Van der Tak: 'Ik wil boeren en tuinders meenemen in de transitie'

Een akkoord zonder de handtekening van LTO kan niet, zei landbouwminister Piet Adema. Dat lijkt een comfortabele positie voor de onderhandelaars. Van der Tak ervaart het anders. 'De druk is enorm. Het gaat om de toekomst van duizenden boeren.'

We moeten toe naar een systeemverandering waarbij de doelen centraal staan

Sjaak van der Tak, voorzitter LTO Nederland

Op vier punten liggen de partijen nog ver uit elkaar. De GVE-norm, vergoeding voor agrarisch natuurbeheer, bescherming van boeren en tuinders en geld. Als de doorrekeningen van PBL, WUR en Louis Bolk Instituut medio juni klaar zijn, praten ze verder. Van der Tak is positief over de inzet van Adema maar kritisch op het kabinet. 'Een flinke verandering in denken is nodig. Er wordt te eenzijdig gekeken vanuit milieudoelen.'

Waarom was de komst minister-president Mark Rutte nodig bij het laatste, nachtelijke, overleg?

'Hij kwam op verzoek van Adema. Het laat zien hoeveel belang het kabinet hecht aan een akkoord. Rutte heeft nu zelf gezien hoe we er in staan. Waar onze kritiek op neer komt, is dat de huidige voorstellen boeren en tuinders niet genoeg toekomstperspectief bieden.'

Het concept-landbouwakkoord had er al moeten zijn. Maar tijdens het laatste grote overleg, de 24-uurs vergadermarathon die eindigde op Hemelvaartsdag vroeg in de ochtend, bleken de verschillen tussen de plannen van het kabinet en de agrarische organisaties nog onoverbrugbaar. De teksten die op tafel lagen, waren onvoldoende, oordeelden de agrarische partijen aan de hoofdtafel.

Eerder beslechten de sectortafels al hun plannen. Het Landbouwakkoord moet antwoord geven op de vraag wat voor land- en tuinbouw we in Nederland willen in 2040. Het moet boeren en tuinders een toekomst geven naast de opgaven die er liggen voor klimaat, waterkwaliteit en stikstof. Ook moet het akkoord de gebiedsaanpak, waar provincies mee moeten starten, richting geven en ook dat inclusief bescherming voor boeren.

Waarom is het zo moeilijk om het boerenperspectief schetsen?

'Omdat je dan moet durven onderkennen dat het huidige landbouwsysteem spaak loopt. We moeten naar een systeemverandering. Dat zal zeker pijn doen, maar het zal de blijvende boeren perspectief bieden. Als we bijvoorbeeld praten over ecosysteemdiensten of landschapsdiensten, dan hoort een boer daar financiering voor te krijgen.

'Daar wil je zekerheid over, niet voor een paar jaar, maar voor 18 jaar. Dat biedt perspectief. Ik denk niet dat de 24,3 miljard euro uit het transitiefonds voldoende is om afspraken te maken voor achttien jaar.'

Dus?

Als de politiek de lijn kiest van natuurherstel, verduurzaming en biodiversiteit, dan behoort de samenleving dat ook te betalen. Dat geld moet op het boerenerf terechtkomen.'

Wat is de rol van de keten daarin?

'De overheid gaat de ecodiensten niet tot in de lengte van jaren betalen. Dat moet dus doorberekend worden, bijvoorbeeld via heffing op voedselprijzen. De supermarkten hebben gezegd dat ze met ons de transitie ingaan. Daar zit beweging in. Waar het om gaat is dat we in Nederland een standaard bereiken waarbij de boer dus voor verduurzaming wordt beloond. En dat aan de andere kant aan import dezelfde eisen worden gesteld als aan Nederlands product.'

En de banken?

'Ze willen de transitie maar dan moet er wel een pakket voor de boer liggen dat perspectiefrijk is. Dat is nog niet zo.'

LTO wil bescherming van boeren. Wat houdt dat in?

'Laat ik een voorbeeld geven. Als een boer piekbelaster of een PAS-melder is, dan heeft MOB vrijspel. Die boeren kunnen nog geen keuze maken omdat de regelingen er niet zijn. Denk aan de keuze om te extensiveren, omschakelen, verplaatsen of innoveren. Voor die groep moet juridische bescherming komen in de overgangsperiode.

'Bescherming kan bijvoorbeeld via een verordening van de provincie. Als een boer in een gebiedsproces geen vergunning krijgt, dan moet een schadelastbeperking beschikbaar komen. Of beter nog, dat er afspraken met de banken worden gemaakt om wel in aanmerking te komen voor financiering.'

Een van de grootste pijnpunten is een GVE-norm, een norm voor vee per hectare.

