Analyse: Boer hoog op agenda bij Europese politici

Het besluit van de Europese christendemocraten (EVP) om de natuurherstelwet en de plannen voor vermindering van het chemicaliëngebruik in de landbouw tot inzet te maken van hun campagne voor de Europese parlementsverkiezingen past in een trend die breder zichtbaar is. Hun politieke keus tegen te veel milieu-invloed op agri-dossiers maakt in één klap het hele landbouwbeleid tot hét verkiezingsonderwerp. Daarmee worden de Europese verkiezingen (6-9 juni 2024) een stembusstrijd 'om de stem van de boze boer en het achtergestelde platteland'.'

De frontale verwerping van twee hoekstenen van de Green Deal door de Europese christendemocraten, inclusief het CDA, is uiteraard bedoeld om teleurgestelde agrarische stemmers terug te winnen. Hun gevoelige stembusverlies in Duitsland leidde er eind 2021 toe dat CDU/CSU in de oppositie terecht kwam. En in andere agrarische landen deden de christendemocratische partijen het ook al niet zo goed.

Als klap op de vuurpijl ging in Nederland een nieuwe boerenpartij er bij de provinciale verkiezingen er met een kwart van de stemmen vandoor. Overal in de Europese politiek gingen de alarmbellen af. Het succes van de nieuwe agrarische beweging in Nederland heeft veel indruk gemaakt op EU-politici. Ook zij merken in hun kiesdistricten hoe de boeren steeds vaker bereid zijn de barricades op te gaan tegen Brusselse plannen.

Tot nu toe zijn er verschillende categorieën 'aanjagers' van onvrede. In Nederland was dat sinds 2019 stikstof. In Duitsland is dat sinds 2020 mest en in Spanje is het sinds vorig jaar de verdorring van het achtergestelde platteland. Tot nu toe is (was?) er niet één Europabrede bindende aanjager, maar de EVP-strategie maakt de EU nu tot de grote Brusselse boeman, als een rupsje-nooit-genoeg.

Omdat inmiddels in steeds meer EU-landen BBB-achtige groeperingen vaste grond onder de voeten beginnen te krijgen, lijkt de EVP-keus een logische vlucht voorwaarts: beter niet te lang uitstellen. Want weliswaar zijn de Europese verkiezingen al over een jaar, in vrijwel alle landen zijn eerstkomende nationale of regionale verkiezingen pas een paar jaar daarna. Misschien is het tij nog te keren, moeten sommigen hebben gedacht.

Poolse onvrede

Grote uitzondering op dit alles is Polen waar in oktober al parlementsverkiezingen worden gehouden. In dat grote landbouwland woont de helft van de inwoners op het conservatieve en traditionele platteland. Het is qua inwoners en grootte het vijfde EU-land. De regeringspartij PiS is niet meer zo populair en moest al twee landbouwministers vervangen. Bovendien is de Brusselse machinerie er ronduit impopulair, vooral doordat Polen EU-landbouwcriteria moet accepteren om in aanmerking te komen voor landbouwsubsidies.

Doordat de Poolse overheid niet in staat is gebleken de varkenspest op het uitgestrekte platteland in te dammen, ligt de conservatieve regeringspartij PiS al enkele jaren onder vuur. Boze Poolse boeren blokkeerden al snelwegen en ministeries lang voordat er in Brussel sprake was van een Green Deal of nieuw Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Kortom: op het Poolse platteland is bijna alles de schuld van Warschau en Brussel.

Het verzet op het Poolse platteland heeft enkele jaren geleden al geleid tot het ontstaan van een activistische boerenvakbond, Agrounia, vergelijkbaar met Farmers Defence Force. De vakbond heeft zich inmiddels als politieke partij laten inschrijven. Partijleider Michael Kolodziejczak werd twee jaar geleden nog door de Poolse media doodgezwegen, maar is nu een bekende verschijning op de Poolse televisie. Voor nieuwe BBB-achtige partijen in diverse EU-landen kan de stembusslag op het Poolse platteland weleens een goede opsteker en aanjager worden voor hun 'minder-milieu-in-agri'-campagnes.

Bovendien smeulen er nog genoeg agrarische 'veenbrandjes'. In juni en juli moeten de 27 milieuministers en het Europees Parlement knopen doorhakken over de twee Green Deal-hoekstenen. Daarnaast werkt Brussel nog aan wetten voor minder vervuiling van grondwater, bescherming van bijen, meer dierenwelzijn en een gezondere bodem.

De Europese verkiezingen zijn 'pas' over een jaar, maar de Eurocommissarissen zullen proberen zoveel mogelijk van hun plannen snel over de eindstreep te halen. En evenzoveel keren kan dat een lontje worden in een stembuskruitvat, mits er geen corona-achtige epidemie uitbreekt of de Russen nog een oorlog beginnen. Want dan wordt alles weer heel anders.

Verschillen tussen stad en platteland

Dat niet alle EU-landen allang een goed draaiende partij als BBB hebben, komt onder meer doordat ze nog niet hun eigen katalysator ('stikstoflontje') hebben gevonden, maar vooral door de grote verschillen tussen stad en platteland. Zo woont volgens EU-gemiddelden 7 procent van de Nederlanders op het platteland en van de Denen en Zweden 12 procent. Het Europese gemiddelde is 25 procent.

Maar in veel 'kleine' Oost-Europese landen ligt het aantal plattelandsbewoners gemiddeld veel hoger, zoals in Slovenië en Roemenië (46 procent) en Kroatië en Oostenrijk (42 procent). Vrijwel alle grote landbouwlanden zitten ruim onder dat gemiddelde. Niet elke plattelander is een agrariër en bovendien geldt in verscheidene landen voor nieuwkomers ook nog eens een kiesdrempel van 5 procent.