Waterkwaliteit: nog veel werk aan de winkel

Achtergrond Overijssel Jacomien Voorhorst 06 sep 2023 om 15:30uur

'Vergeleken met decennia geleden is de kwaliteit van het oppervlaktewater enorm verbeterd', stellen drie medewerkers van waterschap Vechtstromen. Maar is er is nog wel werk aan de winkel. Ook door de agrarische sector.

Waterkwaliteit%3A+nog+veel+werk+aan+de+winkel

'De Regge was een open riool en het water in de Dinkel had iedere keer een andere kleur, al naar gelang wat er geloosd werd', weten drie medewerkers van waterschap Vechtstromen nog goed. Maar is er is volgens hen nog wel werk aan de winkel. Ook de agrarische sector kan en moet daar een belangrijke rol in spelen.

Beleidsadviseur waterkwaliteit Anke Durand, beleidsadviseur landelijk gebied Bert Knol en thematrekker waterkwaliteit René Nij Bijvank zijn allen vanuit hun eigen vakgebied bezig met water. Een thema dat volgens deze experts in een tijd van polarisatie bedrijven, organisaties en overheden kan verbinden. 'Iedereen heeft belang bij schoon water, de natuur, de landbouw, burgers. Want iedereen heeft dat water nodig, het is van levensbelang', zegt Knol.

Kaderrichtlijn Water

De normen voor de waterkwaliteit zijn vastgelegd in de Europese Kaderrichtlijn Water. Doel is dat al het grond- en oppervlaktewater in 2027 aan die normen voldoet.

Onze waterproblemen komen niet alleen van over de grens

Bert Knol, beleidsadviseur landelijk gebied bij waterschap Vechtstromen

Voor de beoordeling of water wel of niet aan de eisen voldoet, hanteert Europa het one-out-all-outsysteem. 'Als een waterlichaam op basis van één parameter niet voldoende scoort, dan is eindscore van het hele waterlichaam onvoldoende', licht Knol toe.

Chemische toestand

De waterkwaliteit wordt beoordeeld op de prioritaire stoffen die verantwoordelijk zijn voor de chemische toestand van het water en de ecologische toestand waarbij nutriënten zoals stikstof en fosfor een belangrijke rol spelen.

'We kennen 45 prioritaire stoffen. Ziekmakende stoffen die niet in het water horen', zegt Durand. 'Europees gezien verschilt de aanwezigheid van deze stoffen enorm, ook binnen landen zelf. 'Een land als Roemenië heeft extreem schone uithoeken, maar in datzelfde land is ook vies water aanwezig.'

Dit geldt ook voor Nederland en zelfs in het werkgebied van waterschap Vechtstromen. 'In de Bornse Beek zijn veel meer schadelijke stoffen aanwezig dan bijvoorbeeld in de bovenloop van het Nieuwe Drostendiep.'

Putje van Europa

In Nederland is het volgens de beleidsadviseur waterkwaliteit extra lastig om de chemische waterkwaliteit op orde te krijgen. 'We zijn het putje van Europa, ook al is de Rijn tegenwoordig veel schoner dan vroeger. Daarnaast zitten we in een intensief en vol land. Vooral rond stedelijke gebieden zitten er veel meer prioritaire stoffen in het water. Kwik en cadmium bijvoorbeeld.'

Voor problemen zorgen ook stoffen uit verleden zoals DDT, relatief nieuwe stoffen zoals PFAS en het gebruik van verboden stoffen. 'Veel stoffen zijn nog niet in beeld. Daar bestaan ook geen normen voor. Andere stoffen kunnen we nog niet analyseren, zoals sommige medicijnen', licht Durand toe.

Zuiveren

Nij Bijvank zegt dat waterschappen zoveel mogelijk zuiveren. Maar veel valt technisch nog niet te zuiveren. 'Dus moet je ervoor zorgen dat bepaalde stoffen niet in het water kunnen komen.' Hij somt op: 'Polycyclische aromatische koolwaterstoffen, uitlaatgassen van motoren, stoffen die neerslaan vanuit houtkachels. Ook via vangrails, dakgoten en zelfs via veevoer komen ziekmakende stoffen in het water.'

Waterschap Vechtstromen probeert door bijvoorbeeld gebruik aan oeverbeschoeiing van natuurlijk materiaal de verontreiniging door dit soort stoffen te voorkomen. Maar verder zijn de handvatten voor het waterschap beperkt.

Verbieden kan niet

'Wij kunnen bepaalde stoffen niet verbieden. Daarvoor zijn we afhankelijk van Europees- en rijksbeleid. We kunnen alleen onze invloed laten gelden. Ook via regionale overleggen. Maar andere partijen lobbyen ook natuurlijk, zoals de metaalindustrie', zegt Bij Bijvank.

