Mestaanpak kabinet: stoppersregeling, meer afromen en graslandnorm

De voorstellen van het kabinet zijn enerzijds gericht op het vergroten van de mestplaatsingsruimte. Anderzijds zijn er plannen om de mestproductie te beperken en de gestelde doelen voor de verbetering van de waterkwaliteit te halen. Voor een aantal maatregelen is nog Europese goedkeuring nodig.

Het meest in het oog springt de brede beëindigingsregeling. Deze regeling is gericht op financiële ondersteuning voor veehouders die de komende jaren (2025-2029) vrijwillig willen stoppen. Een verlaging van het aantal gehouden dieren is volgens het kabinet essentieel voor het verlagen van de stikstofdeken en de realisatie van de water- en klimaatdoelen in 2030. Ook helpt dit de mestproductie te verlagen en daarmee aan het verlichten van de mestcrisis.

Krimp veestapel

De productierechten van deelnemende bedrijven vervallen. Dat leidt tot een permanente en onomkeerbare krimp van de veestapel, die ook bijdraagt aan structurele verlaging van de druk op de mestmarkt en ruimte biedt aan de blijvers, stelt Adema. Ook kan dit ruimte bieden om PAS-melders te legaliseren.

Het kabinet wil met deze beëindigingsregeling voortbouwen op de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties (Lbv) en de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties met piekbelasting (Lbv-plus), met het verschil dat deze regeling in principe toegankelijk wordt voor alle veehouderijsectoren. De nieuwe regeling kan mogelijk begin 2025 worden opengesteld. De regeling wordt bekostigd uit het transitiefonds. Er is al 1,8 miljard euro uitgetrokken voor de Lbv-plus. Indicatief is er nog ruim 4 miljard euro beschikbaar om tot en met 2030 in zetten voor beëindigingsregelingen. De regeling wordt de komende maanden verder uitgewerkt.

Afromen in alle veesectoren

Om de druk op de mestmarkt te verminderen en te voorkomen dat in 2025 het mestproductieplafond wordt overschreden, stelt het kabinet voor om op korte termijn het afromingspercentage bij overdracht van fosfaatrechten buiten familieverband in de melkveehouderij te verhogen van 10 naar 30 procent.

Daarnaast wil het kabinet afroming bij overdracht van varkensrechten en pluimveerechten invoeren. Voor de overdrachten van varkens- en pluimveerechten buiten familieverband zal ook een afroming van 30 procent gelden. Deze afroming is ook van toepassing als een bedrijf met productierechten in zijn geheel of gedeeltelijk wordt overgedragen aan een andere landbouwer. Ook hiervoor is wijziging van de Meststoffenwet noodzakelijk.

Het kabinet denkt dat deze maatregel jonge boeren mogelijk harder raakt. In de uitwerking van het plan wordt bezien of en hoe disproportionele gevolgen kunnen worden voorkomen.

Voerspoor in de melkveehouderij

Vanuit de melkveehouderij is naar voren gebracht dat door het verlagen van het aandeel ruw eiwit in het rantsoen ook de stikstof in rundveedrijfmest kan worden verlaagd (hogere voerefficiëntie). Dit kan enkele miljoenen kilo's minder stikstof in mest opleveren. In het kader van de structurele aanpak stikstof is met de melkveesector afgesproken dat het ruweiwitgehalte in het melkveerantsoen in 2025 sectorgemiddeld 160 gram per kilo droge stof moet zijn.

Dit voerspoor moet sector zelf realiseren, waarbij het Rijk aangeeft te willen ondersteunen. Daarbij wil Adema afspraken maken met de melkvee- en veevoersector over de private borging van dit voerspoor via een gecertificeerd systeem.

Nog geen generieke korting

Mocht begin 2026 blijken dat de mestproductie door de beëindigingsregelingen, het voerspoor en de verhoogde afroming bij overdracht onvoldoende is om onder het mestproductieplafond van 2025 te komen, dan kan een generieke korting vanwege overschrijding van het mestproductieplafond nodig zijn.

