NAJK: 'Resultaat onderhandeling derogatie zwaar onvoldoende'

Achtergrond Politiek Ko van den Boom, Bart Bosters, René Bouwmeester, Tys Hallema, Jacomien Voorhorst, Tienke Wouda 30 sep 2022 om 15:30uur

De derogatiebeschikking die de Europese Commissie deze week heeft gepubliceerd, is een klap voor de agrarische sector. LTO Nederland en het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) zien grote gevolgen voor zowel de plantaardige sectoren als de veehouderij en vinden de aangekondigde maatregelen 'volstrekt onwerkbaar'.

NAJK%3A+%27Resultaat+onderhandeling+derogatie+zwaar+onvoldoende%27

In de derogatiebeschikking staan de voorwaarden voor de afbouw van derogatie en overige maatregelen die ook niet-derogatiebedrijven raken.

De maatregelen hebben betrekking op onder meer de verlaging van de mestproductieplafonds, het instellen van bemestingsvrije bufferstroken bij watergangen, vermindering van stikstofgebruiksruimte en een hogere administratieve last in de vorm van een jaarlijks bemestingsplan en het bijhouden van een elektronisch bemestingsregister. In bepaalde nog niet helder gedefinieerde gebieden gelden daar zwaardere maatregelen.

Waarnemend landbouwminister Carola Schouten kan zich goed voorstellen dat de beschikking in de agrarische sector hard is aangekomen. 'De aanvullende voorwaarden van deze derogatiebeschikking zijn zwaar. Ze zullen impact hebben op de bedrijven. We moeten in korte tijd duidelijk krijgen wat dit precies betekent voor de akkerbouw en veehouderij. We beseffen dat dit geen gemakkelijke boodschap is.'

Het was nog een hele toer om afbouwtraject voor derogatie te krijgen

Carola Schouten, waarnemend landbouwminister

De Europese Commissie benadrukt in de beschikking dat de insteek is de transitie van de landbouw, zoals in het Nationaal Programma Landelijk Gebied staat beschreven, te ondersteunen. Maar gezien alle onduidelijkheid rondom de invulling van het op stapel staande beleid, zal deze transitie een heel slechte start beleven, verwacht LTO.

Ondernemers weten niet waar zij exact rekening mee moeten houden, terwijl dit beleid al per 2023 ingaat. Dat is volstrekt onwerkbaar, schrijft LTO in een reactie. 'De eerste gewassen voor volgend teeltseizoen zijn alweer gezaaid en afspraken met andere telers of afnemers voor 2023 zijn al gemaakt.'

Kringlooplandbouw utopie

Verder stelt de belangenbehartiger dat kringlooplandbouw met deze beschikking een utopie wordt, aangezien deelnemende veehouders nu mest moeten afvoeren. Ook het verbeteren van de waterkwaliteit wordt in de praktijk een halt toegeroepen.

LTO noemt de de binnengehaalde en komende jaren afbouwende derogatie een 'schijnoverwinning'. 'Meer dan ooit heeft de sector behoefte aan perspectief. De Nederlandse overheid moet terug naar Brussel om daar met de vuist op tafel te slaan en nog steviger te onderhandelen.'

Terug naar Europa

Schouten vindt opnieuw onderhandelen geen optie. 'Er gingen heel intensieve onderhandelingen aan deze derogatiebeschikking vooraf. Het is niet realistisch om te denken dat we een andere beschikking kunnen krijgen als we teruggaan naar Europa. Sterker nog, het was nog een hele toer om te zorgen dat we een afbouwtraject voor derogatie konden krijgen. Zonder afbouwplan hebben zeventienduizend bedrijven een probleem.'

Nederland blijft hoe dan ook een opgave houden om de waterkwaliteit te verbeteren, geeft Schouten aan. 'Dat is in de aanvullende voorwaarden ook naar voren gekomen. Dat probleem verandert niet opeens als je teruggaat naar Brussel en zegt dat je het op een andere manier wilt doen.'

