Minister Piet Adema geraakt door onderduikverhaal

Het onderduikmuseum staat aan de Markt in Aalten, in een huis waar tijdens de bezettingsjaren de familie Kempink woonde, een gezin met twee jonge kinderen. Op de zolder verstopten zij acht onderduikers. Tegelijkertijd had de Duitse Ortskommandant zijn bureau in de voorkamer. De gewelfde kelder was tijdens bombardementen ook een schuilplek voor de hele buurt. Het museum is open sinds 2004 en is teruggebracht in de staat waarin het pand verkeerde tijdens de oorlog.

Schuilnaam Kobus

Terwijl Adema wordt rondgeleid door het museum, vertelt hij over de zoektocht van zijn zoon naar het verleden van zijn opa. 'Hij is er heel erg in geïnteresseerd en is in allerlei archieven aan het speuren om informatie te achterhalen. Zo weten we nu dat de schuilnaam van mijn vader Kobus was.

'Mijn vader heeft onderduikers weggebracht en onderduikadressen voorzien van bonkaarten. Illegale bonkaarten die ze gestolen hadden. Hij was er echt mee bezig om de medemens te beschermen. Tijdens de bevrijding kwam hij samen met de Canadezen op een tank binnenrijden.'

Zo persoonlijk als het verhaal van Adema zelf is, zo bijzonder is ook het verhaal van Joop Levy. De in Varsseveld geboren joodse Levy zat als kind met zijn ouders ondergedoken op de boerderij van de familie Ebbers in buurtschap Lintelo, vlakbij Aalten.

Boeren speelden cruciale rol

'We hebben het vaak over problemen die boeren veroorzaken, maar boeren hebben zeker ook een buitengewoon belangrijke maatschappelijke positie. In de oorlog speelden zij een cruciale rol bij het onderduiken', vertelt Adema terwijl hij de authentieke schuilplaats bekijkt bij de familie Ebbers.

'Agrariërs moesten veel lef hebben om mensen te laten schuilen op hun erf en in hun gebouwen', vervolgt Adema. 'Als je gepakt werd, had je een probleem. Het is onvoorstelbaar dat dat hier goed is gegaan, want het had ook fout kunnen gaan. Zoals het zo vaak fout ging. We kennen veel gevallen waarin boeren verraden zijn.'

Gevaar voor eigen leven

Adema rakelt een verhaal op uit het Friese Opeinde, waar hij zelf opgroeide. Een boer aldaar werd verraden, waarna hij en zijn zoon meteen werden gefusilleerd. De boerderij werd in brand gestoken.

'Boeren deden het echt met gevaar voor eigen leven', zegt Adema. 'De risico's waren buitengewoon groot. Iedereen moest zich stilhouden, het was van levensbelang dat het niet uitlekte. Een afgelegen boerderij bood dan net iets meer mogelijkheden dan een plek in de stad, waar het verraad meer op de loer lag. Alles werd uit de kast gehaald om mensen een beschermde plek te geven. Het zijn onze boeren en het is onze agrarische sector die dat gedaan heeft.'

In Lintelo wist ook niemand af van de onderduikers bij de familie Ebbers. 'Echt niemand. Alleen mijn grootvader', vertelt Henk Ebbers. Wie het verhaal uit de mond van de nazaat hoort, kan amper geloven dat de onderduikers de situatie hebben overleefd. Terwijl de boerderij van de familie Ebbers werd gevorderd en een peloton van zeventig Duitse soldaten werd ingekwartierd, hielden Levy, zijn ouders en twee studenten zich schuil in een schuilhok op de hooizolder.

Geluid maken was uit den boze. Hoesten gebeurde met een doek voor de mond. De ontlasting werd in het holst van de nacht geleegd tussen de paardenmest als de wisseling van de wacht plaatsvond.

'Ze wisten dat ze ondergedoken moesten blijven en dat ze niet gezien mochten worden', vertelt Henk Ebbers. 'Joop was zes of zeven jaar toen hij hier kwam. Hij kwam uit school, werd achter op de fiets gezet bij een veehandelaar en naar Lintelo gebracht. Zijn moeder zei tegen hem dat ze 's avonds nakwam.

In de jutezak om te spelen

'Zijn vader zat in eerste instantie verderop ondergedoken. Toen het daar door razzia's te gevaarlijk werd, heeft ook hij hier ondergedoken gezeten. Joop mocht soms in de schuur spelen. Mijn vader deed hem dan in een jutezak, gooide hem over zijn schouder en bracht hem naar de schuur. Na een half uur was hij uitgespeeld en ging hij weer in de zak terug.'