Toch is de thematrekker waterkwaliteit niet pessimistisch. 'Ontwikkelingen in de waterzuivering gaan door. Er komen steeds meer aanvullende technieken. Er is veel potentie.'

Ecologische toestand

Ook de ecologische toestand van het water is nog niet op orde. Hier zijn fosfor en stikstof van invloed. Deze voedingsstoffen zijn van nature aanwezig zijn en ook van belang voor de gewasgroei. 'Maar als er meer mest wordt opgebracht dan wat het gewas kan opnemen, ontstaat er uitspoeling naar grond- en oppervlaktewater', legt Knol uit.

Volgens de beleidsadviseur landelijk gebied komt een deel van de nutriëntenbelasting uit de rioolwaterzuivering. 'Dat deel hebben we aardig in beeld. Verder komen nutriënten uit de landbouw. In wateren die gezuiverd rioolwater ontvangen, is de stedelijke invloed het grootst. In het landelijk gebied draagt vooral de landbouw bij. Hiernaast komt er in de grensgebieden ook aanzienlijke belasting uit Duitsland. In het algemeen komt fosfor vooral uit de stedelijke omgeving en stikstof vooral uit het landelijk gebied.'

Wat betreft fosfor is er al een enorme slag geslagen, omdat deze uit wasmiddelen zijn verdwenen. Ook technisch gezien komt waterschap Vechtstromen al een eind om ze uit het water te halen. Knol: 'We kunnen alleen het eindproduct struviet nog niet vermarkten. Dat is te duur.'

Grondsoort

Stikstof is een groter probleem. Maar ook hier is net als bij de prioritaire stoffen het beeld verschillend. Dat heeft volgens Knol voor een deel te maken met de grondsoort en of er sprake is van stromend of stilstaand water.

'In het geval van stromend water is er ecologisch gezien minder last. Hoe meer verdunning des te beter de kwaliteit. Daar waar we kunnen doorspoelen met inlaatwater uit het Twentekanaal, is er meer verdunning. In het Drentse deel van het beheergebied gaat dit goed, maar in het hoger gelegen Twente kunnen we dit niet.'

Waterschap Vechtstromen brengt de ecologische belasting in zijn stroomgebied in beeld ter vergelijking met omringende gebieden. Knol: 'Als ingezetenen geven we elkaar weleens de schuld. Maar onze ecologische waterproblemen komen niet alleen van over de grens.'

Mestwetgeving

Nij Bijvank zegt dat waterschappen elkaar erop aanspreken als ze hun probleem niet oplossen. 'Dat geven we ook aan in onze rapportages naar Brussel.' Wat betreft stikstof is waterschap Vechtstromen sterk afhankelijk van landelijke en Europese mestwetgeving.

'Samen met de waterschappen Rijn en IJssel en Drents Overijsselse Delta en provincie Overijssel laten we door Wageningen University & Research uitzoeken wat de herkomst is van de nutriëntenbelasting per gebied en wat effecten zijn van het afschaffen van de derogatie en de aanleg van bufferstroken langs de waterlopen en andere mestmaatregelen', zegt Nij Bijvank.

Waterschap loopt tegen tegenstrijdigheden aan

Waterschap Vechtstromen zet in op de herinrichting van watergangen en maatregelen binnen het Deltaprogramma Agrarisch Waterbeheer. Daarbij loopt het waterschap tegen tegenstrijdigheden aan. Beken en rivieren horen te stromen. Dat is goed voor de waterkwaliteit. Vanwege de droogte wil het waterschap de waterafvoer vertragen door stuwen aan te leggen. Daarmee wordt erosie geremd, maar ze zorgen ook voor stilstaand, voedselrijk en zuurstofarm water en dat is negatief voor de ecologische doelen. Experts van waterschap Vechtstromen noemen het zorgelijk dat het kabinet is gevallen, waardoor verder beleid en regelgeving stokken. De doelen van de Kaderrichtlijn Water worden zeker niet op alle stoffen voor 2017 gehaald. Wat betreft waterzuivering kan waterschap Vechtstromen wel op volle kracht verder. In de gebiedsprocessen gaat het waterschap als een van de deelnemende partners verder naar oplossingen zoeken. Vechtstromen ziet de landbouw als grootste grondgebruiker en ziet een gezamenlijk maatschappelijk belang voor realisatie van een duurzaam en vitaal platteland. 'We zouden daarom ook graag betere verdienmodellen zien voor de agrariërs voor agrarisch waterbeheer en beheer van het landschap. We moeten het samen doen', aldus beleidsadviseur landelijk gebied Bert Knol.