Europese besluitvorming in 6 punten: een kijkje achter de schermen

Met de onderstaande zes punten geven we een kijkje achter de schermen van de Europese besluitvorming.

De Europese Commissie is verantwoordelijk voor het plannen, voorbereiden en voorstellen van nieuwe Europese wetgeving. Dit heet het initiatiefrecht. Europese wetten beschermen zowel de belangen van de Europese Unie als geheel, als die van de burgers.

Meestal komt de Europese Commissie op eigen initiatief met wets- en beleidsvoorstellen. Maar ze kan ook voorstellen doen op verzoek van de Europese Raad (regeringsleiders), de Raad van de Europese Unie (ministers van alle landen in de Europese Unie), het Europees Parlement of de burgers zelf na een succesvol Europees burgerinitiatief.

Bij het ontwerpen van wetten en beleid gaat de commissie transparant te werk, op basis van feiten en na raadpleging van burgers en stakeholders. Het achterliggende idee hierbij is dat deze wetgeving meer het algemeen belang van de Europese Unie en zijn inwoners zou dienen dan het geval zou zijn als de wetsvoorstellen afkomstig waren van de regeringen van afzonderlijke lidstaten.

De onafhankelijke Raad voor regelgevingstoetsing controleert of het wetsvoorstel aan alle voorwaarden voldoet.

In Brussel wemelt het van de lobbyisten die namens onder meer het bedrijfsleven, niet-gouvernementele organisaties (ngo's), overheden of vakbonden invloed proberen uit te oefenen op het Europese beleid. Onder het mom van 'samen staan we sterk', trekken lobbyisten en beleidsspecialisten vaak samen op in koepelorganisaties. Zo is LTO Nederland aangesloten bij Copa-Cogeca, de Europese koepel van landbouworganisaties en -coöperaties.

Ook lidstaten van de Europese Unie doen aan lobby, en wel via de Permanente Vertegenwoordiging (PV). Zo'n PV bestaat uit ambtenaren die netwerken, onderhandelen, lobbyen en meerderheidscoalities met andere lidstaten proberen te vormen. De Nederlandse PV in Brussel lobbyt ook bij de Europese Unie voor het bedrijfsleven.

PV-ambtenaren zijn op hun beurt zelf ook doelwit van lobby's omdat ze zetelen in het invloedrijke Comité van Permanente Vertegenwoordigers, dat de besluiten van Raad van de Europese Unie en van de Europese Raad voorbereidt. Een lobbyist probeert al voordat de Europese Commissie een voorstel lanceert zijn of haar invloed te laten gelden. Dan zijn de beïnvloedingsmogelijkheden namelijk groter dan wanneer de meningsvorming over een voorstel al bijna is afgerond.

'In het Europees Parlement gaan nieuwe wetsvoorstellen van de Europese Commissie eerst naar een specifieke commissie. Dat zijn er momenteel 24: van economische zaken tot milieu, en van industrie tot landbouw en plattelandsontwikkeling. De commissie wijst uit haar midden een rapporteur aan. Elke rapporteur behoort tot een fractie en heeft dus een politieke kleur.

Voor de politieke balans stellen alle andere parlementaire fracties een schaduwrapporteur aan. Die controleert het werk van de rapporteur en is voor die fractie woordvoerder op het dossier. De rapporteur overlegt voortdurend met deze schaduwrapporteurs om zich te verzekeren van voldoende steun voor het rapport.

De rapporteur maakt eerst een 'ontwerpverslag' met allerlei voorstellen uit de commissie om de wet aan te passen, de bekende amendementen. De rapporteur bespreekt het voorstel ook met specialisten en andere betrokkenen.

Als de commissie akkoord is, presenteert de rapporteur het standpunt in het voltallige Europees Parlement. Vervolgens vindt, na een debat, de plenaire stemming plaats. Het parlement kan in deze fase alsnog om aanpassingen vragen. Aansluitend onderhandelt de rapporteur namens het Europees Parlement met de Europese Commissie en de Raad, oftewel de trialoog.

De trialoog, ook wel triloog genoemd, is een belangrijke fase binnen het Europese wetgevingsproces. Zodra de EU-lidstaten (de Raad) en het Europees Parlement hun standpunt over een wetsvoorstel hebben bepaald, is het tijd voor de trialoog, oftewel het driehoeksoverleg.

