'We hebben nog te weinig goede alternatieven voor chemie, dat is best zorgelijk'

Wie de Noord-Hollandse regio West-Friesland binnenrijdt en goed om zich heen kijkt, valt het meteen op: uitgestrekte polders met grazende koeien in de wei, maar vooral tuinbouwgewassen. Sla, kool, tulpen en lelies kenmerken het landschap. Maar blijft dit beeld hetzelfde? Kunnen tuinders hier over vijf of tien jaar nog wel gezonde gewassen telen?

Daarover maakt Dolf Ursem zich zorgen. Hij is samen met drie compagnons eigenaar van het 260 hectare grote bedrijf Ursem-Zuurbier, oftewel UZ Vegetables in Heerhugowaard. Vooral over de toekomst van de ijsbergslateelt is hij ongerust. 'Dit jaar is het laatste jaar dat we Batavia en Movento mogen inkopen, twee middelen met de werkzame stof spirotetramat. In 2025 eindigt de opgebruiktermijn', zegt de ondernemer.

Het zijn de belangrijkste systemische middelen tegen luizen in ijsbergsla, stelt Ursem. En hij beschouwt luizen als de grootste plaag in deze teelt. 'We gebruiken wel groene middelen als alternatief, maar dat zijn contactmiddelen. In een gesloten gewas als ijsbergsla is het lastig om met spuiten de luizen te raken, dus werkt een contactmiddel niet.'

Vernieuwing

De ondernemer staat open voor vernieuwing. 'Naast het gebruik van groene middelen telen we sterke rassen en hebben we een uitgebreid netwerk aan waarschuwingssystemen. Dat is gereedschap om op tijd een maatregel te kunnen nemen, maar dan moeten we wel het gereedschap voor die maatregelen hebben. Anders mislukt de oogst', stelt hij.

Op het bedrijf met 170 hectare ijsbergsla, 35 hectare spitskool, 17 hectare platte zoete kool en 14 hectare wittekool is Ursem verantwoordelijk voor de gewasbescherming en teelt. Niels Zuurbier gaat over de oogst en het personeel, Dave Zuurbier regelt algemene zaken en zijn broer Ivan Zuurbier is verantwoordelijk voor de logistiek en alles wat in de schuur gebeurt. De laatste twee zijn verre neven van Niels Zuurbier.

'Door de omvang van ons bedrijf is het van belang om een duidelijke taakverdeling te hebben', vindt Ursem, die het bedrijf in 1997 oprichtte. 'Samen met een werknemer bepaal ik de gewasbeschermingsstrategie. Hij ziet bepaalde ontwikkelingen in het gewas die ik niet zie en andersom.'

Zo constateert de ondernemer dat de luizendruk in de teelt van ijsbergsla toeneemt. 'Dan hebben wij nog het geluk dat we kort bij de kust zitten. In het zuidoosten van het land is de druk nog veel hoger. Als luizen er vanaf het begin van de teelt in het gewas zitten, kom je nooit tot een goed eindproduct en wordt de vatbaarheid voor andere ziekten en plagen alleen maar groter.'

Luizen eruit spoelen

UZ Vegetables levert de ijsbergsla zowel aan de versmarkt als aan snijderijen. Voor het laatste afzetkanaal loopt een onderzoek van Vertify. In het bladgewassencollectief Bladycol is het onderzoeksinstituut bezig met een proef om luizen uit de sla te spoelen.

'Dat systeem lijkt te werken als er niet te veel luizen in zitten. Voor een verse krop sla is spoelen geen optie. Afnemers die zijn aangesloten bij Bladycol proberen we daarvan bewust te maken. Zij moeten er rekening mee houden dat we straks mogelijk een aantal weken geen product kunnen leveren, als we geen goede middelen meer hebben om het luizenprobleem aan te pakken', waarschuwt Ursem.

IJsbergsla blijkt ook een delicatesse voor wild, zoals ganzen, duiven en eenden. 'De ganzenpopulatie is zo groot geworden, dat wordt nooit meer normaal. Deze beesten trekken een jong slaplantje uit de grond en vreten ook aan de bladranden.'

Sinds vorig jaar mogen telers duiven alleen nog maar verjagen, dus ook de schade van deze vogels neemt toe, voorziet de Noord-Hollander. 'Duiven vreten aan buitenbladeren en houden de krop klein. Eenden vreten het hartje uit het gewas. Pas vanaf half augustus mag je op eenden jagen.'

