'Zonder helderheid wacht stikstofcrisis 2.0'

De Europese Natuurherstelwet is enkele weken geleden aangenomen. Deze schrijft voor dat lidstaten uiterlijk in 2030 bij 30 procent van de natuurgebieden die in slechte staat zijn, herstelmaatregelen moeten hebben genomen. In 2050 moet er voor 90 procent een herstelplan zijn. Het gaat om beschermde Natura 2000-gebieden, maar ook om bossen of veengebieden. Er geldt een inspanningsverplichting, geen verslechteringsverbod.

Lidstaten worden verplicht tot het nemen van herstelmaatregelen via een nationaal herstelplan. Hoe dit eruitziet is aan de nieuwe coalitie. De doelen van de wet zijn dus helder, de uitvoering op het erf is nog niet vastomlijnd. En juist daar zit de zorg bij betrokkenen. LTO Nederland waarschuwt dat de wet kan leiden tot vergaande juridificering van de opgaven die het platteland nog verder onder druk zetten.

Het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) voorziet ook grote juridische problemen in de uitvoering van de wet. De invulling is volgens NAJK-portefeuillehouder Internationaal Gerben Boom namelijk een 'ingewikkeld proces waar veel overheidsinstanties bij betrokken zijn die soms verschillende belangen hebben'.

'De grote vraag is hoe we ervoor kunnen zorgen dat er met de invoering van het nationaal natuurherstelplan toekomstperspectief blijft bestaan voor jonge boeren en tuinders in Nederland. Als we hier niet goed over nadenken, lopen we het risico opnieuw in een nationale crisis te belanden', zegt Boom.

'Het is zaak daar goed over na te denken en duidelijke kaders te stellen', vervolgt de NAJK'er. 'Alleen dan voorkom je juridisch getouwtrek en een stikstofcrisis 2.0. Als het juridisch een grijs gebied wordt, heeft de rechter het laatste woord. Net als bij de innovatieve stalsystemen.'

Praktisch onhaalbaar

Ook onderzoeker Roel Jongeneel van Wageningen Economic Research heeft zorgen over de uitwerking. 'Je wil niet dat er eenzelfde soort situatie ontstaat als met de stikstofcrisis. De regering moet geen dingen bedenken die al op voorhand juridisch en praktisch onhaalbaar zijn.'

Jongeneel vindt het in dit kader goed dat het verslechteringsverbod is vervangen door een inspanningsverplichting. 'Natuur kun je niet op bestelling produceren of leveren, daar zijn ecologische systemen te complex voor. Het is wat bescheidener en veiliger om op 'inspanning' te focussen.'

De financiële paragraaf is voor de Wageningse econoom nog een blinde vlek. 'Als de herstelmaatregelen op boerengrond plaatsvinden, moet je boeren overhalen met een vergoeding. Binnen het GLB is die ruimte er nu niet. Als dit buiten het GLB omgaat omdat het een aparte wet is, zijn vergoedingen niet per se aan de orde. Actie wordt dan een wettelijke verplichting zonder dat daar betalingen tegenover staan.'

Op het boerenerf

LTO heeft een inventarisatie gemaakt van de mogelijke praktische gevolgen van de natuurherstelwet op het boerenerf. Zo komen er nationale herstelplannen waarbij de overheid gebieden aanwijst waar de staat van de natuur moet worden verbeterd. Ook buiten Natura-2000 gebieden.

'We hopen dat het kabinet hier landbouwgrond en -gebieden zoveel mogelijk ontlast. Maar het kan zijn dat boeren te maken krijgen met beperkende maatregelen op agrarische grond', aldus Edwin Michielsen, LTO-portefeuillehouder Natuur, Klimaat en Energie.

Voor de uitvoering van de wet zal worden gevraagd om meer landbouwgrond met landschapselementen die een hoge bijdrage leveren aan de biodiversiteit. Het gaat daarbij onder meer om niet-productieve elementen als bufferstroken, bomenrijen en sloten. Deze elementen drukken op het inkomen en verdienvermogen van boeren.

In de praktijk moet ook meer organische koolstof in landbouwbodems worden opgeslagen. 'In Nederland is de potentie daarvoor beperkt', geeft Michielsen aan. 'Dat kan nadelige effecten hebben of leiden tot een verbod op teelten of het scheuren van de bodem om organische stoffen in de grond te houden.'

Maar de gevolgen zijn niet allemaal negatief. Zo biedt de natuurherstelwet kansen voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer en andere ecosysteemdiensten. 'Daar moet dan een goede beloning voor komen. Ecosysteemdiensten zijn een zelfstandige bedrijfstak. Het is niet iets dat er zomaar even bij kan worden gedaan', benadrukt Michielsen.

Kansen voor boomteelt

De uitwerking van de natuurherstelwet biedt ook kansen voor bosbouw en daarmee aan telers van bomen en andere groenbedekking. De wet behelst immers een '5 procent groennorm'; een verplichte groenbedekking van steden.

Daarnaast kan de natuurherstelwet positief uitpakken voor de paardenhouderij. Deze sector kan namelijk een functie vervullen in de overgangszones tussen natuur en landbouw. Met het oog op toenemende waterschaarste kan de landbouw ook een bijdrage leveren aan wateropslag.