• Lees ook: Derogatiebeschikking: dit vraagt Europa van Nederlandse boeren

NAJK-voorzitter Roy Meijer ziet juist alle reden om opnieuw in gesprek te gaan met de Europese Unie. 'Hoezo kunnen we niet terug? Als dit de uitkomst is van de onderhandeling, is het een zware onvoldoende.'

Meijer benadrukt dat derogatiebedrijven goed tot bijzonder goed scoren op waterkwaliteit. 'Dat weet de Europese Commissie ook.' Schouten erkent overigens ook dat de waterkwaliteit bij derogatiebedrijven beter is dan bij niet-derogatiebedrijven. 'Maar het is nog niet goed genoeg', stelt ze. 'We moeten echt resultaten behalen voor de waterkwaliteit, meer nog dan we al gedaan hebben.'

Zevende actieprogramma

De NAJK-voorzitter heeft het idee dat de derogatiebeschikking door de Europese Commissie wordt misbruikt om het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn aan te scherpen. Onderdelen van de Nitraatrichtlijn en het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid moeten nog worden uitgewerkt door de Nederlandse overheid.

'Deze beschikking raakt vier dossiers in één klap: derogatie, het zevende actieprogramma, de maatwerkaanpak en de gebiedsgerichte aanpak in het stikstofdossier', somt Meijer op. 'Voor al deze dossiers betekent de beschikking een ontzettende klap.' Hij heeft zijn hoop nu gevestigd op de Tweede Kamer. 'Die moet zich afvragen hoe dit heeft kunnen gebeuren. Zij zijn nu aan zet. Wij hebben derogatie keihard nodig.'

Janus Scheepers voorziet forse impact op voedselproductie en -prijs. © ZLTO

Derogatiebeschikking is uppercut voor welwillende boer

ZLTO-bestuurder Janus Scheepers probeert te bevatten wat er in de derogatiebeschikking staat. ‘Er wordt gesproken over ‘verontreinigde gebieden’ alsof het om chemisch afval gaat. We hebben het over stikstof, waarvan de Nederlandse norm al veel lager is dan in omringende landen.’

Scheepers noemt dit ‘een kwalijk staaltje framing’. ‘De beperkingen die de boeren nu te wachten staan, zijn een dermate forse bemestingsreductie dat er straks sprake is van onderbemesting.’

Op de Brabantse zandgronden wordt het volgens Scheepers helemaal spannend. ‘Het hele zandgebied wordt over één kam geschoren. De beschikking volgt een generiek spoor zonder ruimte om te differentiëren. Wij hebben behoefte aan maatwerk, terwijl dat op deze manier juist verder weg komt en kringlooplandbouw onmogelijk wordt.’

Scheepers is onthutst. ‘Er wordt volledig voorbijgegaan aan alle inspanningen die wij de afgelopen jaren hebben geleverd. Het ondernemerschap van de boeren wordt compleet onderuitgehaald. Ik ben er helemaal klaar mee.’

Ook LLTB teleurgesteld

De LLTB is ook zwaar teleurgesteld. ‘Voor ons gebied springen er twee zaken uit’, zegt bestuurslid Theo Coumans. ‘Allereerst is dat de verlaging van de gebruiksnormen voor het aanwenden van mest op uitspoelingsgevoelige gronden, zoals het zuidoostelijke zandgebied. Dat zet afspraken over grondgebondenheid onder druk. Melkveehouders moeten per koe straks meer grond hebben en die is er niet.’

Maar ook de dreiging van teeltverboden baart Coumans zorgen. ‘Regionale verwerkers moeten hun producten van verder halen en, belangrijker, het is nog maar zeer de vraag of er een markt is voor de gewassen die straks nog wel mogen.

Stroken langs sloten tellen niet mee voor mestplaatsingsruimte. © DIRK HOL

'Invoering bufferstroken vormen voornaamste pijnpunt'

Het invoeren van bemestingsvrije zones langs waterlopen raakt boeren, naast het verlies van derogatie, nog eens extra. Dat geldt zowel voor boeren in het waterrijke westen alsook de collega's in oostelijk Nederland.

