Geld verdienen met CO2-arme melk, hoe zit dat precies?

'Wat onze extra beloning bij FrieslandCampina is? Als we dit jaar hetzelfde niveau aan broeikasgassen uitstoten als in 2022 ontvangen we een premie van zo'n 16.000 euro', zegt melkveehouder Werner Wissink uit Lochem. 'Dat is behoorlijk, we waren dan ook verrast. Zeker omdat CO2-reductie voor ons geen doel op zich is.'

Toch heeft deze veehouder er een neus voor. Als deelnemer aan Vruchtbare Kringloop Achterhoek weet Wissink inmiddels aan welke knoppen hij kan draaien om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en daarmee de carbon footprint ofwel CO2-voetafdruk van de melk te verlagen.

Methaan

'We vinden een goede ruwvoederwinning belangrijk en dan scoor je ook meteen goed op CO2-reductie', legt de ondernemer uit. Het gros van de uitstoot op het melkveebedrijf is afkomstig van de koe, want door de fermentatie in haar pens stoot ze bij het herkauwen veel methaan uit.

Aanpassing van voer is dus een belangrijke sleutel. Stengelig voer is bijvoorbeeld niet gewenst, want dat geeft meer methaanuitstoot. Omdat Wissink het gras elke vier weken maait, bevat het veel VEM en minder celwanden. Ook de royale melkgift van 11.000 liter per koe is gunstig, daardoor verdunt de absolute CO2-uitstoot door veel liters melk. Verder houdt de melkveehouder het krachtvoergebruik van zijn 120 koeien laag.

Premies

Tot voor kort leefde het in de melkveehouderij nog nauwelijks om CO2 te verminderen. Maar dat is anders nu diverse zuivelorganisaties premies uitdelen.

Waarom komen die zuivelverwerkers met beloningen? 'De aarde warmt op. In 2019 presenteerde het kabinet het Klimaatakkoord met forse reductieafspraken. In 2030 moet de uitstoot van broeikasgassen in de melkveehouderij 49 procent lager zijn dan in 1990', zegt Rick Hoksbergen, branche-expert melkveehouderij bij Countus.

'Omgerekend ligt er een opgave om in 2030 de broeikasgasemissies met gemiddeld 125 tot 150 gram per kilo melk te verlagen', vervolgt Hoksbergen. Volgens hem is dit voor melkveehouders een flinke uitdaging, maar onmogelijk is het niet.

Kosten besparen

Niet alleen met de premies van zuivelverwerkers is het verdienmodel te verbeteren. Met de maatregelen kun je ook kosten besparen, benadrukt Hoksbergen. 'Produceert een veehouder bijvoorbeeld evenveel melk met minder krachtvoer, dan dalen de voerkosten.'

In de Kringloopwijzer zie je hoe goed je scoort op CO2-reductie. Het bedrijf van Wissink produceert 931 gram CO2-equivalenten per kilo meetmelk. Die eenheid is een mondvol, maar het is niets anders dan een optelling van alle broeikasgassen die het melkveebedrijf per jaar produceert.

Drie broeikasgassen

Er zijn drie broeikasgassen: koolstofdioxide (CO2), methaan (CH4) en lachgas (N2O). Ze warmen de aarde op. Landbouwmachines produceren bijvoorbeeld koolstofdioxide en koeien stoten vooral veel methaan uit door de vertering van voer in de pens. Lachgas komt vrij uit mest. Om het berekenen van de uitstoot simpel te houden, worden alle broeikasgassen van de boerderij omgezet naar CO2-equivalenten.

Een gemiddeld bedrijf produceert ongeveer 1.100 gram CO2-equivalenten. Veruit de meeste broeikasgassen ontstaan in de vorm van methaan bij de pensfermentatie. Andere bronnen zijn mestopslag, voerproductie, energieverbruik en aanvoer van kunstmest, vee en voer.

