Kamer bereidt zich voor op stevig stikstofdebat

Het kabinet zet in op een snelle eerste reductie van de stikstofuitstoot. Belangrijkste instrument is een tweedelige opkoopregeling die zoveel mogelijk piekbelasters en andere boerenbedrijven moet verleiden om te stoppen. Daarnaast wordt een periodieke evaluatie van uitgegeven vergunningen aangekondigd voor boeren en andere bedrijven, waarmee ongebruikte stikstofruimte moet worden teruggenomen.

Er komt beleid dat is gericht op het versnellen van innovaties, maar de beoordeling van nieuwe stal- en emissiereducerende technieken wordt wel strenger. Het ministerie zoekt naar zogenoemde doorbraakinnovaties die zowel technisch, juridisch, economisch als maatschappelijk goed werken.

Nieuwe afspraken tussen Rijksoverheid en provincies moeten een einde maken aan de 'wildwestopkoop' van stikstofruimte voor snelwegen en Schiphol. Dergelijk deals moeten voortaan worden gemeld. De verwachting is dat deze toezegging geen einde zal maken aan de kritiek op het opkopen van boerenstikstof voor wegen en vliegvelden.

Van links tot rechts is er teleurstelling over de toekomstbrief die landbouwminister Piet Adema tegenover de stikstofaanpak zet. GroenLinks mist daarin toekomstperspectief voor boeren en tuinders. BBB heeft kritiek op het voornemen om intern salderen vergunningplichtig te maken. De partij verwacht niet dat het lukt om op basis van de voorstellen de door het kabinet gewenste stikstofreductie te behalen.

'Dikke onvoldoende'

Ook D66-Kamerlid Tjeerd de Groot geeft de brief van Adema een 'dikke onvoldoende'. Het coalitieakkoord schrijft voor dat de landbouw moet omschakelen naar het systeem van kringlooplandbouw en daaraan voldoet de aanpak volgens De Groot niet.

CDA-Kamerlid Derk Boswijk ziet in de voorstellen van het kabinet wel een eerste stap naar perspectief. Het landbouwakkoord acht hij wel onvoldoende om de band tussen overheid en sector te herstellen. Boswijk herhaalde tijdens een onlinespreekuur met boeren en tuinders het pleidooi van zijn partij voor de heroprichting van de productschappen. Dan ontstaat er weer structureel overleg met de sector, stelt hij.

'Het is nu vooral heel veel zenden vanuit de overheid, waardoor boeren het gevoel hebben dat ze alleen gehoord kunnen worden als ze met de trekker naar Den Haag komen. Met productschappen ontstaat er een continue wisselwerking met de overheid', aldus Boswijk.

8 belangrijkste punten uit de kabinetsplannen

Versnelling van innovatie wordt door het kabinet noodzakelijk geacht om tot een nieuw landbouwsysteem te komen. Hiertoe wordt een nieuw regieorgaan in het leven geroepen waarin overheden, sector en maatschappelijke organisaties samenwerken aan zogenoemde doorbraakinnovaties. Dit zijn innovaties die zowel technisch, juridisch, economisch als maatschappelijk werken.

Voor de ontwikkeling van deze innovaties worden fieldlabs opgezet, waarbij rekening wordt gehouden met regionale omstandigheden. Een van de speerpunten wordt de ontwikkeling van sensor- en datasystemen voor het meten van en sturen op emissies op bedrijfsniveau. De ontwikkeling van zo'n stoffenbalans was een van de adviezen van Johan Remkes.

Gerechtelijke uitspraken en een onderzoek van Wageningen Livestock Research hebben volgens het kabinet aangetoond dat de Regeling ammoniak en veehouderij (Rav)-systematiek onvoldoende betrouwbaar is voor vergunningverlening. Boeren met plannen voor de bouw van een nieuw emissiearm stalsysteem moeten voortaan een passende beoordeling laten uitvoeren om na te gaan of zij voor een natuurvergunning in aanmerking komen.

Zolang er nog geen betrouwbaar systeem voor het meten op bedrijfsniveau beschikbaar is, blijft de Rav-lijst noodzakelijk. Ook zullen er altijd bedrijven blijven bestaan die niet met een stoffenbalans werken. Het kabinet overweegt daarom het Rav-systeem uit te breiden met een onzekerheidsmarge om daarmee een veiligheidsmarge in te bouwen bij de beloofde emissiereductie van stalinnovaties.

Intern salderen wordt als het aan het kabinet ligt vergunningplichtig en natuurvergunningen moeten in de toekomst waarschijnlijk regelmatig worden 'geactualiseerd'. Bij de actualisatie kan er vergunde stikstofruimte die niet wordt gebruikt, de zogenoemde latente ruimte, uit de vergunning worden gehaald. Stikstofminister Christianne van der Wal ziet in de latente ruimte van bedrijven namelijk een risico, want zodra deze wordt benut, kan de staat van de natuur verder verslechteren.

Het kabinet wil op korte termijn de stikstofuitstoot van piekbelasters reduceren tot nagenoeg nul. Het gaat om een groep van tussen de twee- en drieduizend agrarische en industriële bedrijven. Van deze bedrijven wordt gevraagd om binnen één jaar een keuze voor de toekomst te maken. Dit kan voor agrarische ondernemingen op verschillende manieren: verduurzamen door (een combinatie van) innovatie, omschakelen en extensiveren, verplaatsen of vrijwillig stoppen. Voor agrarisch ondernemers komt er een stoppersregeling.

