Oekraïne dwingt Europa te kiezen tussen boerenbelang en veiligheid

De Europese Commissie en de ministerraad van de lidstaten in de Europese Unie hebben deze week een verdrag getekend om de vrijhandel met Oekraïne te verlengen tot 25 juli 2025. Het Europees Parlement, de handelscommissie, moet nog instemmen met het voorstel van de Commissie.

Het samenwerkingsakkoord van de EU met Oekraïne dateert uit 2014. Nederland hield daarover een referendum, en een meerderheid van de bevolking stemde tegen. Dit verdrag is nog gewoon van kracht. De wetgeving die nu is voorgesteld door de Europese Commissie vormt een uitzondering op dat verdrag.

Boeren in verschillende Europese landen vinden dit oneerlijke concurrentie en noemen dat als een van de redenen om te protesteren. De agrariërs krijgen steeds vaker bijval van politici in hun land. De boeren hebben hun hoop nu gevestigd op het Europees Parlement. Rusland spint intussen garen bij de verdeeldheid in Europa.

Slowakije, Bulgarije en Polen steunden de verlenging van de vrijhandel niet. Bulgarije onthield zich van stemming en Frankrijk vroeg om garanties waarmee de graansector kan worden beschermd. De vrijhandelsovereenkomst met Moldavië kreeg wel unaniem steun. Het dossier gaat nu ter stemming in de handelscommissie van het Europees Parlement. Als deze commissie instemt, dan is de verlenging een feit.

Weerstand neemt toe

Er is toenemende weerstand tegen de voortzetting van het verdrag. De boeren in Polen, maar ook in Roemenië en Slowakije voeren al weken acties aan de grens met Oekraïne. Ze blokkeren wegen richting de grens met het buurland. Boeren eisen de stopzetting van import van goedkope Oekraïense landbouwproducten, want ze vinden dat er sprake is van oneerlijke concurrentie en marktverstoring. Het gaat om onder meer graan, eieren, pluimveevlees en suiker. Aan deze producten worden niet dezelfde eisen gesteld als aan in Europa geproduceerd voedsel.

Ook bij boerenprotesten in andere landen speelt de handel met Oekraïne een rol, al zijn de protesten ook daar gericht tegen bijvoorbeeld de Europese regeldruk, de Green Deal en de hoge prijzen voor brandstof, energie en kunstmest.

Boeren vinden in verschillende landen een luisterend oor bij de politiek. In Slowakije heeft dat geleid tot een importverbod voor bepaalde Oekraïense landbouwproducten. In Frankrijk heeft president Emmanuel Macron zich kritisch uitgelaten over de import van kippenvlees van een groot bedrijf uit Oekraïne. Daarmee schaarde hij zich achter de boeren in zijn land.

Interne markt

Copa Cogeca, de koepel van Europese boeren- en producentenorganisaties, is niet gerust op de gang van zaken. Zij vreest dat het voortbestaan van pluimveevlees-, eieren-, suiker-, graan- en honingsectoren van de Europese Unie in gevaar komt als het verdrag wordt ingevoerd zoals het nu is opgesteld. Niet alleen komt daarmee de interne Europese markt onder druk, vindt Copa Cogeca, ook het draagvlak voor steun aan Oekraïne kan afnamen.

Copa Cogeca denkt dat er zonder een meer strategische visie een dubbele tegenslag dreigt voor Europa. 'Aan de ene kant komen er verstoringen van de binnenlandse markt die hoogstwaarschijnlijk zullen intensiveren, terwijl aan de andere kant de traditionele markten van Oekraïne worden vervangen door Russische granen en producten.'

De koepelorganisatie heeft de hoop nu gevestigd op het Europees Parlement dat de verlenging moet goedkeuren. Copa Cogeca vraagt het Parlement om wijzigingen door te voeren om de pijn voor de boeren in de Europese Unie te verzachten. De inzet is om de vrije import van pluimveevlees, eieren en suiker te beperken. De discussie gaat nu over welk referentiejaar genomen wordt. De Commissie stelt voor het gemiddelde van 2022-2023 te nemen. Copa Cogeca vraagt om 2021.

Copa Cogeca heeft begrip voor de noodzaak om Oekraïne te steunen. 'De Europese boerengemeenschap is bereid haar deel van de last te dragen, maar verwacht niet alleen te worden gelaten bij het dragen van het grootste deel ervan', schrijft de koepelorganisatie in een verklaring die mede is ondertekend door de Europese organisaties voor bietentelers, suikerfabrikanten, maistelers, pluimveehouders en ei-producenten.

