Streekeigen Landbouw: Overijssels portret van zeven boerenerven

Een lindenlaantje, meidoornhagen rondom tuin en erf, een aantal fruitbomen en een singel van 250 meter met gemengd hakhout. Afgelopen week werd het allemaal aangeplant op 'Hoeve de Kuiperij' aan de Diepenveenseweg in Olst.

Akkerbouwer Jan Menkveld deed het werk veelal zelf, al het plantmateriaal en de aanleg werden vergoed vanuit Landschap Overijssel en verpachter ASR. Landschap Overijssel tekende ook voor het onderliggende beplantingsplan en een erfschets, waarbij de Olster ondernemer zijn kennis en kunde van eigen bedrijf en omgeving inbracht.

Schets, plan en aanplant op De Kuiperij zijn onderdeel van het project Streekeigen Landbouw. Landschap Overijssel maakte namelijk zeven portretten van agrarische bedrijven in de zeven natuurlijke landschappen van Overijssel. De portretten schetsen de ontstaansgeschiedenis tot en met de mogelijke toekomstige doorontwikkeling.

'Landschap Overijssel wil graag een bijdrage leveren aan de discussie rond biodiversiteit en streekeigen landschap in relatie tot agrarische bedrijfsvoering', zegt projectleider Léon Uittenbogaard. 'Niet met pasklare antwoorden, maar vanuit kennis van het historische landschap en de ontwikkeling daarvan.'

Herinneringen en verhalen

Samen met zeven agrarische bedrijven in de zeven natuurlijke landschappen van Overijssel werd de streekeigen landbouw in beeld gebracht en werden herinneringen en verhalen opgehaald via interviews en korte filmpjes. 'Met de kennis van het verleden hopen we inspiratie te bieden voor toekomstige plannen op en rondom boerenerven, waarbij ondersteuning van veldadviseurs en erfgoeddeskundigen van Landschap Overijssel mogelijk is', zegt Uittenbogaard.

Net zoals bij de andere zes ondernemers die deelnemen aan het project, resulteerde de zoektocht van Landschap Overijssel over De Kuiperij in een boekwerk dat de ontstaansgeschiedenis van streek, landschap en hoeve in beeld brengt. Plus een beplantingsplan.

'Er is op dit bedrijf altijd al veel aandacht geweest voor natuur en landschap', stelt Menkveld. 'We hebben vorig jaar nog 400 meter haag aangeplant, plus de nodige solitaire bomen. En er is een poel aangelegd.'

Menkveld doet op zijn bedrijf veel aan agrarisch natuurbeheer. Behalve de aanplant en aanleg van landschapselementen beheert hij ook kruidenrijk grasland, akkerranden en wintervoedselakkers. 'Dat is niet voor iedereen in die mate weggelegd, maar in onze bedrijfsvoering past het heel goed.'

Het biologische bedrijf in Olst beschikt over een huiskavel van 15 hectare, maar heeft in totaal de beschikking over 200 hectare. De meeste gronden worden gepacht van onder andere Vitens en terreinbeherende organisaties.

Brandrode ossen en heideschapen

45 hectare zandgrond wordt gebruikt voor de teelt van consumptieaardappelen, granen en korrelmais. De rest, waaronder uiterwaarden, is grasland waar vee van derden wordt ingeschaard. Ook wordt veel biologisch hooi verkocht. Om kleine, incourante perceeltjes te kunnen beheren, zijn er kleine koppels brandrode ossen en heideschapen. Aardappelen en vlees van de ossen worden vanuit huis verkocht.

'Mijn vader Herman molk hier tot de jaren negentig op de grupstal. Het bouwen van een ligboxenstal en uitbreiding van het bedrijf kon niet, omdat het bedrijf tegen een waterwingebied ligt', geeft Menkveld aan, die het bedrijf vorig jaar samen met zijn vrouw van zijn ouders overnam. 'Mijn vader heeft het bedrijf ontwikkeld tot wat het nu is, met veel oog voor en liefhebberij in natuurbeheer.'

Ook de jonge generatie Menkveld voelt zich goed bij de huidige bedrijfsvoering. 'De kachel moet branden, maar het gaat ons ook om visie. Hoe wil je boeren, wat wil je bijdragen aan de samenleving? Dit bedrijf is onderdeel van een oud cultuurlandschap, het mooi aankleden hoort er in mijn ogen helemaal bij. Je levert als boer immers een dienst aan de maatschappij.'

Goede vergoeding gerechtvaardigd

Een goede vergoeding voor maatschappelijke diensten is in de ogen van de akkerbouwer dan ook niet meer dan gerechtvaardigd. 'Kostendekkend is stap één, maar er zou natuurlijk gewoon een fatsoenlijk verdienmodel onder moeten liggen.' Volgens Menkveld zouden dan veel meer boeren voor minder productie gaan om meer inkomsten uit groene en blauwe diensten te halen.

Toch vindt Menkveld dat ongeacht de bedrijfsvoering iedere boer iets kan doen aan natuur- of landschapsbeheer. 'Soms is het ook gewoon slim om te kijken hoe je een en ander kunt combineren. Wij hebben een poel aangelegd op een stuk land dat toch al drassig is en weinig productief was. Dan snijdt het mes aan twee kanten.'

Korte films

Van het verhaal van Menkveld en de zes andere deelnemers aan het project Streekeigen Landschap zijn korte documentaires gemaakt. 'Het zijn stuk voor stuk karakteristieke bedrijven binnen karakteristieke dorpslandschappen. Bedrijven met een opvolger en een toekomstvisie', vertelt de ondernemer.

De documentaires moeten volgens Uittenbogaard andere boeren, maar ook beleidsmakers en adviseurs, inspireren. 'Als we mogelijkheden zien, willen we het project uitbreiden en aanvullen met andere voorbeelden.'

Landschapsbiografie verdient plek in landbouwtransitie

De zeven boerenerven in het Overijsselse project Streekeigen Landbouw maken ieder deel uit van een van de zeven oerlandschappen die de provincie kent: het zeekleilandschap, dekzandlandschap, stuwwallandschap, beekdallandschap, rivierenlandschap, hoogveenlandschap en laagveenlandschap.

Van ieder type landschap is een zogenoemde landschapsbiografie gemaakt. Daarin is te lezen welke natuurlijke en menselijke processen een rol spelen in het gebied.

De landschapsbiografie kan, naast wetenschappelijk onderzoek, een belangrijke bijdrage leveren aan de ontwerpopgaven in een gebied. Er kunnen kansen liggen voor het voortbouwen op oudere landschappen, waardoor cultuurhistorische en landschappelijke waarden kunnen worden behouden.

Ingrijpende transitie

'We staan voor een ingrijpende transitie van de landbouw en het landelijk gebied', geeft projectleider Léon Uittenbogaard van de provinciale organisatie Landschap Overijssel aan. 'Het zou mooi zijn als bij die transitie rekening wordt gehouden met de geschiedenis van het landschap.'

Volgens Uittenbogaard is dat geen uitgemaakte zaak. Al is er volgens de projectleider bij de huidige gebiedsontwikkelingsprocessen wel oog voor het verhaal van de ontwikkeling van het landschap.

'Er spelen straks natuurlijk heel veel belangen, landschap en cultuurhistorie kunnen dan het onderspit delven. Landschap Overijssel gaat in het kader van het Provinciaal Programma Landelijke Gebied lobbyen om de geschiedenis van het landschap een rol te laten spelen', laat Uittenbogaard weten.