Zijn de Flevopolders toe aan boerenbos?

Achtergrond Flevoland Joost de la Court 11 jan 2023 om 06:30uur

Een aantal Flevolandse organisaties werkt achter de schermen aan het stimuleren van agroforestry in de provincie. Daarnaast is er een netwerkgroep van tien enthousiaste boeren actief die met en van elkaar willen leren.

Zijn+de+Flevopolders+toe+aan+boerenbos%3F

Ondanks dat boeren vaak niet veel zien in bosaanplant, nu al aanhikken tegen de aanleg van groene bufferstroken in het kader van het Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB), liggen er in Flevoland wel degelijk kansen voor agroforestry. Dat zegt projectcoördinator Wolter van der Kooij van Aeres Hogeschool Dronten op basis van een eigen vooronderzoek.

De voorlopige werktitel van het project is 'Door de bomen het bos zien'. Die kansen liggen vooral in multifunctionele bosaanplant en als carbon farming, bijvoorbeeld als windsingels of in combinatie met strokenteelt.

Proefproject

Op verzoek van gemeente Dronten en waterschap Zuiderzeeland kijkt een groepje Aeres-studenten of een proefproject mogelijk is. Ook LTO Noord en het Flevolands Agrarisch Collectief zijn erbij betrokken.

Geld is niet het probleem, het is juist de ruimte die schaars is

Wolter van der Kooij, projectcoördinator Aeres Hogeschool Dronten

De studenten werken de technische aspecten uit, bekijken welke boomsoorten het meest geschikt zijn, hoe die te planten en wat de ecologische effecten zijn. Ook zoeken ze naar locaties.

10 procent meer bos

Van der Kooij: 'De overheid vindt dat er in Nederland 10 procent bos bij moet komen. Hoe dat moet, daar zijn al veel mooie rapporten over geschreven. De reacties in boerenkringen variëren sterk.'

Toch moeten boeren wel alert zijn, waarschuwt de projectcoördinator. 'Bijvoorbeeld om te voldoen aan de vergroeningseisen in het nieuwe GLB en het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn. Je ziet al boeren die een walnotengaard beginnen, puur omdat de opbrengst op termijn behoorlijk is: twee bomen leveren jaarlijks zo'n 300 kilo noten op à 3 euro per kilo.'

Belemmeringen

In Flevoland zijn er ook belemmeringen: de grond is duur, er zijn weinig overhoekjes en het idee heerst dat het Rijksvastgoedbedrijf niet wil meewerken.

Toch zijn er volgens Van der Kooij wel degelijk kansen. 'Het landschap verandert snel, ook in Flevoland dat lang werd gezien als een ideaalplaatje van ruimtelijke planning. Het buitengebied is dynamisch, waarbij open gebied betrekkelijk is geworden met steeds meer bebouwing, zoals windmolens.'

Ecologische oevers

De Flevolandse waterlopen veranderen door de aanleg van ecologische oevers in groenstroken die mooi kunnen worden aangevuld met bebossing, stelt de projectcoördinator. 'Dan kun je die 10 procent uit de landelijke doelstelling makkelijk realiseren, alleen al met stroken langs de tochten. Geld is niet het probleem, investeerders genoeg. Het is juist ruimte die schaars is en regelgeving die beperkt. Vandaar de stroken langs vaarten en tochten.'

Bij agroforestry gaat het zeker niet alleen om het puur aanplanten van vele hectares bomen, benadrukt de projectcoördinator. Juist het doelgericht inzetten van bebossing kan een oplossing bieden voor bijvoorbeeld vernatte percelen als gevolg van bodemdaling of als invulling van de ruimte tussen windmolens.

Kansen

'In combinatie met recreatieve voorzieningen als fiets- en wandelpaden schept het ook kansen voor bijvoorbeeld verblijfsrecreatie of horeca. Windsingels leveren ook meer op dan de hinderlijke schaduwwerking die veel boeren inbrengen als tegenargument. Er is niet alleen meer biodiversiteit in de singels zelf, maar ook in de directe omgeving. Onderzoek wijst uit dat ook planten even verderop juist profiteren van beschutting. Door minder verdamping en verbetering van de bodem, met meer humus, schimmels en ander bodemleven.'

