet te wachten. Het is aan de Tweede Kamer om hier de vinger stevig aan de pols te houden.