Beloningen

Meerdere zuivelorganisaties koppelen een beloning aan CO2-arme melk. Royal A-ware kent in Nederland een duurzaamheidspremie, A-ware Duurzaam, en een footprintpremie bovenop de basisprijs. Communicatiemanager Anselma van den Berg: 'Onze footprintpremie bedraagt 0,50 euro per 100 kilo melk en staat los van de hoeveelheid grammen CO2-equivalenten per kilo meetmelk.'

De melkveehouders van A-ware worden gestimuleerd om maatregelen te nemen binnen verschillende categorieën: rantsoen, reduceren van gebruik van fossiele energie, landgebruik en koolstofvastlegging. 'Melkveehouders ontvangen de footprintpremie als ze minimaal vijf maatregelen uit verschillende categorieën treffen.'

Projecten en programma's

Zuivelbedrijf Vreugdenhil Dairy Foods en voedingsmiddelenconcern Nestlé werken samen met melkveehouders in het project Low Carbon Farming, ook deze boeren worden beloond voor hun inzet.

FrieslandCampina heeft de uitstoot van broeikasgassen vanaf dit jaar opgenomen in het duurzaamheidsprogramma Foqus planet Duurzame Ontwikkeling. Veehouder Wissink is lid en als hij dit jaar net zo goed scoort als in 2022 zal de premie op ongeveer 1,39 euro per 100 kilo melk liggen.

Kringloopwijzer

De coöperatie berekent de toeslag aan de hand van de Kringloopwijzer over 2023, de uitbetaling is in 2024. Heb je het goed in de vingers en ligt de uitstoot op het bedrijf onder de 775 gram, dan ontvang je de hoogste premie: 1,50 euro per 100 kilo melk. Valt het kengetal hoger dan 1.100 gram dan geldt er geen premie meer.

Wissink is blij met de beloning maar plaatst een kritische kanttekening. 'In feite is de beloning een herverdeling van het melkgeld. De basisprijs gaat gewoon omlaag en de plus wordt verdeeld over de boeren die goed scoren. Net als bij de weidepremie.'

Nieuwe rekenregels

FrieslandCampina wil dat leden-melkveehouders over zeven jaar uitkomen rond het CO2-kengetal van 775 gram per kilo meetmelk. Het is een onderdeel van het klimaatplan. Daarin schrijft de coöperatie dat het streven is om in 2030 op de boerderijen van de leden 33 procent CO2-equivalent te reduceren ten opzichte van 2015. Maar is dat doel haalbaar?

Het gat tussen het kengetal op veel bedrijven en de topwaarde van 775 gram is groot. 'Klopt', zegt woordvoerder Jan-Willem ter Avest van FrieslandCampina. 'Dat komt door de nieuwe manier van rekenen in de Kringloopwijzer die vanaf dit jaar geldt voor broeikasgasuitstoot.'

Aanpassen

ZuivelNL zal de berekening voor broeikasgasuitstoot per 2023 aanpassen op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten. Het CO2-equivalent van methaan was 34 en gaat naar 27 en dat van lachgas gaat van 298 naar 270. Dit betekent dat 1 kilo methaan hetzelfde effect heeft als 27 kilo CO2 en dat 1 kilo lachgas gelijk is aan 270 kilo CO2.

Volgens Hoksbergen komt het er grofweg op neer dat het niveau 125 gram lager ligt dan de cijfers over 2022 laten zien. 'Een kengetal van 1.000 gram in 2022 daalt door de aangepaste berekeningswijze dus naar circa 875 gram in 2023.'

Prestaties Nederlandse melkveehouders

Hoe scoren melkveehouders in Nederland eigenlijk? ForFarmers boog zich over de Kringloopwijzers van de klanten. De 10 procent koplopers met de laagste emissie produceerde in 2021 gemiddeld 926 gram CO2-equivalenten per kilo meetmelk. De 10 procent veehouders met de hoogste uitstoot zat op 1.289 gram. Gemiddeld produceerden de bedrijven 1.075 gram.

