De voedseltransitie is een lange reis

In Grondproeven keert een jonge vrouw vol idealen terug vanuit de stad naar haar geboortegrond. Zij wil het ouderlijk bedrijf overnemen, maar wel op een duurzame manier. Ze denkt aan investeren in de bodem. Met argusogen kijkt vader toe hoe zíjn bedrijf verandert. Durven vader en dochter te vertrouwen op de kracht van de natuur?

De locatievoorstelling is de komende weken te zien op het akkerbouwbedrijf van familie Van der Bos in het Friese Holwerd. Vader Kees en moeder Marianne van der Bos zagen Grondproeven in Schouwburg De Lawei in Drachten en raakten aan de praat met theatermaker Titia Bouwmeester over het spelen van de voorstelling op de boerderij. Bianca van der Bos was gelijk enthousiast. 'Ik had geen idee van de strekking van het verhaal. Maar hoe meer ik erover kwam te weten, hoe mooier ik het vond.'

Net als de dochter in Grondproeven, werkte Bianca van der Bos tien jaar lang in het bankwezen. Maar er is nog een overeenkomst: beiden keren terug naar het ouderlijk bedrijf om het over te nemen, maar wel op een manier die bij hen past. 'Ik was geraakt door het verhaal. De bank paste niet meer bij mij en de boerderij leek een logische vervolgstap. Ik ben een zoektocht gestart naar mijn rol in het bedrijf en zie kansen voor de korte keten, met de nadruk op gezondheid.'

Niet meer ploegen

Ook Anco van der Bos ziet parallellen met de dochter. Afgestudeerd aan Wageningen University & Research stapte hij in 2013 in maatschap met zijn ouders. Datzelfde jaar deed hij een bodemcursus. In 2019 kwamen de akkerbouwers in aanraking met niet-kerende grondbewerking, in 2021 werd besloten niet meer te ploegen, behalve op gescheurd grasland. 'De organische stof blijft in de bovenlaag zitten, de afwatering is beter, de vochthuishouding is anders en je legt CO2 vast', noemt Anco van der Bos voordelen van niet-kerende grondbewerking op.

Maar er zijn ook de nodige uitdagingen, vervolgt hij, vooral de veronkruiding van de percelen. 'In drie van de vier jaar dat wij niet-kerende grondbewerking toepassen, hebben we een laat voorjaar gehad. Dan zie je dat de onkruiddruk toeneemt en we niet zonder Roundup kunnen. Dat is jammer, want we hebben de ambitie om mechanisch te werken. Er zijn vast andere opties, maar die moeten we nog ontdekken. Dat is de transitie waarin we zitten.'

Anco van der Bos is bezig meer (rust)gewassen in het bouwplan op te nemen om de bodem beter op orde te krijgen. Op het bedrijf van 100 hectare wordt 40 hectare pootgoed geteeld in een bouwplan van 1 op 3. De ambitie is om pootaardappelen te telen in een 1 op 4-rotatie, maar dat is nog geen praktijk. 'Dat betekent toch een financiële aderlating die moet worden gecompenseerd. Hoe doe je dat en met welke gewassen? Dat is de puzzel die we moeten leggen', geeft Anco van der Bos aan.

Met het verdwijnen van strenge winters zie je meer aardappelopslag en problemen met aardappelmoeheid, stelt hij. 'Het is beter dat de grond rust krijgt. Dat zijn vraagstukken die meespelen. Dat betekent wel dat we moeten groeien in land. Zonder opschalen gaat extensivering van het bouwplan niet lukken.'

Bianca van der Bos houdt zich binnen het bedrijf bezig met de gezondheidsvoordelen van haver, voor Anco is dit een mooi gewas om als rustgewas op te nemen in het bouwplan. Dat lijkt een win-winsituatie, maar zo gemakkelijk is het niet. 'Het is een lange reis waar ik nu middenin zit. Haver bevat onder andere bèta-glucanen, die kunnen bijdragen aan het reguleren van de bloedsuikerspiegel, en is rijk aan eiwitten en vezels. Het gewas past mooi in de eiwittransitie', legt Bianca van der Bos uit.

De Friezin werkt aan een businessplan voor een havercoöperatie met telers, verwerkers en afnemers van het gangbare product onder een eigen merk, om een bredere markt te bedienen. 'In het verleden werd in deze regio volop haver geteeld. We zijn samen met andere partijen een zoektocht gestart hoe de haver lokaal terug te brengen en te verwerken. Dat vraagt wel om flinke investeringen, daarvoor moet je de samenwerking opzoeken.'

Haver is een mooie teelt in het bouwplan, het past goed als voorvrucht voor aardappelen om rhizoctonia te onderdrukken, vervolgt Anco van der Bos. 'We hebben 60 hectare pootaardappelen gepoot op een perceel waar vorig jaar haver stond en waar geen schimmelbestrijdingsmiddel tegen rhizoctonia onder ligt. We bekijken of het mogelijk is om op die manier pootgoed te telen. Daarmee zouden we flink op chemie kunnen besparen.'

Eigen granola

Een ander gewas dat de akkerbouwer graag terug in het bouwplan wil brengen, is vlas. Ook dat kan een voorvrucht voor aardappelen zijn, omdat vlas silicium vrijmaakt in de bodem. Dat kan als biostimulant voor pootgoed dienen. 'Dat scheelt in de chemische luizenbestrijding', zegt hij. 'We moeten daarbij wel op zoek naar een tactische volgorde in het bouwplan.'

Bianca heeft inmiddels een granola van haver ontwikkeld, waarin ook lijnzaad is verwerkt dat afkomstig is uit vlas. 'Als we én haver én vlas kunnen telen, dan kan ik een ambachtelijk en gezond product maken van eigen bodem. Daarmee voeg je een extra verdienmodel toe en zet je een transitie naar lokale en duurzame voeding in gang.'