Oplossingen voor bodemdaling Flevoland worden gezocht in gebiedsproces

Het gebiedsproces dat is gestart is het handvat, stelt Bart Budding, die het project als onafhankelijk coördinator begeleidt. 'Naast bewustzijnsvergroting en kennisopbouw, zoeken we zo samen naar oplossingen. Dat doen we niet alleen voor het gebied, maar ook met het gebied.'

Ook Douwe Monsma, biologisch akkerbouwer in Zeewolde, zag dit voorjaar overal om zich heen natte plekken op het land. 'Het gaat hier bij mij nog redelijk goed. Ik heb eigenlijk maar één plek op mijn 200 hectare waar het inmiddels sneller nat wordt. Bij anderen stond het dit voorjaar twee keer onder water en verderop richting Almere zie je het probleem nog een graadje erger worden. Zeker als de ondergrond is verzadigd, dan kan het water niet meer weg. We zitten hier op een kleilaag van 8 meter dik.'

Voor Monsma is de toenemende vernatting door bodemdaling eigenlijk geen verrassing. 'De Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders heeft er bij de aanleg van deze polders indertijd al aan gerekend en modellen ontwikkeld. Maar het is meer dan bodemdaling. Het waterpeil in de natuurgebieden hier rondom wordt hoog gehouden, zoals in het Horsterwold. De bak met water die daar staat, vinden we hier terug.'

Wat kun je eraan doen? Monsma is duidelijk: 'Blijven pompen, daar is het waterschap immers voor ingehuurd. Als je stopt met bemalen, moet je een andere functie zoeken voor je bedrijf en daar ben ik principieel op tegen. De drooglegging is vastgelegd in het peilbesluit en daar houd ik ze aan.'

De akkerbouwer beseft tegelijk dat het afwegen van de verschillende belangen die bij peilbeheer spelen best moeilijk is. 'Natuurbeheerders willen het waterpeil omhoog, boeren willen het naar beneden. Dat lijkt een grote tegenstelling, maar er zijn oplossingen mogelijk. Denk aan het uitruilen van gronden.'

Budding: 'Inderdaad, het gebiedsproces is juist bedoeld om te kijken naar elkaars standpunten en gedeelde kennis op te bouwen over mogelijke oplossingen. Wat werkt wel en wat werkt niet? Alle partijen, dat zijn naast de boeren ook de gemeenten, provincie, Rijksvastgoedbedrijf en het waterschap, moeten daar hun bijdrage aan leveren. Dat is in september vorig jaar nog bekrachtigd in een intentieverklaring.'

Al jaren in gesprek

Monsma: 'Eigenlijk zijn we al sinds 2017 met elkaar in gesprek, sinds het vaststellen van het nieuwe peilbesluit. Ja, boeren hebben een probleem als er veel vernatting optreedt, alleen al omdat het hen geld kost. Maar de overheid ook, zoals rond infrastructuur en bebouwing in Almere. Boeren zeggen dat de overheid het moet oplossen en de overheid stelt dat het een probleem van de boeren is. Mijn idee is dat je het binnen het waterschap moet oplossen, daar komen de partijen bij elkaar.'

Het gebiedsproces had bij de start last van de coronapandemie, stelt Budding. 'In plaats van groepsbijeenkomsten zijn we keukentafelgesprekken gaan voeren die inmiddels zijn afgerond. Daarbij werd wel duidelijk dat er zeker een vraagstuk ligt. Er kwamen regelmatig emoties naar boven.'

Voor een aantal boeren is bodemdaling volgens Budding een reële bedreiging. 'Daarbij voelen zij zich soms machteloos. Maar als je te lang wacht om er iets mee te doen, wordt het alleen maar moeilijker. Je kunt niet eindeloos blijven pompen.'