Tekst gaat verder onder het kader

Lizelore Vos: 'Het moet zo meer een robuust systeem worden'

Lizelore Vos plantte afgelopen voorjaar drie rijen bomen op haar biologisch-dynamisch akkerbouwbedrijf van 90 hectare in Kraggenburg. 'We kijken of we in combinatie met akkerbouwgewassen een meerwaarde kunnen creëren voor het akkerbouwgewas en de notenteelt', zegt ze. Op het perceel staan twee rijen walnoten en een windsingel met hazelnoten als beschutting tegen de zuidwestenwind. Aan het begin van de walnotenrijen zijn als experiment nog amandelen, kastanjes en vijgen geplant. 'We speelden al langer met het idee, omdat je ziet dat door klimaatverandering de periode van droogte steeds langer wordt en de regen steeds heftiger. Ik vond het huidige teeltsysteem niet robuust genoeg. De bodem mooier achterlaten dan ik heb gekregen, is voor mij een belangrijke drijfveer. Door het planten van bomen zorg je voor het vastleggen van nutriënten en vocht in diepere lagen. Je produceert eiwit, verhoogt de biodiversiteit, legt koolstof vast en zo zijn er nog talloze voordelen van bomen te noemen.' Het zijn volgens Vos allemaal ingrediënten voor een robuust systeem. 'We zijn benieuwd wat de opbrengsten van de akkerbouwgewassen tussen de bomenrijen gaan doen.'

Aeres Hogeschool wil samen met gemeente Dronten en de overige leden van de initiatiefgroep een eerste stap zetten. Op de grond van een eerder gepland spoortracé langs de Lage Vaart pal aan de percelen van de praktijkschool van Aeres Farms moet een strook bos komen, compleet met een verbinding naar de verderop gelegen woonwijk.

Van der Kooij: 'Boeren willen voorbeelden als je hen ernaar vraagt. Daarom hebben we een pilot- en demonstratieproject, zodat iedereen kan zien hoe zoiets werkt.'

Uitstekende uitgangspunten

Gemeente Dronten is een van de initiatiefnemers tot het onderzoek dat Aeres Hogeschool nu uitvoert. Volgens Erwin Zwaan, beleidsmedewerker groen, natuur en landschap, zijn de uitgangspunten voor bosaanplant in Flevoland uitstekend.

'Het groeit hier ruim twee keer zo snel dan elders in Nederland. Dat schept kansen voor boeren. Struiken als hazelaars, maar ook walnotenbomen groeien hier sneller en worden groter. Wil je houtige gewassen oogsten, bijvoorbeeld voor compostering, dan zijn wilgen en elzen eerder te oogsten', zegt Zwaan.

Agroforestry past in de ogen van gemeente Dronten goed in haar biodiversiteitsbeleid. 'Daarbij willen we dat de vergroting van de biodiversiteit ook bijdraagt aan het boereninkomen. Dat is goed voor de lokale economie. Dat door bosaanplant meer schimmels in de bodem komen, is ook boerenbelang.'

Via eigen netwerk kijken geïnteresseerde boeren bij elkaar in de keuken

Het Agroforestry Netwerk Flevoland bestaat uit tien boeren van diverse pluimage: akkerbouwers, maar ook veehouders en bijvoorbeeld een teler van kruidenzaden. Dit netwerk is opgezet met behulp van Piet Rombouts, een adviseur die elders in Nederland al diverse netwerken startte rond dit thema. Ook de provinciale ontwikkelingsmaatschappij Horizon is betrokken bij het netwerk. Het past in de opdracht om ondernemers te helpen bij innovatie en verduurzaming van hun productie. 'Via het Agroforestry Netwerk Flevoland gaan we bij elkaar op bedrijfsbezoek om kennis en ervaring uit te wisselen', zegt deelnemer Marga Klein Swormink uit Lelystad. 'Het is een kwestie van boeren voor boeren. We voelen ons echt pioniers om bomen en struiken een plek te geven in de landbouw en in het landschap van Flevoland.' Zelf werkt Klein Swormink aan de planuitwerking voor stroken notenbomen op een perceel in combinatie met reguliere teelten. Zij ziet mogelijkheden om met bomen een betere overgang tussen natuur en landbouw te creëren. 'Wat werkt dan wel en wat niet? Het wordt voor ons echt een proeftuin', licht de akkerbouwer toe.