Leren om signalen van bijterij bij varkens op te pikken

Onderzoeker Anita Hoofs van Wageningen Livestock Research was in het verleden regelmatig zittend in een hok met varkens te vinden. Dat gebeurt nog steeds weleens, maar nieuwe technieken – zoals het gebruik van camera's – geven veel meer informatie.

'Camera's leggen beelden vast over een langere tijd en die beelden kunnen meerdere keren teruggespoeld worden. Met camerabeelden heb je daarnaast het hele hok van bovenaf in beeld. Dat helpt om het gedrag van de dieren afzonderlijk te beoordelen en de interactie met hokgenoten te bekijken', licht Hoofs toe.

Waardevolle informatie, noemt de onderzoeker dat. Uit de inzichten die de beelden opleveren, proberen Hoofs en haar collega-onderzoekers tips te destilleren voor de praktijk. 'Om varkens met lange staarten te houden, moet je anders naar het dier kijken', zegt Hoofs. En de een lukt dat gemakkelijker dan de ander, blijkt in de praktijk.

De onderzoeker adviseert varkenshouders die met lange staarten aan de slag willen om dat planmatig te doen. 'Op de website van de Coalitie Vitale Varkenshouderij (Coviva) worden meerdere routes beschreven. Zet voor jezelf op papier hoe jij het wilt doen en hoe je verder gaat wanneer het even tegen zit.'

Type staartbijters

De ene staartbijter is de andere niet, vertelt Hoofs. De praktijk onderscheidt er drie: de tweetrapsbijter, de gefrustreerde bijter en de obsessieve bijter. Bij de eerste variant mondt verveling in tweede instantie uit in bijten. Het tweede type wordt gekarakteriseerd als chagrijnig en gefrustreerd, terwijl de derde dwangmatig bijt. Elke type bijtgedrag heeft een eigen aanpak.

Historische risicofactoren

Een drachtige zeug geeft stress door aan haar biggen. Daarnaast kan een te lage biestopname of het ontberen van een eigen tepel afwijkend gedrag bij biggen tot gevolg hebben. 'Per keer laat een zeug maar 20 seconden de melk schieten', zegt Hoofs. 'Dat is maar een fractie van de 2 minuten waarvan veel varkenshouders denken dat biggen kunnen drinken.'

Andere chronische risicofactor is dat een big niet op tijd leert om vast voedsel op te nemen. In de natuur doet een big dat al vanaf een week of twee. 'Een varken is een familiedier waarvoor geldt 'zien eten, doet eten'. Dat geldt ook voor de opname van water. Vanaf een dag of drie tot vier moet een big spelenderwijs leren eten en drinken. Ik denk dat we de afgelopen tien jaar te weinig aandacht hebben besteed aan drinkwatersystemen.'

Chronische risicofactoren

Overbezetting, een slecht klimaat – zowel wat betreft de luchtkwaliteit als het thermisch comfort – en voer- en watercompetitie gelden als de belangrijkste chronische risicofactoren. Maar dat geldt ook voor niet efficiënte of te weinig hokverrijking, volledig (kunststof) roostervloer en een bevuilde dichte vloer.

Om het risico op voercompetitie inzichtelijk te maken, schetst Hoofs dat een big van 8 kilo 3 à 4 gram per minuut eet. Bij een big van 23 kilo is dat 6 tot 7 gram per minuut. Een vleesvarken neemt 40 gram voer per minuut tot zich. 'Moet een big van circa 23 kilo 0,9 kilo voer opnemen op een dag, dan is daar gauw twee uur mee gemoeid', schetst de onderzoeker.

Gespeende biggen bezoeken tien tot twaalf keer per dag de voerbak. Om competitie te voorkomen, adviseert Hoofs bij droogvoer één eetplaats per ongeveer vijf biggen. Bij vleesvarkens gaat het in dat geval om één eetplaats per acht dieren. 'Houd water en voer gescheiden. Dus niet in dezelfde bak. En staan in een hok meerdere bakken, zorg dan voor identieke bakken die dicht bij elkaar staan.'

Acute risicofactoren

Is de voerbak bij varkens die ad lib worden gevoerd leeg of zit de drinknippel verstopt, dan kan er al binnen een uur bijterij ontstaan, geeft Hoofs aan. Ter illustratie noemt de onderzoeker een bedrijf waar het in eerste instantie gissen was naar de oorzaak van het staartbijten. Totdat uit de camerabeelden bleek dat op het bedrijf 's nachts de bak – die 's morgens weer gevuld was – op een gegeven moment leeg was. Hoofs: 'Varkens houden van voorspelbaarheid.'

Andere voorbeelden van acute risicofactoren zijn een storing bij de klimaatcomputer of de brijvoerinstallatie, een verstopte drinknippel, tocht, grote verschillen tussen dag- en nachttemperatuur, flikkerend licht of ziekte. 'Een Deense collega zegt al jaren 'schijterij is bijterij', vervolgt Hoofs. 'In de eerste dagen na de diaree kan er namelijk een tekort aan aminozuren ontstaan.'

Snelle signalering

De houding van de staart wordt gezien als graadmeter voor het welzijn van het varken. Een gelukkig varken doet meestal heel weinig met de staart, weet Hoofs. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht is een staart die heel actief heen en weer gaat een teken van ongenoegen en irritatie. 'Bij een varken dat ontspannen is, hangt de staart gewoon', aldus de onderzoeker.

Het uiteinde van een biggenstaart is van nature plat. Als een lepeltje. Hoofs: 'Dat is niet het gevolg van sabbelen. Een natte pluim van de staart is dat wel.' Alertheid is ook geboden wanneer een varken met een intacte staart deze tussen de achterpoten geklemd houdt.

Andere signalen zijn een verhoogd gebruik van de hokverrijking, schreeuwen, bijtpuntjes, krassen op de oren en sporen van bloed. Hoofs verwijst voor 'snelle signalering' ook naar de website van Coviva. Onder het kopje 'checks' is veel informatie te vinden, ook over de eerste signalen van staartbijten.

Protocol ongenoegen

Wie afwijkend gedrag waarneemt, doet er volgens Hoofs verstandig aan om binnen 60 minuten een protocol in werking te zetten. Dat begint met het bepalen van het type bijter. De te nemen maatregelen hangen daar vervolgens van af. Gaat het om een varken dat uit verveling bijtgedrag vertoont, dan is betere hokverrijking het advies van de onderzoeker.

Is er sprake van een gefrustreerde bijter, dan adviseert Hoofs juist aan de hand van de checklist op de website van Coviva de oorzaak te achterhalen. Andere oplossingen zijn het verwisselen van de hokken en extra hokverrijking aanbieden, om deze daarna weer geleidelijk af te bouwen.

Voor een obsessieve bijter is er eigenlijk geen oplossing. Het advies is om dit dier uit het hok te halen en onder te brengen in een noodopvang of te euthanaseren. 'Op veel bedrijven is geen noodopvang. Maar hou je varkens met intacte staarten, dan kun je eigenlijk niet zonder', besluit de onderzoeker.