Bewustwording schoon water flink groter

Het terugdringen van de nitraatuitspoeling in kwetsbare waterwingebieden op hooggelegen zandgronden in Overijssel. Dat is het hoofddoel van Boeren voor Drinkwater, het in 2011 opgestarte project waarin waterbedrijf Vitens, provincie Overijssel en zo'n negentig boeren samenwerkten.

Er werden maatregelen genomen om de uitspoeling van meststoffen en bestrijdingsmiddelen te verminderen. Heel belangrijk is dat de boeren daar geen nadeel van moesten ondervinden. Door de efficiëntere bedrijfsvoering moesten zij er juist een beter economisch bedrijfsresultaat door behalen. En dat is zeker mogelijk, stelt Colin Dekker, die als projectmedewerker vanuit Wageningen University & Research (WUR) bij Boeren voor Drinkwater is betrokken.

Hij geeft aan dat niet alle doelen zijn gehaald, maar dat er wel degelijk op diverse terreinen winst is geboekt. 'Een betere mineralenbenutting is te allen tijde beter voor je boerenbedrijf. Wat je niet verliest, hoef je ook niet aan te kopen. Onder de boeren die meedoen is het bewustzijn op dit vlak groter geworden en zij doen hun stinkende best om de nitraatuitspoeling op hun bedrijf te verminderen.'

Maatwerk

De boeren werden niet alleen bijgestaan door WUR, maar ook door deskundigen van De Marke, DLV, HLB, CLM, Stimuland en Royal HaskoningDHV. Per bedrijf werd gekeken welke maatregelen er konden worden genomen.

Dekker zat bij boeren aan de keukentafel om de maatregelen, vaak in combinatie met de Kringloopwijzer, door te spreken. Het laatste jaar werden er ook demoproeven gedaan. 'Koeienmest heeft een negatief effect op de nitraatuitspoeling in het najaar. Daarom werden sommige weides wel en andere niet beweid met jongvee in de herfst.'

Ook werd geëxperimenteerd met het verdunnen van drijfmest met water. 'Uit de proeven kun je een aantal voorzichtige conclusies trekken. Een aantal van de genomen maatregelen is echt wel zinvol, maar de resultaten gaven ook de bevestiging dat geen boerenbedrijf hetzelfde is. Een milieumaatregel pakt op elk bedrijf anders uit, zowel qua nitraatuitspoeling als op het bedrijfsresultaat. Het is dus echt maatwerk.'

Het waterdoel is, net als de geldende wettelijke richtlijn, dat het nitraat in het bovenste grondwater de 50 milligram per liter niet mag overschrijden. Daarover kan Suzanne Harink van Vitens kort zijn: dat is op de meeste plekken nog niet gelukt. Dat lag zeker niet aan de inspanningen van de boeren, benadrukt Harink. 'Echt alle waardering voor hen: ze hebben zich ten volle ingezet. De waterkwaliteit is verbeterd en de maatregelen boden ruimte om de bedrijfsvoering te verbeteren.'

Samenwerking

Waar op sommige plekken de discussie enorm verhardt en partijen lijnrecht tegenover elkaar staan, vindt Harink het een winst dat men in dit project met elkaar in gesprek is gebleven. En dat er samen naar oplossingen is gezocht. 'Dat is nodig om verder te komen.'

Sander van Lienden is beleidsontwikkelaar drinkwatervoorziening en klimaatadaptatie bij de provincie Overijssel en vanaf het begin bij het project betrokken. Ook hij ziet het creëren van bewustzijn, de samenwerking tussen verschillende partijen en de korte lijntjes als enorme winst. 'Wat we hebben gedaan, heeft echt effect. De uitspoeling is verminderd en boeren blijken tot 150 euro rendement per hectare te kunnen halen. Maar we lopen ook tegen dingen aan: boeren moeten zich er wel echt voor inspannen, het kost tijd en niet iedereen wil meedoen. Helaas is de deelname nu nog te laag om de doelen op gebiedsniveau te kunnen halen.'