Een dergelijke generieke korting per 1 januari 2027 kan er alleen op zijn gericht om de mestproductie onder het mestproductieplafond uit de derogatiebeschikking te brengen. De betreffende verlaging van de mestproductie tot het mestproductieplafond van 2025 zal onvoldoende zijn om de mestmarkt in balans te brengen.

Graslandnorm

Het kabinet wil toewerken naar een grondgebonden melkveehouderij door middel van een graslandnorm. Zo moeten de mestproductie en mestplaatsing op bedrijfsniveau meer in evenwicht met elkaar komen. Meer grasland op het bedrijf zorgt voor minder uitspoeling van nutriënten, minder gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in vergelijking met andere gewassen en draagt ook bij aan het behalen van andere doelen zoals natuur, klimaat (koolstofvastlegging), het sluiten van kringlopen, biodiversiteit, dierenwelzijn (weidegang) en behoud van het cultuurhistorische landschap, schrijft Adema.

Met een graslandnorm worden de hoeveelheid grasland en de veebezetting van een melkveebedrijf aan elkaar gekoppeld. Het is de bedoeling dat voor de melkveehouderij in 2032 een graslandnorm gaat gelden van 0,35 hectare grasland per grootvee-eenheid (GVE). Om hier te komen en het behoud van grasland in te tussentijd te borgen, wordt voorgesteld om twee tussennormen op te nemen: 0,2 hectare grasland per GVE per 1 januari 2028 en 0,25 hectare grasland per GVE per 1 januari 2030.

Voor de norm telt in ieder geval al het grasland dat bij het bedrijf hoort – pacht, huur, eigendom – en dat binnen een bepaalde afstand van de productielocatie van het bedrijf ligt. Deze afstand wordt moet nog worden gekozen. De minister verwacht dat de de normen voor de meeste regio's haalbaar zijn, maar hij ziet ook dat er regio's zijn waar op dit moment de veebezetting relatief hoog is en onvoldoende grasland dan wel grond beschikbaar is.

Adema verwacht dat het aankondigen van een graslandnorm niet direct effect heeft op de mestmarkt, maar het schetst volgens hem wel een toekomstperspectief voor de melkveehouderij, waarbij mestproductie en mestplaatsingsruimte op bedrijfsniveau meer met elkaar in balans zullen zijn.

Blijvend grasland

Het kabinet stelt voor om vooruitlopend op de graslandnorm het behoud van grasland bij derogatiebedrijven financieel te ondersteunen. Het kabinet ondersteunt boeren die in 2021 of 2022 derogatie hadden met de subsidieregeling behoud graslandareaal, zodat het areaal grasland van deze bedrijven behouden blijft en de waterkwaliteit niet achteruitgaat. De subsidie is in 2023 voor het eerst opengesteld en wordt ook in 2024 en 2025 opengesteld.

Adema wijst erop dat ketenpartijen en banken de komende jaren ondersteuning bieden aan die bedrijven die passen bij het toekomstbeeld van een grondgebonden melkveehouderij. Zolang de mestmarkt nog niet in balans is, krijgen deze bedrijven in de aankomende jaren te maken met een verhoging van hun kosten, schrijft de minister. Daarom heeft hij gesprekken gevoerd met de verwerkende industrie en banken en hen opgeroepen om urgent concrete maatregelen te treffen die de liquiditeitspositie van deze bedrijven in de aankomende jaren versterkt.

Geen ruimte voor derogatie

Het kabinet ziet bij de Europese Commissie geen mogelijkheden om de mestplaatsingsruimte te vergroten. 'De Europese Commissie heeft duidelijk aangegeven geen enkele ruimte te zien voor een nieuwe of aangepaste derogatie, ook niet voor een derogatie die zich zou beperken tot grasland en tot grondgebonden bedrijven, omdat er in Nederland geen verbetering is te zien in de waterkwaliteit', schrijft Adema.

De minister heeft ook gekeken of het gebruik van de beschikbare ruimte voor dierlijke mest in de akkerbouw beter kan worden benut. Omdat het gebruik van dierlijke mest in de akkerbouw minder geschikt is voor bepaalde grondsoorten en/of gewassen, is dat maar beperkt mogelijk, constateert hij.