Het gaat om een informeel gesprek tussen vertegenwoordigers van drie EU-instellingen. De Raad en het Europees Parlement onderhandelen met elkaar. De Europese Commissie treedt op als bemiddelaar. Critici hekelen het gebrek aan transparantie van deze onderhandelingen.

Doel van dit driegesprek is een uiteindelijke tekst die voor elk van de drie instanties aanvaardbaar is. Deze 'compromistekst' vormt een voorlopig akkoord. Aan de kant van de Raad leidt het EU-voorzittende land de gesprekken. Aan de kant van het Europees Parlement is dat de 'rapporteur' of 'hoofdonderhandelaar'.

Deze compromistekst moet tot slot door het voltallige Europees Parlement formeel goedgekeurd worden. Pas dan is een Europese wet een feit. Gemiddeld duurt het dan nog twee jaar voor het een nationale wet is. Als de compromistekst wordt afgekeurd, moet de Europese Commissie weer helemaal opnieuw beginnen.

De circa 370 miljoen Europese stemgerechtigden die in juni hun stem kunnen uitbrengen, hebben samen 720 zetels te verdelen, 15 meer dan het Europees Parlement momenteel telt. De uitbreiding van het aantal zetels gaat naar landen waarvan de bevolking sterk is gegroeid. Nederland krijgt er daardoor twee zetels bij waardoor ons land straks met 31 zetels is vertegenwoordigd in het Europees Parlement.

In een recente peiling van Ipsos Global neemt de PVV straks 9 van de Nederlandse zetels in, GL-PvdA 6, VVD 5 en D66, CDA, NSC en volt allen 2. BBB, PvdD en SP zouden op 1 zetel kunnen rekenen.

Nationale partijen sluiten zich in het EP aan bij Europese fracties. De Europese Volkspartij (EVP/EPP) is de bundeling van de Europese Christendemocraten en is met 176 zetels de grootste fractie in het EP. Het CDA is hier al lid van. BBB en NSC overwegen zich ook bij de EVP aan te sluiten. Dat besluit valt na de verkiezingen.

Voorzitter Ursula von der Leyen (EVP) hoopt op een tweede termijn. De door haar geïnitieerde versoepelingen in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) kunnen gezien worden als een handreiking naar de in opkomst zijnde boerenpartijen in Europa die zij graag ziet aansluiten bij de EVP.

Uit de Ipsos-peiling komt een rechtsere verkiezingsuitslag naar voren. De EVP blijft met 177 zetels de grootste fractie in het EP. De twee rechtse fracties I&D (PVV) en ECR (SGP) groeien flink naar respectievelijk 81 (was 64) en 76 zetels (64). De fractie S&D (PvdA) zakt in de peiling van 144 naar 136 zetels, De Groenen (GroenLinks) krimpen van 71 naar 55. Renew (VVD en D66) daalt van 102 naar 85 zetels.

Bij de Europese verkiezingen van 2014 maakten ze hun debuut: de spitzenkandidaten. De verschillende Europese partijen wezen toen voor het eerst een eigen kandidaat aan voor de functie van voorzitter van de Europese Commissie. Doel was de Europese kiezer meer directe invloed te geven op de samenstelling van de Commissie en daarmee haar legitimiteit te versterken.

Bij die eerste keer rolde de Luxemburger Jean-Claude Juncker (EVP) uit de stembus als EC-voorzitter. Vijf jaar geleden verliep de verkiezing voor de Europese topbaan minder democratisch.

De voornaamste spitzenkandidaten van het Europees Parlement waren toen Manfred Weber (EVP), Frans Timmermans (S&D) en Margrethe Vestager (Renew). Maar deze kandidaten konden na de verkiezingen niet rekenen op voldoende steun onder de lidstaten. Zo stuitte Timmermans op een veto van de Hongaarse premier Viktor Orban. Ook leidde de uitslag tot een versplinterd parlement, waarin EVP en S&D hun jarenlange gezamenlijke meerderheid kwijt raakten.

Om toch een meerderheid te kunnen smeden, schoof de Duitse bondskanselier Angela Merkel haar defensieminister Von der Leyen naar voren die niet tot de spitzenkandidaten behoorde. Zij wist uiteindelijk genoeg steun te vergaren, maar dat ging niet zonder gemor in het Europees Parlement over dit achterkamertjesakkoord.