Klavers en kruiden vervangen kunstmest in grasland

Els en haar man Gerard Uijterlinde uit het Twentse Deurningen stonden vijf jaar geleden naar hun allereerste pas ingezaaide kruidenrijk grasperceel te kijken. Ze hadden geen idee welke kiemplanten opkwamen. Inmiddels zijn ze tevreden over de resultaten en hebben ze zo'n 50 hectare grasklaver en kruidenrijk grasland ingezaaid.

'We besparen daarmee op kunstmest', zegt Els Uijterlinde, de vierde generatie op melkveebedrijf Erve Mentink. 'Met een kruidenrijk mengsel is de eiwitopbrengst gelijk of zelfs hoger dan met alleen gras.' De grootste uitdaging is in haar ogen hoe lang het grasland daadwerkelijk kruidenrijk blijft.

Na de start met een mengsel met 65 procent gras en 35 procent kruiden is bij een meetmoment vier jaar later nog 15 procent kruiden over, wat deels ook onkruid is. 'We hebben op een aantal van onze percelen wel last van ridderzuring', zegt ze. 'Dat kunnen we of plaatsspecifiek bestrijden of we kunnen een wisselteelt toepassen, maar grasland vernietigen voelt soms toch een beetje als falen.'

Een puzzel

Pedro Janssen herkent als onderzoeker Duurzame veehouderij en Agrodiversiteit bij het Louis Bolk Instituut de ervaringen bij Erve Mentink. 'Neem cichorei, een tweejarig gewas dat in bijna alle mengsels zit. Als dat niet in bloei komt, is het na een paar jaar vaak verdwenen. Je hebt in een kruidenrijk grasland vaak te veel gras of te veel kruiden.'

Het bemesten wil ook nog weleens een puzzel zijn, ziet de onderzoeker. 'Met te veel stikstof in het voorjaar knalt het gras uit de grond, maar klaver kan dit nog niet aanwenden. Zo wordt het weggedrukt. Andersom hebben de klavers na de tweede snede amper stikstof nodig, omdat ze dat uit de lucht kunnen binden.'

Vlinderbloemige gewassen doen dat in samenwerking met rhizobiumbacteriën. Die nemen, als de bodemtemperatuur in het voorjaar stijgt, stikstof uit de lucht op en zetten die om in ammonium. 'Deze samenwerking kost de klavers ook energie. Dus als ze voldoende stikstof uit de bodem kunnen halen, komt dit proces moeizaam op gang. Dus het is zaak om zeker na de tweede snede de klavers aan het werk te zetten', weet Janssen.

Proef op de som

Met een vierjarige proef bij melkveehouder Thieu Bongers in het Limburgse Kelpen-Oler heeft de onderzoeker de proef op de som genomen. Een aantal bemeste percelen productief kruidenrijk grasland, die bestemd waren voor een optimale ruwvoeropbrengst, zijn vergeleken met percelen Engels raaigras. Het ging om een combinatie van drijfmest en kunstmest in verschillende giften.

'Bij het kruidenrijk grasland heeft kunstmest in de loop van het jaar geen toegevoegde waarde meer', concludeert de onderzoeker. 'Dus je bespaart sowieso op kosten en die zijn sterk afhankelijk van de kunstmestprijs.' Daar staat volgens hem tegenover dat het zaaimengsel voor een kruidenrijk perceel weer iets duurder is en zeker de start van een soortenrijk perceel de nodige aandacht vraagt.

'Met die wetenschap kom je alsnog op een kleine plus uit, nog los van de subsidies die beschikbaar zijn', rekent Janssen voor. 'Daarnaast zorgen de kruiden voor meer biodiversiteit en is de CO2-footprint kleiner en dat gaat de komende jaren weer zijn weerslag krijgen in duurzaamheidscertificeringen, zoals PlanetProof.'

Voor de te beweiden percelen gebruikte het Twentse melkveebedrijf van familie Uijterlinde dit voorjaar 20 kuub drijfmest, aangevuld met 120 liter kunstmest per hectare. De maaipercelen kregen wat meer: 30 kuub drijfmest en bijna het dubbele aandeel kunstmest. Na de eerste snede is geen stikstofkunstmest meer gegeven. 'Los van alle adviezen, zou ik van eigen vakmanschap uitgaan', benadrukt Uijterlinde. 'Als we gele puntjes zien, voegen we wat stikstof toe.'

Kalium bemesten

Het bemesten van kalium is belangrijker bij klavers. De huidige gebruiksnormen kunnen al snel een tekort aan kali opleveren. Bij maaipercelen wordt de meststof bovendien met de oogst afgevoerd. 'Daarnaast is de voedingsstof gevoelig voor uitspoeling, zeker op de droge zandgronden', erkent Janssen.

Bij een ernstig kaliumtekort blijft de groei van klaver achter of verdwijnt het zelfs helemaal uit het kruidenrijk grasland. Het K-getal is een grove indicator. Bij een getal lager dan 24 voor zandgrond en 19 voor andere grondsoorten zijn maatregelen als hulpmeststoffen nodig. Het pas ingezaaide gewas kan de kali beter benutten dan wat oudere klavers. 'We zitten op droge zandgrond en hebben die extra kaligift echt nodig voor de waterhuishouding', ervaart Uijterlinde.

De melkveehouder komt tot de slotsom dat kruidenrijk grasland past bij de drogere zomers van tegenwoordig. Het management is niet veel ingewikkelder dan regulier grasland. 'In de loop van de jaren leer je veel bij. Omdat je geen chemische gewasbescherming gebruikt, hoef je jezelf ook niet af te vragen wanneer je kunt spuiten of niet.'

Een enkele jakobskruiskruid verwijdert Uijterlinde vaak met de hand. 'We wiedeggen de percelen in het najaar om de onkruiddruk laag te houden. Wil je beginnen met een kruidenrijk grasland, start gewoon op 1 hectare in een schoon perceel, zou ik zeggen. Kijk wat er gebeurt en vraag desnoods wat advies.'