'We passen steeds vaker technieken uit kassen toe in het open veld'

Het was de afgelopen weken ook in Zweden warm, droog en stoffig. Landgoedeigenaar Rudolf Tornerhjelm en bedrijfsleider Jan Jonsson hopen dat er snel wat regen komt. Tijdens een bezoek van een groep Europese landbouwjournalisten spreken ze van de ergste droogte in jaren. Tot voor kort stonden de uitgestrekte percelen met wintertarwe er goed voor, maar als de droogte nog eens tien dagen aanhoudt, zal de oogst daar flink onder lijden.

De persreis staat in het teken van de verduurzaming van de landbouw in Zweden. Aanleiding is het huidige EU-voorzitterschap van het land. Door het veranderende klimaat staat ook in Zweden verduurzaming van de landbouw hoog op de agenda. Het Zweedse landgoed Wrams Gunnarstorp Gods is daarbij een van de paradepaardjes.

Het teeltseizoen in Zweden is kort, waardoor de impact van de klimaatverandering groter kan uitvallen. Als het eenmaal begint te regenen in het zuiden van het land, houdt dit bijna onafgebroken aan tot maart. 'Eind september tot de eerste week van oktober is voor ons de korte periode waarin we kunnen zaaien. Met onze zaaimachine van 12 meter breed kunnen we 90* hectare in een dag zaaien. Die capaciteit hebben we wel nodig', legt Jonsson uit.

Het is niet de eerste droge periode die Zweden treft. In 2016 besloot eigenaar Tornerhjelm daarom al over te stappen op een andere manier van bodembeheer. Zo'n 65 procent van de 1.945 hectare waarop hij boert bestaat uit zware gletsjerklei. De plakkerige grond vraagt bij ploegen om zware machines en een intensieve nabewerking om de grote kluiten fijn te krijgen. Sinds zeven jaar wordt er gewerkt met 12 meter brede en gps-gestuurde vaste rijpaden tegen het inklinken van de bodem.

Met ploegen werd al drie jaar eerder gestopt, mede door de aanwezigheid van een zeer hardnekkig onkruid: rattenstaartgras. Jonsson: 'De zaden kunnen wel 25 jaar overleven in de bodem. Het ploegen bracht ze telkens naar boven. Spuiten met chemische middelen werkte op den duur niet meer.'

Klein beetje glyfosaat

Tegenwoordig gaat de bodembewerking niet dieper dan 4 centimeter. Doordat zaden nu diep in de grond blijven, komt veel minder rattenstaartgras naar boven. Daardoor zijn veel minder chemische middelen nodig. Destijds werd wel drie keer in een seizoen gespoten. Nu gaat er vlak na het zaaien soms nog een gang met een geringe hoeveelheid glyfosaat overheen. Dat is volgens Jonsson nodig om het gewas goed op te laten komen.

'Dit jaar hebben we op maar 400 hectare gespoten. Het bodemleven in de toplaag is dusdanig hersteld dat de meeste zaden van het rattenstaartgras worden opgegeten. Op sommige plekken komt het onkruid nog wel op, maar daar geeft het geen hinder meer', vertelt Jonsson.

Verduurzaming is gids

Rudolf Tornerhjelm behoort tot de vijfde generatie die het landgoed met de omliggende gronden en bossen exploiteert. 'We laten ons gidsen door de ontwikkeling van een duurzaam bedrijf en het behoud van de leefbaarheid op het platteland. Het is beter om een probleem direct op te lossen. Schuif je het tien jaar voor je uit dan wordt het hopeloos. We delen onze ervaringen met collega's zodat onze aanpak zich uitbreidt als kringen in een plas water.'

Samenwerking is volgens de landgoedeigenaar het sleutelwoord bij het verduurzamen van de landbouw. Voor de nieuwe wijze van 'conserverende' landbouw richtte hij samen met twee naburige boeren de vennootschap Ly-Ros Lantbruk op. Ook op de gronden van die boerderijen, Rosendal Gods en Lydinge Gärd, wordt niet langer geploegd en rijden de grote machines via vaste gps-paden over de akkers.

Samenwerking geldt voor de boer ook bij het onderhouden van de contacten met natuur- en milieuorganisaties die achter allerlei Facebookgroepen zitten. 'In onze omgeving liggen drie grote en kleine dorpen. We hebben indirect te maken met zo'n 250.000 mensen die allemaal een mening hebben over wat doen. Daar hebben we rekening mee te houden. Gelukkig zijn de contacten goed. We hebben een oude koeienstal omgebouwd tot feestlocatie en daar worden veel bruiloften gehouden. Onze jaarlijkse kerstmarkt is hier een lokale traditie.'

Irrigatiesysteem

Een recent project op Wrams Gunnarstorp Gods is de aanleg van een irrigatiesysteem. Dit moet volgens Tornerhjelm een oplossing bieden voor het terugkerende watertekort. Zorgen voor voldoende water voor zijn gewassen is volgens hem de grootste uitdaging voor de toekomst van zijn bedrijf.

Op de heuvelrug die langs de noordoostelijke grens van het landgoed loopt, valt jaarlijks een grote hoeveelheid regenwater dat via beken en rivieren rechtstreeks naar zee stroomt. Havenstad Helsingborg ligt maar 20 kilometer naar het oosten. In augustus vorig jaar is Tornerhjelm begonnen met het uitgraven van een groot waterbassin en de bouw van een pomphuis. Daarbij toonde de zware kleigrond een voordeel. Deze vormt een waterdichte laag onder het bassin dat na voltooiing 200.000 kubieke meter water kan bergen.