Daarbij is het in de Overijsselse waterwingebieden, die op kwetsbare, hoge, droge zandgrond liggen, sowieso buitengewoon moeilijk om de nitraatkringloop te sluiten.

Gebiedsproces

Het plan is om in het komende halfjaar in een gebiedsproces uit te werken voor hoe het verder moet in de kwetsbare waterwingebieden in Overijssel. Dit is tegelijkertijd een opstap naar het Nationaal Programma Landelijk Gebied.

Want er liggen veel meer opgaves, volgens Van Lienden. 'De uitspoeling van nitraat en meststoffen kun je niet helemaal los zien van bijvoorbeeld de stikstofdoelen. Er zullen dingen moeten veranderen, bijvoorbeeld op het gebied van grondgebruik en teelten. Dat willen wij als provincie niet afdwingen, liever komen we samen met boeren en andere betrokken partijen tot goede maatregelen.'

Kwetsbaarheid

Het project heeft de provincie geleerd dat men met heel diverse bedrijven te maken heeft, stelt de beleidsontwikkelaar. Verdergaan met generieke maatregelen zal dus volgens hem lang niet overal evenveel effect hebben. 'Het mooiste zou zijn als we boeren een perspectief kunnen bieden waar ze naartoe kunnen werken. Dat de boeren die er zitten, kunnen blijven zitten, met een bedrijfsvoering die past bij de kwetsbaarheid van het gebied', geeft hij aan.

'Het betekent misschien wel meer extensief, natuurinclusief of biologisch boeren', vervolgt Van Lienden. 'Werken aan een groenere bedrijfsvoering waarbij economische meerwaarde wordt gecreëerd. Dit zou heel goed passen binnen de grondwaterbeschermingsgebieden, maar dat vraagt wel de bereidheid om hier samen mee aan de slag te gaan.'

'Hopelijk wordt er wat met de resultaten gedaan'

Toen het project Boeren voor Drinkwater in 2011 startte, was melkveehouder Jan Bronninkreef uit Holten erbij. 'Ik zat al sinds de jaren negentig, toen de mineralenbalans werd uitgevonden, in een studieclub over de mineralenhuishouding. Dit project sloot daar mooi op aan. We zitten in een waterwingebied, Espelose Broek, en daar heb je mee te maken in je bedrijfsvoering. Door het project praten we met de provincie en Vitens en kun je misschien meepraten over toekomstplannen', stelt Bronninkreef.

Het project werpt volgens de Overijsselse ondernemer zeker zijn vruchten af. 'We zijn bewust aan het voeren en bemesten en zitten, qua stikstofuitstoot ruim onder het landelijk gemiddelde. Dat de nitraatdoelen in het water niet zijn gehaald, is niet zo gek. Wat nu wordt gemeten is soms het resultaat van dertig of veertig jaar geleden. Onze resultaten zullen pas over tientallen jaren zichtbaar zijn en dan heeft het weer ook nog veel invloed.'

Op zijn bedrijf is Bronninkreef kritisch op krachtvoerverbruik en het gebruik van kunstmest. Ook heeft hij wat kruidenrijk grasland en klaver en is hij meer bezig met de bodem. 'Dan kom je goed weg op de Kringloopwijzer. Het zijn vaak geen grote dingen, meer een kwestie van het management fijn slijpen.'

Het zou goed zijn als het project een vervolg krijgt en meer boeren zich aansluiten, maar nieuwe deelnemers werven blijkt best lastig te zijn. 'En nu hebben boeren veel aan de kop. Ze zijn bezig met overleven of stoppen. Het zou mooi zijn als onze resultaten worden meegenomen in verdere, landelijke plannen. De cijfers zijn er, evenals de resultaten die het oplevert', besluit de melkveehouder.