'Stoten de koplopers in 2023 hetzelfde uit als in 2021 en leveren ze hun melk aan FrieslandCampina, dan ontvangen ze bij de productie van 1 miljoen liter melk 14.100 euro premie', berekent Larson Arendsen Raedt, teamleider van het Kenniscentrum mestwetgeving en kringlooplandbouw bij ForFarmers. 'De beloning voor de gemiddelde klant is in dat geval 7.700 euro, de volgers ontvangen geen premie.'

Weidegang en weinig jongvee

Opvallend is dat de best scorende bedrijven een hoge melkproductie per koe en per hectare realiseren. Velen doen aan weidegang, verder houden ze weinig jongvee aan. 'We zagen ook dat het ruwvoer van deze groep meer VEM bevat en dat de opbrengst per hectare hoger is', legt Arendsen Raedt uit. 'En dat ook nog eens bij hetzelfde bemestingsniveau als de andere veehouders.'

Het is duidelijk. Via het rantsoen en de pensfermentatie is de meeste CO2-reductie te halen. 'Het gaat om alle kleine stapjes die je zet', zegt adviseur Paul Blokker van DLV-advies. 'Een grotere stap is om mest te vergisten of additieven te voeren zoals methaanremmer Bovaer. Daarnaast werkt de mengvoerindustrie aan grondstoffen met een lagere emissiefactor.' Hij doelt bijvoorbeeld op soja die afkomstig is uit gebieden die twintig jaar lang niet zijn ontbost.

'Extra moeite dient beloond te worden'

Hilco Eikelenboom uit het Zuid-Hollandse Rijnsaterwoude melkt 110 melkkoeien op 47 hectare grond. Hij stuurt al jarenlang op een efficiënte bedrijfsvoering, daardoor scoort hij ook gunstig op de CO2-uitstoot.

Het kengetal van Eikelenboom is met 937 gram CO2-equivalenten per kilo meetmelk scherp te noemen. Dat komt onder andere door de hoge melkproductie van 13.000 liter per koe, dat werkt als een verdunningsfactor voor de CO2-uitstoot. Verder ligt de levensproductie bij afvoer op 60.000 liter, waardoor het vervangingspercentage 18 procent bedraagt.

De melkveehouder streeft naar goed verteerbare gras- en maiskuilen van 950 tot 1.000 VEM. Dat werkt ook gunstig voor een lagere CO2-uitstoot. Koeien verteren hoogwaardig ruwvoer beter waardoor ze minder methaan produceren. 'We doen ons best om efficiënt met ons land om te gaan en de kringlopen te sluiten. Daardoor halen we ook een hoge grasopbrengst van circa 14 tot 15 ton droge stof per hectare.'

De ondernemer levert de melk aan Vreugdenhil Dairy Foods. Dat bedrijf zette samen met voedingsmiddelenconcern Nestlé het programma Low carbon farming op. Daarin draaien nu vijftig boeren mee. Dat wordt de komende jaren uitgebreid naar 250 veehouders.

Koeien niet de oorzaak

PPP-Agro Advies begeleidt de deelnemers, onder wie Eikelenboom. 'Maar ik vind dat melkkoeien, in tegenstelling tot fossiele brandstoffen, niet de oorzaak zijn van de opwarming van de aarde. Al kunnen we wel helpen om de CO2-uitstoot te reduceren.'

Een vergoeding van Vreugdenhil is daarbij belangrijk. 'Het is te vaak gebeurd dat wij geen beloning kregen voor extra inspanningen. Met onze leveranciersvereniging Holland Dairy Producers zijn we nu erg kritisch. We krijgen een vergoeding voor het nemen van maatregelen zoals inzaaien van klaver.' De aanvullende beloning die de deelnemers van Vreugdenhil ontvangen, is gekoppeld aan het behaalde CO2-kengetal en de reductie die ze bereiken ten opzichte van voorgaande jaren.

Eikelenboom zet vanaf april Bovaer in, dat verlaagt circa 30 procent van de methaanuitstoot bij de pensfermentatie. 'Onze CO2-emissiewaarde komt dan in de buurt van 850 gram.'