Het bassin vormt straks de basis van een rijdende beregeningsinstallatie met sproeibomen, gevoed door een 8 kilometer lang netwerk van pijpen. In 2025 moet 500 hectare landbouwgrond op het landgoed erop aangesloten zijn.

'Het lijkt een forse investering, maar dat valt eigenlijk best wel mee. Dit is een project voor de volgende generatie en waarmee het bedrijf weer veertig tot vijftig jaar verder kan', zegt Tornerhjelm, wiens opvolger al klaarstaat in de persoon van zijn neef Carl Tornerhjelm.

De kosten voor het bassin en het pomphuis schat Tornerhjelms oom op omgerekend zo'n 650.000 euro. Het leidingennetwerk kostte circa 85.000 euro. 'We kunnen een groot deel van de kosten met drie boeren delen en we maakten aanspraak op een Europese subsidie.' Aan het water voor de beregeningsinstallatie kunnen meststoffen worden toegevoegd die met precisie aan de gewassen worden toegediend. 'Als het bevalt breiden we het verder uit.'

Meerprijs eiwitrijke tarwe

In het bouwplan voor Wrams Gunnarstorp Gods ligt de gemiddelde opbrengst voor wintertarwe op 9 ton per hectare, haver op 6 tot 7 ton en bonen op 4,5 tot 5 ton. 'Met irrigatie gaat de wintertarwe makkelijk naar 10 ton. Maar nu, door de droogte, kan het weleens zakken naar 6 ton per hectare', vreest bedrijfsleider Jonsson.

De geteelde tarwe vindt zijn weg naar lokale bakkerijen die een premie van 15 procent betalen bovenop de gangbare marktprijs. Dit is een vergoeding voor verduurzaming, maar ook voor het eiwitrijke meel dat ervan kan worden gemaakt.

Tornerhjelm hoopt dat door de irrigatie straks gewassen met hogere financiële opbrengsten kunnen worden geplant. 'Zweden importeert 70 procent van alle groente. We moeten veel meer onderzoek doen en onze eigen voedselproductie vergroten. Daarvoor gaan we steeds meer op de glastuinbouw lijken. Technieken uit kassen passen we vaker toe in het open veld.'

Meststoffen in irrigatiewater

Een van die technieken is het toedienen van meststoffen aan het irrigatiewater. De combinatie van grondsoort en bemesting met natuurlijke meststoffen zorgt voor een hoog eiwitgehalte in de tarwe van het bedrijf. De meststoffen, voornamelijk een fosfaat- en stikstofverbinding, worden gemaakt van het digestaat uit de vergister die elders op het landgoed staat, ver weg van de woonkernen zodat er geen stankoverlast is.

Samen met partner Ekobalans Fenix werd afgelopen jaar naast de biovergister een installatie gebouwd waarmee een mestkorrel (kunstmestvervanger) wordt geproduceerd uit het digestaat uit de vergister. De vergister draait vooral op slachtafval en huishoudelijk gft-afval uit de 65 kilometer zuidelijker gelegen stad Malmö. Jaarlijks wordt er ook zo'n 5.000 kubieke meter mest verwerkt van een plaatselijke varkenshouder.

De investering in de biovergister deed Tornerhjelm al in 2007, samen met energiebedrijf EON. Het biogas wordt via een 3 kilometer lange leiding geleverd aan het regionale netwerk. Het produceren van mestkorrels ziet hij als een volgende stap in het verzelfstandigen van de Zweedse landbouw.

'Zweden heeft zelf geen bronnen voor kunstmest en een veehouderij die onvoldoende dierlijke mest produceert. Door de oorlog in Oekraïne stegen de kunstmestprijzen ook nog eens fors. Het is daarom belangrijk dat we zelfvoorzienend worden. En door de toepassing van onze eigen meststoffen, die naast fosfaat en stikstof ook mineralen bevatten, krijg je producten die meer voedingsstoffen bevatten', besluit de landgoedeigenaar.

Zweden zet in op herwinnen meststoffen

De firma Ekobalans Fenix maakt van het digestaat uit de biovergister van Rudolf Tornerhjelm een kunstmestvervanger. Deze ontwikkeling wordt gestimuleerd vanuit de zweedse overheid die wil dat boeren overstappen op circulaire meststoffen in plaats van kunstmest uit de mijnbouw. Binnen het zogenoemde Leader-project deden een vijftal boeren drie jaar lang veldproeven met de meststoffen. In 2021 en 2022 bleek dat deze meststoffen qua opbrengsten kunnen concurreren met traditionele kunstmest. Eind dit jaar wordt het project afgerond met de resultaten van een derde proefseizoen. De eerste commercieel geproduceerde mestkorrels komen deze zomer op de markt. Ekobalans Fenix heeft in Helsingborg een soortgelijke installatie aangesloten op een rioolzuivering. Ook daar worden stikstof- en fosfaatmeststoffen in een meer pure (verbinding) vorm herwonnen. Nicklas Froborg van Ekobalans Fenix legt uit dat uit de rioolzuivering geen mestkorrels met organische stof worden gemaakt. 'De afvalstroom die in een biovergister gaat is streng gecontroleerd en gecertificeerd. Bij een rioolzuivering heb je te maken met vervuilingen uit medicijnen, zware metalen en andere gifstoffen. Die wil je niet over het land verspreiden.'

*Hier stond 900 hectare, dat was niet correct.

Bekijk meer over:

• intensieve landbouw
• duurzaamheid
• droogte
• klimaatverandering