EU-label kan helpen varkensproductie te verduurzamen

Duurzaamheidsinvesteringen moeten uit de markt betaald worden. Is dat niet het geval, dan zien varkenshouders daarvan af. Wil de Nederlandse varkenshouderij verder verduurzamen, dan is het essentieel dat niet alleen wordt gekeken naar de prijsvorming bij de supermarkten. Voor een goede vierkantsverwaarding moeten ook andere kanalen meetellen die bepalend zijn voor de prijs en de te halen marges, zoals foodservice en exportmarkten.

Dat is een van de aanbevelingen van Wageningen Economic Research (WEcR) op basis van een analyse van de Agro-Nutri Monitor 2020-2022. In opdracht van de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV) zetten zij de belangrijkste uitkomsten daaruit op een rij. Om met het oog op het te sluiten Landbouwakkoord een doorkijk te geven op mogelijke oplossingen om de sector verder te verduurzamen.

Van de varkens die in Nederland worden geproduceerd voldoet 30 procent minimaal aan het Beter Leven-keurmerk. 70 procent wordt regulier geproduceerd en vindt zijn weg vooral in Noordwest-Europa. Van de 30 procent die in het binnenland blijft, gaat ongeveer de helft via de retail naar de consument. De andere helft gaat via 'out of home'.

Uit de Agro-Nutri Monitor blijkt dat de bereidheid van consumenten om te betalen voor duurzaamheidskenmerken beperkt is. Andere belemmeringen voor een meer duurzame productie zijn de beperkte afzet en het feit dat op andere markten geen meerprijs voor het varken wordt gekregen. Dat staat verder verduurzamen in de weg, terwijl landbouwminister Piet Adema daarover juist graag afspraken wil maken in het Landbouwakkoord.

Hogere kostprijs

'Verduurzamen, onder andere door extensiveren, leidt tot een hogere kostprijs. Daar ontkom je dan niet aan', geeft agrarisch bedrijfseconoom Jamal Roskam van Wageningen Economic Research (WEcR) aan. Terwijl de economische waarde van een dier wordt bepaald door de opbrengst van de goed en minder goed verkoopbare delen.

De meeste Noordwest-Europese landen kennen keurmerken en ketenschema's met eigen eisen en certificeringssystemen. Nederlandse varkenshouders die daarbinnen hun dieren willen afzetten, moeten zich laten certificeren. 'In principe zijn er drie productieniveau's te onderscheiden: wettelijk, bovenwettelijk en biologisch. Bovenwettelijk verdient in Europa net als biologisch een eigen herkenbaar label', geeft Roskam aan.

Een Europese erkenning voor Noordwest-Europa kan helpen de productie van varkens die buiten Nederland worden afgezet te verduurzamen. 'Zo'n Europees label vergemakkelijkt de uitwisselbaarheid en geeft de consument duidelijkheid', vervolgt Roskam. Het missen van die duidelijkheid lijkt een belangrijke reden waarom de consument maar matig bereid is te betalen voor meer duurzaamheid.

Verdeling van risico's

De verdeling van risico's in de keten is volgens WEcR een ander belangrijk aandachtspunt. Uit het onlineonderzoek uitgevoerd voor de Agro-Nutri Monitor blijkt dat varkenshouders het gevoel hebben dat de prijsrisico's vooral bij hen liggen. Zij ervaren dat toeleveranciers en afnemers gebruikmaken van onrust en druk op de markt.

'Het is niet gezegd dat dit gevoel ook juist is, omdat er onvoldoende kennis is over hoe de risico's echt verdeeld zijn', schetst Roskam. Hij noemt de marges nergens in de varkensketen ruim. En elke schakel heeft zijn eigen risico's. 'Wat kan helpen is die risico's in kaart brengen. Transparantie geeft inzicht en dat leidt tot begrip. Informeren is in eerste instantie belangrijker dan kwantificeren.'

Gebrek aan vertrouwen

Roskam neemt in dit verband ook het woord 'vertrouwen' in de mond. Daar schort het in de hele keten aan. Veel varkenshouders ervaren bijvoorbeeld hun positie als zwak. Op basis van de Agro-Nutri Monitor is het volgens Roskam lastig om formeel vast te stellen of ketenpartijen marktmacht hebben of uitoefenen.

Vertrouwen gaat verder dan alleen prijs en marges, vervolgt de agrarisch bedrijfseconoom. Dat gaat ook over procedures en handelspraktijken, hoe inzichtelijk beschikbare en uitgewisselde informatie is en het interpersoonlijke contact tussen ketenpartijen. 'Wanneer je in de keten met elkaar meebeweegt ben je veerkrachtiger. Het gaat dan om langjarige samenwerking op basis van partnerschap.'

Eerst meer onderzoek

Conclusie van de analyse van WEcR is dat varkenshouders behoefte hebben aan meer inzicht in ketensamenwerking, prijsvorming en verdeling van risico's in de Nederlandse varkensvleesketen. 'Daarvoor is meer openheid en transparantie nodig', zegt POV-voorzitter Linda Verriet.

'Het 'huishoudboekje' van een varkenshouder is transparant en wordt tot op de komma uitgerekend en openbaar gemaakt. Die transparantie is bij andere ketenschakels vaak ver te zoeken. Daarin is verdieping nodig', stelt Verriet. 'Alleen met volledige transparantie kunnen wij meewerken aan sterke ketens en vertrouwen tussen schakels. Wij pleiten daarom voor voortzetting van de Agro-Nutri Monitor.'