Kantelende houding

Oekraïne ziet de kantelende houding met lede ogen aan. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky waarschuwt voor tweespalt tussen Oekraïne en Polen, terwijl juist eenheid nodig is. Hij ziet de grensblokkades door Poolse boeren als een 'buitensporige en oneerlijke politisering die gemeenschappelijke verworvenheden dreigt te dumpen.'

Zelensky wil zo snel mogelijk overleg met de premier en de president van Polen, en met de Europese Commissie. De Poolse premier Donald Tusk wil hem eind maart ontvangen om te praten over de banden tussen de landen.

Oekraïense boeren zeggen extra verliezen te lijden als gevolg van de blokkade van de Oekraïens-Poolse grens door de Polen. 'Volgens onze experts kan de begroting van het land 200 miljoen dollar verliezen als de Oekraïense grens met Polen eind februari niet wordt gedeblokkeerd. De exportverliezen in november 2023 bedroegen 160 miljoen dollar, en de import daalde met 700 miljoen dollar', zegt Andriy Dykun, hoofd van de Oekraïense Landbouwraad.

Dykun voegt eraan toe dat demonstranten zich niet realiseren dat ze Poetin in de kaart spelen, maar dat ze de uitbraak van oorlog op hun grondgebied dichterbij. 'Dit is een zeer gevaarlijk spel. Daarom dringen we er bij elke gelegenheid op aan dat onze collega's al hun stappen afwegen en werken aan een gemeenschappelijke overwinning, niet aan verdeeldheid en wrok. Alleen samen zijn we sterker en alleen samen kunnen we de vijand verslaan', zegt Dykun.

Russische infiltratie

De Poolse regering vreest mogelijke Russische infiltratie bij de Poolse boerenbetogingen. Tijdens recente boerenblokkades doken anti-Oekraïense leuzen op. Bewegingen van buitenaf, dus niet van boeren zelf, zijn mogelijk beïnvloed door de Russische inlichtingendiensten om de protestbeweging over te nemen, denkt het ministerie van Buitenlandse Zaken in Warschau.

Het ministerie is zeer bezorgd over teksten die de Russische president Vladimir Poetin en zijn oorlog tegen Oekraïne verheerlijken. Media toonden beelden van een tractor met een Sovjetvlag en een poster met de woorden: 'Poetin, ruim Oekraïne, Brussel en onze leiders op.' De Poolse justitie is een onderzoek gestart naar de boer.

Europa probeert de gelederen te sluiten. De Franse president Macron heeft Europese regeringsvertegenwoordigers uitgenodigd voor een overleg over Europese steun aan Oekraïne. Maandag 26 februari zouden de Europeanen samen moeten komen.

Veiligheid voorop

Rob de Wijk, hoogleraar internationale betrekkingen, is ervan overtuigd dat Rusland desinformatie verspreidt en met name Poolse boeren opstookt. 'Daar zijn aanwijzingen voor. Dat is ook logisch, want dat is hoe het werkt op dit moment. Als wat voor verdeeldheid zorgt, wordt door Rusland gebruikt.'

Het probleem is volgens De Wijk groter dan alleen de prijsvorming van bepaalde agrarische producten. Hij ziet dat er in Europa twee debatten naast elkaar worden gevoerd over Oekraïne. Enerzijds het debat over voedselimport en het bestaan van een gelijk speelveld voor boeren. Anderzijds is er een debat over onze veiligheid omdat het besef groeit dat het in ons eigen belang is om Oekraïne te helpen.

Die twee vraagstukken moeten bij elkaar komen, vindt De Wijk. 'Uiteindelijk gaat dat veiligheidsdebat domineren. En dan moet Europa een oplossing vinden voor boeren die getroffen worden door een ongelijk speelveld. Dus er zullen subsidies tegenaan worden gegooid.'

Russische Dreiging

De Nederlandse overheid heeft een veiligheidsovereenkomst met Oekraïne aangekondigd. Deze afspraken gelden voor de komende tien jaar. Deze overeenkomst is volgens het ministerie van Buitenlandse Zaken een signaal van het kabinet dat Nederland Oekraïne voor langere tijd wil steunen op het gebied van veiligheid, defensie, wederopbouw en gerechtigheid.

'Onze eigen veiligheid is nauw verbonden met de veiligheid van Oekraïne', zegt minister Hanke Bruins Slot van Buitenlandse Zaken. 'Zonder westerse steun zal het Oekraïne dat wij nu kennen ophouden te bestaan, zal de Russische dreiging nog dichterbij komen, en zal de stabiliteit en veiligheid op ons continent serieus onder druk komen te staan.'