'Aan het verlies van de derogatie op termijn waren we al een beetje gewend. Maar het invoeren van bufferstroken van 3 meter langs alle waterlopen, waar een verbod op bemesting wordt ingevoerd, is nu wel het voornaamste pijnpunt'. Dat zegt Jack Rijlaarsdam, regiobestuurder voor LTO Noord-Holland naar aanleiding van de deze week gepubliceerde Brusselse derogatievoorwaarden.

West-Nederland is waterrrijk en boeren hebben veel sloten tussen hun percelen. 'Voor veel boeren betekent dit dat ze zomaar 4 procent van hun grond niet meer kunnen benutten, niet meer mogen meetellen in hun mestplaatsingsruimte en niet mee kunnen nemen in hun bemestingplan.'

Natura 2000

Het sneller afbouwen van de derogatie voor bedrijven in en rond de Natura 2000-gebieden zorgt vooral voor veel onduidelijkheid. 'We weten niet hoe groot de zones rond de natuurgebieden zijn, en niemand weet of het gaat om de bedrijfslocatie of de percelen.'

Ook in oostelijk Nederland zijn er zorgen. Net als in het westen van het land gaat het daarbij over de bufferstroken. 'Maar naast de invoering van daarvan langs sloten komen er als gevolg van de 7e actieprogramma nitraatrichtlijn ook zones langs beken en andere kwestbare waterlopen', zegt voorzitter Harold Zoet van LTO Oost. Dan heb je het over stroken van 100 meter. Dat gaat er in regio's als Twente en misschien de Veluwe nog veel meer inhakken.'

Stoom en kokend water

Zoet maakt zich grote zorgen over de hoeveelheid en proportionaliteit van alle maatregelen waar de agraische sector momenteel mee te maken krijgt. Hij doelt daarbij ook op stikstof- en klimaatmaatregelen: 'Daarmee ondermijn je het draagvlak bij de sector. En dan druk ik me nog voorzichtig uit.'

Volgens de regiovoorzitter is het teveel en moet het worden gerealiseerd het met met stoom en komend water. 'Dan vallen er gaten in de uitwerking en is het resultaat averechts.'

Noord-Nederland heeft relatief veel sloten. © Noordoost.nl-Alex J.de Haan

'Waterkwaliteit is helemaal niet zo slecht in deze regio'

De strengere derogatievoorwaarden komen voor Noord-Nederlandse boeren hard aan. Zoals de invoering van bufferstroken van 3 meter langs waterlopen, aldus voorzitter Trienke Elshof van LTO Noord-regio Noord.

Gevolgen zijn dat boeren een deel van hun grond niet meer kunnen benutten, niet meer mogen meetellen in hun mestplaatsingsruimte en niet meer mee kunnen nemen in hun bemestingsplan. Noord-Nederland heeft relatief veel sloten, zoals in het veenweidegebied. ‘De waterkwaliteit is helemaal niet zo slecht in deze regio. Wat wil je dan verbeteren?’, vraagt Elshof zich af.

Er zijn volgens Elshof geen hoge nitraatgehaltes onder het grasland gemeten. ‘Grondgebonden melkveehouders zijn niet de veroorzaker van het nitraatprobleem. Zij worden ineens geconfronteerd met mestafzet. Dit geeft een enorme druk op de mestmarkt. Met deze voorwaarden span je het paard achter de wagen.’

Pijnlijk

Elshof vindt het ook pijnlijk dat in Natura 2000- en grondwaterbeschermingsgebieden de derogatie wegvalt. ‘Onduidelijk is welke gebieden daaronder vallen.’

Volgens Elshof is er veel ‘over de heg gekieperd’, waar de sector niet mee uit de voeten kan. ‘Ik heb nog heel veel vragen. Het is allemaal erg onduidelijk. Naar mijn mening sorteert de overheid nu voor op bodem- en klimaatbeleid bij bijvoorbeeld beekdalen. Dat wordt gedaan onder het mom van derogatie.’

LTO heeft samen met andere landbouwpartijen en ketenpartners de maatwerkaanpak voorgesteld. ‘Daar wordt volop op ingezet bij de politiek’, stelt Elshof. De belangenbehartiger pleit voor een overgangsjaar. ‘Drie maanden zijn veel te kort om dit beleid in te voeren.’