Wageningen test drie vaccins tegen vogelgriep

De eerste vaccinproef vindt plaats in de onderzoeksfaciliteiten in de High Containment Unit van WBVR in het Flevolandse Lelystad. Het is een onderzoek dat wordt uitgevoerd samen met Universiteit Utrecht, Wageningen University & Research, Royal GD en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

Er worden vaccins getest van drie verschillende farmaceuten. Deze eerste proef die al is gestart, gebeurt met groepjes van tien leghennen. Ze worden als eendagskuiken gevaccineerd (bij twee typen vaccins) of op twee weken leeftijd. Als de hennen acht weken oud zijn, wordt de helft hiervan bewust besmet met het vogelgriepvirus. Vervolgens komen de hennen weer bij elkaar.

Ziekteverschijnselen

'De vaccins zouden de hennen dan moeten beschermen tegen de ziekteverschijnselen en verspreiding van het virus moeten voorkomen', zegt Beerens. 'Het betekent dat de hennen, die niet bewust met vogelgriep zijn besmet, vrij moeten blijven van het veldvirus en niet ziek mogen worden. Eind december hebben we de resultaten.'

Van twee van de drie vaccins die worden getest, is bekendgemaakt welke dat zijn. Het betreft Vectormune HVT AIV van Ceva Santé Animale, dat vaccin bevat een klein onderdeel van het vogelgriepvaccin en beschermt ook tegen de ziekte van Marek. Het vaccin is onder andere in de Verenigde Staten al op de markt. Verder een vaccin van Huvepharma dat een deel van de genetische code van het vogelgriepvirus bevat, dit is een DNA-vaccin. Van het derde vaccin zijn geen gegevens gedeeld.

Diva-vaccins

Alle drie de vaccins bevatten slechts onderdelen van het virus, waardoor gevaccineerde dieren zijn te onderscheiden van het veldvirus van vogelgriep. Het zijn zogeheten Diva-vaccins, wat staat voor differentiating infected from vaccinated animals. Deze worden ook wel markervaccins genoemd.

Werken met Diva-vaccins is volgens Beerens essentieel voor een aantal zaken. 'Je wilt voorkomen dat gevaccineerd pluimvee toch besmet raakt, niet ziek wordt, maar wel het veldtype van vogelgriepvirus verspreidt. Daartoe moet je onderscheid kunnen maken tussen dieren die alleen maar zijn gevaccineerd of dieren die toch ook zijn besmet met het veldvirus. Daarnaast zal het essentieel zijn om handelsbelemmeringen te voorkomen.'

Veldproef

Na deze eerste proef volgt begin volgend jaar een veldproef. Daar vinden momenteel de voorbereidingen al voor plaats. Bij die veldproef zal de effectiviteit van het vaccin in de praktijk worden onderzocht. 'Het kan zijn dat we vaccins combineren om er zeker van te zijn dat de dieren ook echt beschermd zijn en vooral dat er geen verspreiding van het veldvirus plaatsvindt', aldus Beerens.

'Ook in de veldproef zullen de vaccins moeten bewijzen dat ze zowel ziekteverschijnselen als verspreiding van het virus voorkomen. Dat kan in de praktijk heel anders uitpakken dan in de gecontroleerde omstandigheden bij WBVR. Onze dieren hebben geen last van andere ziektekiemen en krijgen ook geen andere vaccins. In de praktijk is dat wel het geval en dan kan de vaccinatie tegen vogelgriep anders uitpakken.'

Naast Nederland loopt er ook in Frankrijk een proef bij eenden. Hierbij wordt een ander vaccin gebruikt dat beter bij eenden zou moeten werken. In Italië loopt een proef met kalkoenen, waarbij wel eenzelfde vaccin als in Nederland wordt gebruikt. De proefopzetten zijn onderling goed afgestemd, zodat de resultaten straks in heel Europa bruikbaar zullen zijn.

Verlengd seizoen

De roep om een werkend vaccin tegen vogelgriep klinkt steeds luider, constateert Beerens. 'Voorheen waren onze zomers nog vrij van vogelgriepinfecties en hadden we jaren met slechts enkele uitbraken. Nu waren er vorig jaar al meerdere uitbraken en dit jaar is het aantal uitbraken in Europa het hoogste ooit. Daarbij is het seizoen niet gestopt, zoals normaal na het vertrek van de trekvogels.'

Het virus is overgegaan naar andere vogelsoorten die normaal nooit besmet raken, zoals grote sterns, meeuwen, ooievaars. 'En vanuit deze wilde vogels zijn er weer uitbraken geweest op commerciële pluimveebedrijven', geeft ze aan. Voor de pluimveesector heeft dit grote gevolgen door de ruiming van (besmette) bedrijven, de vervoersverboden en de aanhoudende ophokplicht.

Die ophokplicht is in grote delen van Nederland niet meer ingetrokken sinds de eerste vogelgriepgevallen oktober vorig jaar. Het ministerie van landbouw gaf WBVR, dat onderdeel is van Wageningen University en Research, daarom opdracht tot dit onderzoek van de vaccins.

Richtlijnen aanpassen

Als de proef bij WBVR en de veldproef goed verlopen, is het nog niet klaar. De Europese Unie zal de richtlijnen moeten aanpassen om de handel in gevaccineerd pluimvee mogelijk te maken. Derde landen zullen het ook moeten accepteren.

Verder moeten de fabrikanten van de vaccins ook nog officieel een registratie in de EU aanvragen. Alles bij elkaar zal er volgens Beerens in seizoen 2023-2024 nog geen vaccin beschikbaar zijn, heel misschien wel in seizoen 2024-2025.

Bioveiligheid blijft noodzaak

Tot er een vaccin is, blijft volgens Beerens een heel strikte bioveiligheid van het grootste belang om vogelgriep te voorkomen. Doordat er in Nederland veel aandacht voor is en door het snelle ruimen van besmette bedrijven is het aantal uitbraken nog enigszins beperkt gebleven en veel lager dan in 2003.

Maar ook als een vaccin beschikbaar is, zal bioveiligheid volgens haar nog van belang blijven. 'Een vaccin beschermt nooit voor 100 procent. Dus je moet te allen tijde zorgen dat je insleep van vogelgriep zoveel mogelijk voorkomt.'