In het oplossingentraject wordt gekeken naar vier sporen. Zijn er alternatieve verdienmodellen te bedenken, wat kan er nog in de waterhuishouding als vernatting optreedt, biedt zon op land een alternatief en kan verbetering worden bereikt via vrijwillige kavelruil? Budding: 'Sommige oplossingen kun je op papier uitwerken, andere ideeën moet je toch uitproberen in de praktijk. Dat bij elkaar moet leiden tot een breed gedragen reeks aanbevelingen waarop nieuw beleid kan worden ontwikkeld.'

Daarbij zijn er nogal wat hobbels te nemen. Zonneparken aanleggen kan binnen het huidige beleid bijvoorbeeld niet. De provinciale regels zeggen dat landbouwgrond landbouwgrond moet blijven. 'Maar is vernatte grond nog wel landbouwgrond of kan die ook een andere functie krijgen? Als alle partijen dat vinden, is daar misschien wat aan te doen', stelt Budding.

De projectcoördinator benadrukt dat in het proces vooral wordt gekeken naar wat de boer wil. 'Dat verschilt van plek tot plek en van bedrijf tot bedrijf. Dat bleek maar weer eens uit de keukentafelgesprekken. De een staat open voor alternatieve gewassen, zijn buurman voor een overstap op veehouderij. Anderen zien ook wel wat in een uitruil van landbouw met natuur.'

En ook het Rijksvastgoedbedrijf moet nadenken over aanpassingen, stelt Budding. 'Die ziet ook dat de opbrengsten op natter wordende percelen minder worden en dat de waarde daarmee daalt. Is dergelijke grond inzetbaar voor maatschappelijke doelen, zoals natuur, duurzaamheid, biodiversiteit of wonen? We moeten breder kijken dan alleen naar rendementsverplichtingen.'

Lichtere machines en draineren

Voor zijn bedrijf ziet Monsma nog wel tussenoplossingen, zoals het gebruik van lichtere machines en draineren. 'Als ik als akkerbouwer zou kiezen voor het houden van dieren, loop ik wel tegen de huidige regelgeving aan.'

Iedere boer zijn eigen oplossing laten kiezen, zou volgens Budding zo slecht nog niet zijn. 'Het probleem is niet klein. Gelukkig is er een palet aan antwoorden mogelijk, dat biedt handelingsperspectief.'

Samen de strijd aangaan tegen bodemdaling

Flevoland heeft in diverse gebieden te maken met bodemdaling, met name in het zuidwesten van de Noordoostpolder rond Lelystad en in Zuidelijk Flevoland in het gebied tussen Zeewolde en Almere. Naast de klimaatverandering is dat de reden dat het land steeds natter wordt en het boeren moeilijker.

De laatste berekeningen door waterschap Zuiderzeeland laten een bodemdaling zien die op de probleemlocaties varieert van 20 tot 60 centimeter in de komende twintig jaar. Dat heeft zijn weerslag op het gebruik van circa van 3.000 hectare aan agrarische gronden.

Provincie Flevoland heeft in 2021 met waterschap Zuiderzeeland, LTO Noord en gemeente Noordoostpolder een intentieverklaring Gebiedsproces Bodemdaling Flevoland ondertekend. Zo'n proces wordt ook voor de andere delen van de provincie opgezet waar sprake is van bodemdaling. Verschillende partijen onderzoeken welke alternatieve strategieën mogelijk zijn voor de middellange en lange termijn binnen de veranderingen in het gebied.

Daarnaast zijn samen met de Stuurgroep Grondgebruik Flevoland drie pilots ontwikkeld en in uitvoering rond bodemdaling in de Noordoostpolder, bodemkwaliteit in Oostelijk Flevoland en meervoudig ruimtegebruik in een stadsrandgebied in Zuidelijk Flevoland. Verder wordt gewerkt aan een strategie om met vrijwillige kavelruil de grondmobiliteit te vergroten in gebieden met bodemdaling.

De vier werkgroepen voor oplossingsrichtingen presenteren zich tijdens een gebiedsbijeenkomst op 17 november bij Renne Streekproducten in Nagele. Aanmelden kan via events@flevoland.nl.