UZ Vegetables heeft dagelijks drie mensen aan het werk die het wild verjagen. Dat doen ze onder meer met wildpistolen en knalapparaten op verschillende percelen. 'Tegen eenden plaatsen ze ook hekken en om duiven te verjagen zetten ze vlaggen in het perceel', vervolgt Ursem. 'Het kost ons veel tijd en geld. Wildschade is een toenemend probleem in dit gebied.'

Waar het bedrijf jaren geen last had van valse meeldauw in de sla, steekt de schimmelziekte sinds vorig jaar weer de kop op. 'De meeste rassen zijn resistent, maar er zijn nu nieuwe fysio's ontstaan. Dat maakt de bestrijding lastiger', constateert de ondernemer.

Volgens Ursem zijn er nu nog voldoende mogelijkheden om valse meeldauw aan te pakken, maar hij waakt ervoor dat het middelenpakket op niveau blijft. 'Je moet genoeg opties hebben om middelen te kunnen afwisselen en combineren', zegt hij.

Er is duidelijk een belangrijke rol weggelegd voor de veredeling, al vindt de ondernemer dat rassenontwikkeling best snel gaat. 'Resistenties inkruisen is cruciaal. Middelen zijn minder sterk dan voorheen. Omdat je meestal preventief bestrijdt, wordt goed monitoren steeds belangrijker', stelt de tuinder, terwijl hij de slakroppen controleert op ziekten en plagen.

Het virtuele weerstation SmartFarm is een belangrijk hulpmiddel, merkt de ondernemer. Daarnaast heeft hij goed contact met zijn teeltbegeleider die overal in Nederland en deels in Duitsland actief is. 'In deze tijd van het jaar rijd ik veel zelf langs onze percelen. Als het vanaf half juli warmer wordt, neemt de druk van rupsen toe. Daar kun je de klok op gelijkzetten. Dan moet je alert zijn.'

Toenemende weersextremen

Terwijl Ursem worstelt met het krimpende middelenpakket, nemen ook de teeltrisico's toe. Vooral de toenemende weersextremen hakken erin. 'Je merk dat het klimaat verandert. Het is steeds vaker extreem droog of extreem nat, waardoor een lokale hagelbui een compleet perceel kan vernietigen. Dat is allemaal overmacht. Je kunt het toch niet regelen', zegt hij nuchter.

Wel probeert UZ Vegetables weersrisico's zoveel mogelijk te spreiden. 'We hebben percelen in Callantsoog, maar ook in Egmond aan Zee. Dat ligt 40 kilometer uit elkaar. Hagel is extreem plaatselijk waardoor nooit in één keer een groot deel van ons areaal kan worden vernietigd', zegt Ursem.

Net als iedere boer en teler ondervond ook UZ Vegetables de gevolgen van de nattigheid het afgelopen jaar. Dat beschouwde de ondernemer als een extremiteit en dus overmacht. 'Het was vanaf half oktober tot half juli echt hondenweer. Ongelofelijk dat dat zo lang kan duren. Vorig najaar moesten onze werknemers drie weken kool oogsten in weer en wind. Dat was echt niet leuk.'

Afgelopen voorjaar waren de geschikte momenten om kool te planten op de kleigronden beperkt, maar uiteindelijk heeft het bedrijf de planning wel rond kunnen krijgen. Alleen de tweede planting platte wittekool is niet uitgevoerd. Omdat de meeste ijsbergsla op zandgronden staat, had de ondernemer in dat gewas minder last van de nattigheid.

Petitie

De Nederlandse slasector wil meer ruimte voor een verdere zoektocht naar een toekomstbestendige teelt. Daarom zijn de partijen binnen Bladycol een petitie bgonnen. Hiermee willen telers, onderzoekers, toeleveranciers, adviseurs, fabrikanten en erfbetreders duidelijk maken dat tuinders insecten en schimmels de baas moeten blijven om aan de voedselvraag te kunnen voldoen.

Verder benadrukken ze dat er nog geen biologisch alternatief is om op grote schaal sla te kunnen telen. 'Wij hebben ook al eens de stap gezet naar biologische teelt', zegt Ursem. 'We zijn ermee gestopt omdat we helaas niet konden voldoen aan de eisen van de afnemers. Dat geef de moeilijkheid aan.'

De petitie 'Red de Nederlandse sla' is bijna zeshonderd keer ondertekend. De einddatum staat op 30 september 2024. Petitionaris is Ulko Stoll, coördinator van Vollegrondsgroente.net, waar Bladycol deel van uitmaakt.