Het kabinet maakt op korte termijn geen lijst van piekbelasters, maar kiest ervoor om uiterlijk in januari criteria vast te stellen waarmee kan worden beoordeeld of ondernemingen kwalificeren als piekbelaster. Voor industriële piekbelasters werkt het kabinet aan een maatwerkaanpak en aanscherping van de vergunningen. Na een jaar bekijkt het kabinet of deze acties voldoende emissiereductie hebben opgeleverd. Lukt dit niet, dan gaat het kabinet vanaf 2024 bedrijven uitkopen.

De toekomst van Programma Aanpak Stikstof (PAS)-melders hangt deels samen met de piekbelastersaanpak. Het kabinet verwacht dat deze aanpak voldoende stikstofruimte oplevert om een groot deel van de PAS-melders te legaliseren en om 'projecten van groot belang' toe te staan.
Alle vrijkomende ruimte, waaronder ruimte uit de piekbelastersaanpak, wordt vastgelegd in een register. Het kabinet zal de regie voeren op het uitgeven van deze ruimte en geeft prioriteit aan projecten van nationaal belang, waaronder de PAS-melders.

Het kabinet zet zich maximaal in om de schade te vergoeden die PAS-melders ondervinden vanwege onontkoombare handhaving, zoals in Overijssel, en richt daarvoor een schadeloket in. Dat loket is beschikbaar voor alle PAS-melders die dergelijke schade ondervinden. Verder stelt het kabinet 250 miljoen euro beschikbaar aan provincies om maatwerk toe te passen en het legalisatieprogramma van PAS-melders te versnellen.

Het kabinet wil volgend jaar twee beëindigingsregeling voor alle typen veehouderijen openstellen: de Lbv- en Lbv+-regeling. Lbv staat voor Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties. De Lbv+ is bedoeld om twee- tot drieduizend piekbelasters de gelegenheid te geven vrijwillig te stoppen tegen aantrekkelijkere voorwaarden.

Het gaat volgens het kabinet om een subsidiepercentage van 100 procent, de maximale ruimte die Brussel toelaat. Details van de regeling moeten nog worden ingevuld. Het aanbod dat met deze regeling wordt gedaan is eenmalig en geldt voor een beperkte periode. Deze regeling is volgens de minister dan ook 'het best mogelijke aanbod'. De regeling gaat waarschijnlijk open in april 2023.

Parallel aan de piekbelastersaanpak wordt, na goedkeuring door de Europese Commissie, de reguliere Lbv opengesteld. Naar verwachting gebeurt dit vlak voor of gelijktijdig met de openstelling van de Lbv+. De Lbv-regeling is, in vergelijking met de Lbv+, gericht op een grotere groep ondernemers.

Bij de uitkoopregelingen gaat het om een vergoeding van de productiewaarde van de bedrijven. Daarbij zal de overheid vaste bedragen hanteren. Huis en grond blijven ongemoeid. Daardoor maakt het niet uit wat de ligging van het bedrijf is. Het kabinet onderzoekt of er fiscale belemmeringen zijn die ondernemers ervan weerhouden gebruik te maken van de regelingen.

Het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat (I&W) beoogt een verhoging van het grondwaterpeil. Een hoger peil zorgt voor voldoende water als het een tijd niet regent, remt de daling van veenbodems en vermindert de uitstoot van broeikasgassen, is de achterliggende gedachte. In laagveengebied betekent een verhoging van het peil van 40 naar 20 centimeter onder maaiveld, dat extensivering en aangepaste teelten moeten worden onderzocht.

I&W-minister Mark Harbers wil maatwerk per gebied om te zien in welk tempo welk doel kan worden bereikt. Het faciliteren van ondernemers naar extensieve landbouw kan vanuit het Transitiefonds landelijk gebied en natuur.

Op hoge zandgronden wordt het grondwaterpeil met mogelijk 10 tot 50 centimeter verhoogd. Voor boeren betekent dit dat goed moet worden gekeken naar wat er wordt geteeld op deze uitspoelingsgevoelige gronden. LTO Nederland vreest dat de grondwaterpeilverhoging veel landbouwgrond onbruikbaar maakt.

In de brief over water en bodem is ook veel aandacht voor verzilting van grond- en oppervlaktewater. Door klimaatverandering, droogte en bodemdaling zullen periodes met onvoldoende zoetwater om verzilting te bestrijden vaker voorkomen, verwacht het kabinet. Dat heeft met name gevolgen voor de winning van drinkwater en voor de landbouwsector.

In laagveengebieden moet daarom de aanvoer van gebiedsvreemd water worden geminimaliseerd. Provincies en waterschappen moeten in gebiedsprocessen ruimte maken voor het vasthouden en bergen van gebiedseigen water. In kustgebieden worden watergebruikers gevraagd zelf ook maatregelen te nemen tegen verzilting.

Nieuwe maatregelen vanuit het Rijk kunnen niet worden gegarandeerd, een toename van tijdelijke en regionale verzilting wordt als gegeven gezien.