Trendonderzoek: energiekosten vormen grootste zorgpunt

Van alle respondenten aan het Nieuwe Oogst Trendonderzoek 2023 maakt 45,5 procent zich zorgen over het voortbestaan van hun onderneming. Bij het vorige trendonderzoek in 2022 deelde 44,6 procent van de boeren en tuinders die zorg.

De hoge elektriciteits-, gas- en dieselprijzen worden daarbij het meest genoemd als zorgpunt. Andere zorgpunten zijn tegenvallende inkomsten en hoge kunstmestprijzen, gevolgd door het wegvallen van gewasbeschermingsmiddelen en hoge voerkosten.

Prijzen van kunstmest

Roel Jongeneel, onderzoeker bij de Wageningen Economic Research, kan zich de zorg om de diesel-, gas- en elektriciteitsprijzen goed voorstellen. 'Energiekosten zijn met 60 procent gestegen en de prijzen van kunstmest ook. De zorgen zijn terecht.'

Bij het trendonderzoek in 2022 waren de tegenvallende inkomsten nog met afstand het grootste punt van zorg, op enige afstand gevolgd door de – toen ook al hoge – prijzen voor diesel, gas en elektriciteit.

Jongeneel kan die verschuiving wel plaatsen: 'De kostenstijging voor energie is dan wel fors geweest, maar de opbrengsten zijn ook hoog geweest. Globaal gezien is het een extreem goed jaar geweest voor bijvoorbeeld akkerbouwers, melkveehouders of glasgroentetelers. Het is logisch dat er meer zorgen over de kosten van bijvoorbeeld energie zijn dan over tegenvallende opbrengsten.'

Prijzen blijven hoog

De energieprijzen zijn alweer gedaald ten opzichte van eerder dit jaar, maar de onderzoeker waarschuwt: 'De verwachting van energieanalisten is dat de prijzen voorlopig boven het langjarig gemiddelde liggen.'

Ruim 20 procent van de boeren en tuinders noemt in de open antwoorden het overheidsbeleid of de veranderende wet- en regelgeving als bedreiging van hun bedrijf. Diverse respondenten geven aan niet te weten waar zij aan toe zijn. Een van hen spreekt van een 'onbetrouwbare overheid die elke zekerheid op mijn bedrijf ondermijnt' en doelt onder meer op het verlies van derogatie en de rechterlijke uitspraak waarmee emissiearme stalvloeren werden gediskwalificeerd.

Reden tot wantrouwen

Directeur Steven van Westreenen van het gelijknamige adviesbureau vindt dat boeren hier een gegronde reden tot wantrouwen hebben. 'Er is wat dat betreft echt iets veranderd. Eerder was het ondenkbaar dat vergunningen zouden worden ingetrokken. Maar met de PAS-melders en de uitspraak over de stalsystemen is dat wel degelijk aan de hand. Waar je vandaag in wilt investeren, kan morgen achterhaald zijn door een uitspraak van de rechtbank. Wat is je rechtszekerheid dan nog?'

Ondanks onzekerheden over het Nederlandse en Europese landbouwbeleid, de uitkomst van gebiedsprocessen en de geopolitieke situatie, geeft de meerderheid (56,6 procent) van de boeren en tuinders aan te willen investeren. Energieopwekking is het meest genoemde investeringsdoel, gevolgd door nieuwe stallen of schuren en nieuwe trekkers of landbouwvoertuigen.

Van Westreenen merkt de belangstelling voor energieopwekking bij zijn cliënten. Hij stelt dat de interesse enerzijds is aangewakkerd door goede bedrijfsresultaten uit bijvoorbeeld de melkveehouderij en anderzijds door de hoge energieprijzen waar ondernemers met eigen energieopwekking meer grip op willen krijgen. 'Met duurzaamheidssubsidieregelingen als de MIA en de Vamil is het juist nu interessant om te investeren', benadrukt hij.

Eigen gebruik

Een groot deel van vergunningaanvragen heeft betrekking op windmolens van 15 tot 30 meter, voornamelijk bedoeld voor energieopwekking voor eigen gebruik. Van Westreenen signaleert dat gemeenten steeds vaker aanvullend onderzoek vragen, bijvoorbeeld over de gevolgen voor vogels.

Daarnaast constateert Van Westreenen veel belangstelling voor mestvergisting en zonnepanelen op daken. Zonnepanelen op land zijn op zijn retour, stelt hij. 'Er is een trend dat overheden zich verzetten tegen grotere zonnevelden, zoals onlangs nog gemeente Ede.'

Het investeringsklimaat kan de komende jaren veranderen, denkt Jongeneel. Hij verwacht dat de rente omhooggaat, waardoor financiering duurder wordt. 'De centrale banken proberen met een hogere rente de inflatie te onderdrukken. Het wordt spannend hoe dit de komende tijd gaat uitwerken.'