'Hokverrijking is veel meer dan een speeltje om af te leiden'

Nieuws Varkens Ilona Lesscher 21 nov 2023 om 10:11uur

Afleidingsmateriaal werd in het varkenshok geïntroduceerd om bijtgedrag te voorkomen. Tegenwoordig heet afleidingsmateriaal hokverrijking. Want het gebruik of het inzetten ervan gaat veel verder dan alleen afleiden, benadrukt Marko Ruis, onderzoeker dierenwelzijn bij Wageningen University & Research.

%27Hokverrijking+is+veel+meer+dan+een+speeltje+om+af+te+leiden%27

Ruis is onder andere betrokken bij de Wiki Hokverrijking voor varkens. Dat kennisproject levert inzichten op van waaruit telkens weer nieuwe ideeën ontstaan. Daarover vertelde de onderzoeker maandagavond tijdens het vierde webinar over het houden van varkens met intacte staarten van de Coalitie Vitale Varkenshouderij.

Volgens de wet moet verrijkingsmateriaal voldoen aan de volgende eisen: het moet veilig, eetbaar, kauwbaar, onderzoekbaar en manipuleerbaar zijn. Vanuit het kennisproject voegt de onderzoeker daar nog een aantal eigenschappen aan toe, zoals zintuiglijke verrijking. 'Dan hebben we het over eigenschappen die inspelen op het reukvermogen van het varken, het zicht en het gehoor.'

Wroeten elementair

Een varken is een intelligent dier en houdt daarom van 'complexe uitdagingen'. Mogelijkheden om te schuren horen ook bij hokverrijking. Als voorbeeld haalt Ruis het nemen van een modderbad (zoelen) aan. 'Wroeten, kunnen manipuleren is elementair voor een varken. Dat is een van de belangrijkste triggers voor ongewenst gedrag', zegt hij.

Uit onderzoek blijkt dat een varken veel doet met een metalen ketting en dat die ook wel degelijk een functie heeft. Maar op het voorkomen van staartbijten of lichaamsverwondingen heeft een ketting bijna geen effect. Dat heeft twee keer per dag bijvoorbeeld een handje stro verstrekken wel. 'We moeten veel meer kijken naar de effecten die hokverrijking nog meer heeft', vindt de onderzoeker.

Zeugen bijvoorbeeld die voor het afbiggen nestbouwmateriaal hebben zoals stro of een jutezak, hebben minder stress en een hoger niveau aan het hormoon oxytocine. Het effect daarvan is dat het afbiggen korter duurt en minder biggen dood worden geboren. Een geboorteproces dat sneller verloopt, leidt tot een hogere biestopname en een kleinere spreiding in biestopname tussen de biggen. Dat is weer positief voor de groei en gezondheid van de biggen.

Minder schrikachtig

Een ander voorbeeld dat Ruis aanhaalt, is het handmatig verstrekken van ruwvoer. Varkens worden daardoor minder schrikachtig en krijgen een positieve associatie met mensen. Ze zijn daardoor gemakkelijker te hanteren wanneer ze bijvoorbeeld moeten worden verplaatst of gewogen. Dat bespaard tijd. 'Angst voor de mens is ook een risicofactor voor staartbijten', zegt de onderzoeker.

Een bijkomend voordeel van vezels verstrekken noemt Ruis het positieve effect ervan op de darmgezondheid. Vezels is een breed begrip. Meest gangbaar zijn stro en luzerne, maar sojahullen of een vezelmix noemt Ruis ook prima. Hij attendeert op de GMP-waardigheid van het ruwvoer en bij luzerne op de kwaliteit. 'De eerste snede, daar kan een varken wel wat mee. De laatste is te hard.'

De onderzoeker krijgt vaak vragen over de plaats van de verrijking in het hok. 'Niet op de rust- of mestplaats', zegt hij. In de praktijk is er ook veel discussie over het percentage hokverrijking dat aanwezig moet zijn. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit controleert daarop. 'Varkens doen graag dingen samen', zegt Ruis. 'Maar 100 procent hokverrijking voor alle dieren is niet nodig. Dat kan bijvoorbeeld ook 60 procent zijn en dat 40 procent kan vreten.'

Twee keer per dag

Vanuit de praktijk deelde Alwin Koobs van het varkensbedrijf van Schothorst Feed Research zijn ervaringen met het houden van varkens met intacte staarten. Op dit varkensbedrijf in Lelystad wordt sinds 2021 niet meer gecoupeerd. 'Bij ons doen zich de meeste problemen voor bij de gespeende biggen', zegt Koobs. Op het bedrijf worden twee controlerondes per dag gelopen en alle bevindingen worden opgeschreven. 'Het gedrag is 's middags vaak anders dan 's morgens', ervaart hij.

• Lees ook: Alwin Koobs: 'Doe je een varken tekort, dan wordt ie chagrijnig'

Koobs is ook welzijnscoach voor de Producentenorganisatie Varkenshouderij. Hij is een van de negen mannen en vrouwen uit de periferie van de varkenshouderij die varkenshouders ondersteunen bij het invullen van de welzijnscheck en voor ieder bedrijf een gericht plan van aanpak maken rondom bijtgedrag. Staartbijten is een complex probleem, weet Koobs uit ervaring. 'Wees niet bang om advies te vragen', is zijn advies. 'Maar vlak ook je eigen deskundigheid niet uit. Pel het probleem af.'

Meer informatie over het houden van varkens met intacte staarten of om de webinars terug te kijken klik hier.