'Wij vinden dat het kabinet daarmee op het verkeerde spoor zit. Want wat is het nut van een GVE-norm? De discussie gaat toch over emissie, over schoon water, klimaatdoelen en verbetering van de natuur? Dat bereik je niet met zo'n norm.

'Er zijn bedrijven die op een GVE zitten van 5 of hoger, maar die wel de doelen voor natuur en milieu halen. In Nederland is het gemiddelde aantal koeien per hectare 2,8. Het kabinet startte de onderhandeling met een norm van 1,7 GVE per hectare. Dat kan voor de melkveehouderij desastreus zijn.'

Is er een alternatief?

'We moeten toe naar een systeemverandering. Een systeem waarbij boeren de doelen zien en weten waar ze aan moet werken. Dat geeft duidelijkheid. Daar hoort een instrument bij. Wij denken aan een wettelijk geborgde afrekenbare stoffenbalans, in de lijn van de vroegere Minas. Dan werk je met een beleid dat kijkt naar bedrijfsspecifieke emissies.

'Die kunnen worden gemeten en daarop kunnen boeren sturen. Wat ons betreft moet dit worden uitgewerkt in een wettelijk vastgelegde afrekenbare stoffenbalans. Laat boeren en tuinders weten welke doelen ze moeten bereiken en geef hen ruimte om daar zelf invulling aan te geven.'

Is afrekenbare stoffenbalans juridisch haalbaar?

'Ja, als de politiek het wil, kan het. Ik leun daarbij graag op agronoom en hoogleraar Rudy Rabbinge. Hij zegt ook dat dit mogelijk is.'

LTO pleit voor een agrarische autoriteit. Hoe moet dat gaan werken?

'De agrarische autoriteit zien we als de 'landbouwpolder' en die willen we behouden om grote vraagstukken bespreekbaar te maken. Behalve de overheid en de agrarische organisaties moeten daar bijvoorbeeld ook ketenpartijen en natuurorganisaties aan tafel zitten. We zullen met elkaar het uit te voeren beleid monitoren en als het nodig is besluiten nemen hoe bij te sturen. Het verdienvermogen en het perspectief van boeren en tuinders moet daarbij voorop staan.'

Wat als het niet lukt om een Landbouwakkoord te sluiten?

'Zonder akkoord zal er een hardere lijn vanuit het kabinet komen. Dan moet je denken aan krappere tijdpaden en bijvoorbeeld invoering van een norm als 1,7 GVE per hectare, zoals ook is voorgesteld. Dat vind ik een slechte zaak, want dan gaan er meer mensen pijn lijden.

'Als er geen akkoord komt omdat wij het niet zien zitten, zal dat slecht vallen bij het kabinet. Ze zullen het ons een tijd kwalijk nemen, omdat we zes maanden bezig zijn geweest zonder resultaat. Maar die verantwoordelijkheid zal ik nemen. Als er geen waardig voorstel komt, houdt het voor ons op.'

Wanneer krijgen de leden inzicht in het akkoord?

'Als er een waardig voorstel komt, leggen we het voor aan de leden. Zij beslissen uiteindelijk. Mijn belang is om boeren mee te nemen in de transitie. Het gaat sommige boeren pijn doen. Maar het doet nu ook al pijn bij velen, want die krijgen geen vergunning, geen lening en ze zijn klem gezet. Het gaat erom dat boeren met zo'n akkoord autonoom kunnen beslissen over hun toekomst. Daar moeten regelingen voor zijn, voor stoppen, omschakelen en innoveren.'

Komt het transitiefonds door de Eerste Kamer?

'Ik denk dat het er gaat komen, ook al zal BBB het niet zeggen. Maar de provincies hebben geld nodig voor de transitie, ook de colleges met BBB. Dus die gaan niet 'nee' zeggen tegen de wet. Dan zeg je ook 'nee' tegen de boer die op je heeft gestemd.'

In Europa wordt gesproken over de natuurherstelwet. Wat vindt u daarvan?

'Er komt een natuurherstelwet aan, maar geen Europese voedselstrategie. Dat vind ik onbegrijpelijk. De focus ligt veel te eenzijdig op de milieudoelen. De impact van de droogte van de laatste jaren is zo groot dat er in de binnenlanden van Spanje, Portugal en delen van Zuid-Frankrijk en Italië nu al moeilijker landbouw kan plaatsvinden.

'Samen met de oorlog in Oekraïne beperkt dat het voedselaanbod. Als je dan in overleg bent over een landbouwakkoord, hoort dit daarbij besproken te worden. Nederland moet in Europa het voortouw nemen om die Europese voedselstrategie te maken. Wij zijn toch het landbouwland dat de voedselkwaliteit kan leveren?'