Texels regenwater de bodem in als ondergrondse spaarrekening

Op Texel gaat ieder jaar 40 miljoen kuub aan zoetwater verloren. Als er op het eiland jaarlijks 6 tot 7 miljoen kuub kan worden vastgehouden, is dat voldoende voor Texelse boeren. Het grondwater van het eiland is zout. Daarnaast geldt een permanent beregeningsverbod.

Bovendien zijn de meeste gewassen niet zouttolerant. Op Texel wordt in de winterperiode, als de meeste regen valt, het wateroverschot in de Waddenzee gepompt. Dat kan en moet anders, vonden de initiatiefnemers van het project 'Zoete Toekomst Texel'. Hierbij wordt geëxperimenteerd met een innovatieve zoetwateropslag bij twee Texelse akkerbouwers.

Beide locaties zijn zo'n 30 hectare groot. Daar vloeit het via ondiepe drainagebuizen verzamelde zoete grondwater – geïnfiltreerd regenwater – onder druk de bodem in. Het idee is dat de telers het water in het groeiseizoen omhoog pompen om hiermee te kunnen beregenen.

Verzamelleiding

Het zoete regenwater dat op de percelen valt, komt via gangbare horizontale drainage samen in een grotere verzamelleiding. Daarna loopt het water in meerdere peilputten. Vanuit daar stroomt het door naar een zandfilter met daarin actieve kool. Een regelunit zorgt dat het water de bodem in wordt gepompt tot een zandige laag op 12 tot 15 meter diepte.

Volgens Velstra kunnen Texelse boeren met het nieuwe wateropslagsysteem zelfvoorzienend zijn in hun zoetwatervoorziening. 'Als vuistregel hanteren we dat je met 1 hectare opgevangen regenwater 2,5 hectare kunt beregenen. Dat is wel afhankelijk van de waterbehoefte van het gewas en het uiteindelijke volume zoetwater dat je precies kunt terughalen.'

Horizontale boring

Bij de aanleg van het systeem is gekozen voor een horizontale boring van 180 meter lang. Door de horizontale boring is de kans minder groot dat zoutwater wordt onttrokken dan bij verticale pompputten. 'Nu wordt het zoete water beter horizontaal verdeeld en trekt zoutwater minder snel naar boven', licht Velstra toe.

'Bovendien kan horizontaal in de bodem meer zoetwater worden opgeslagen dan verticaal.' Uit modelstudies van Acacia Institute blijkt dat op Texel ongeveer 40 procent van de ondergrondse wateropslag is terug te halen voor beregening.

'Je kunt nooit 100 procent van het geïnfiltreerde water hergebruiken', benadrukt projectleider Hans Merton van Acacia Institute. 'Dat komt door de gedeeltelijke opmenging van zout en zoet. Maar we gaan het komende zomer zien als we daadwerkelijk water gaan onttrekken. Dan meten we het zoutgehalte en weten we beter hoeveel geschikt beregeningswater we in de toekomst kunnen terughalen.'

Actieve kool

Bij het infiltratiesysteem komt het water onderweg een filterbak tegen, gevuld met zand en actieve kool. Bij de bezichtiging vorige week donderdag vroeg een teler zich af hoelang actieve kool goed blijft om zijn werking te doen. Actieve kool is het duurste component in het zandfilter. 'We verwachten dat actieve kool zeker vijf tot tien jaar goed functioneert', reageert Merton.

De projectleider legt de werking van het zandfilter uit: 'Door de microbiologische activiteit in het zandfilter wordt een flink deel van de afbreekbare gewasbeschermingsmiddelen afgebroken. Als het water daarna terechtkomt in actieve kool, worden de resterende middelen afgebroken en/of geadsorbeerd. Hierdoor is het geïnfiltreerde water in de diepe ondergrond altijd schoon.'

Op een van de locaties bij de akkerbouwers in De Cocksdorp, het meest noordelijke dorp op Texel, is half december gestart met de waterinfiltratie. Tot dusver is daar circa 19.000 kuub ondergronds opgeslagen.

Merton: 'Onlangs hebben we het laatste perceel aangesloten op het systeem. Daar gaat nu in totaal 20 tot 30 kuub per uur naar beneden. Bij voldoende regen is het mogelijk 3.000 tot 4.000 kuub per week te infiltreren. Doel is om uiteindelijk per locatie 100.000 kuub per jaar op te slaan.'

Het opslagsysteem is in principe uit te rollen naar iedere kustregio in Nederland waar verzilting speelt, mits in de bodem een kleilaag zit. 'Je moet boven de zandlaag waarin je het water infiltreert een afsluitende laag hebben als bovenafdichting', licht de projectleider toe.

'Als je geen verdichte laag hebt, komt het onder druk geïnfiltreerde water weer omhoog en creëer je dus geen zoetwaterbel', vervolgt Merton. 'Water zoekt altijd de weg van de minste weerstand. Op Texelse bodems is zo'n afsluitende laag aanwezig en zijn de zandlagen waarin de zoetwaterbel wordt opgebouwd, redelijk goed doorlatend. In dat geval kan het water relatief snel infiltreren.'

Prijs nog niet bekend

Bouwers van 'Zoete Toekomst Texel' zijn: Acacia Institute, Broere Irrigatie, Dros Grondverzet, Van Leeuwen Sleufloze Technieken en Schaafsma Drainage. Een groot aantal partijen subsidieert het project. Op basis van de opgedane ervaringen werken projectpartners aan het in kaart brengen van de kosten van het waterinfiltratiesysteem als het daadwerkelijk op de markt wordt gezet.

Vorig jaar noemde Acacia Water in Nieuwe Oogst een richtbedrag van 400 tot 500 euro per hectare per jaar. Dat komt neer op een bedrag van 250.000 tot 300.000 euro per 50 hectare als maximale kosten van het systeem. Bij verdere schaalvergroting is de innovatie gunstiger.

Het project 'Zoete Toekomst Texel' loopt door tot 2026. De betrokken partners verwachten hierbij onder meer stappen te zetten in de uitrol van het wateropslagsysteem over de rest van Texel. Ook worden dit jaar watercoöperaties opgericht en doorontwikkeld.