Rozenbotteltak voor sierteelt is al 25 jaar nicheproduct

Kwekerij Kool in het Gelderse Wilp heeft zich als enige bedrijf in Nederland volledig toegelegd op de teelt en veredeling van rozenbotteltakken voor de sierteelt. Eigenaar Michaël Kool heeft Tuinbouwplantenteelt aan Wageningen University & Research gestudeerd. Hij is gepromoveerd op onderzoek naar nieuwe onderstammen voor optimalisatie van de groei van kasrozen.

'Tijdens de acht jaar dat ik daarmee bezig ben geweest, stuitte ik op een selectie van Rosa multiflora, een veelbloemige plant die mooie botteltjes opleverde. Omdat ik had geconcludeerd dat met mijn handen werken beter bij me paste dan achter een bureau zitten, besloot ik rozenbottels te gaan telen.'

Kool ging in 1997 aan de slag in Vierakker. Om de beginperiode te overbruggen, combineerde hij de rozenbottelteelt met die van aardbeien en was zijn echtgenote, die verloskundige was, kostwinner.

'Ik ben begonnen met de Fair Jewel, een cultivar die ik tijdens mijn onderzoek tegen was gekomen. Verticillium, verwelkingsziekte, bleek in de eerste jaren een groot probleem. En ik kwam erachter dat de rozen kruisbestuiving nodig hadden, doordat alleen de buitenste twee rijen van de aanplant bottels vormden. Maar omdat afnemers het sierteeltproduct vanaf het begin erg waardeerden, ben ik blijven vasthouden aan mijn uitgangspunt om er een rendabele teelt van te maken', vertelt Kool.

Klonen

Om dat voor elkaar te krijgen, begon de ondernemer met het selecteren van planten. 'Van veelbelovende zaailingen maakte ik klonen met drie of vier planten die ik na ongeveer drie jaar beoordeelde op een aantal criteria. Zoals een lage ziekte- en vorstgevoeligheid, de lengte van en het aantal stelen en doornloosheid.'

Van de beste planten maakte Kool stekken, waardoor hij een betere of aanvullende selectie betrekkelijk snel, na zo'n drie jaar, in productie kon brengen.

Sinds 1999 teelt Kool uitsluitend rozenbottels en sinds 2013 doet hij dat in Wilp. Hij heeft acht nieuwe soorten op de markt gebracht, die allemaal beginnen met Autumn: Flush, Vivid, Ouverture, Rosefruit, Joy, Splash, Spirit en Splendor. Andere kwekers kunnen deze soorten onder licentie produceren, maar Kool benadrukt dat het om kleine aantallen gaat, omdat het een nicheproduct blijft.

Nieuwe cultivars

Kool heeft gedurende zijn loopbaan op de kwekerij steeds gezocht naar mogelijkheden om de teelt te verbeteren. 'Ik wil mezelf creatief blijven uitdagen. Enerzijds doe ik dat door nieuwe cultivars te ontwikkelen die zo mooi en zo zwaar mogelijk zijn, anderzijds door het teeltsysteem te verfijnen.'

Eerst werkte Kool bijvoorbeeld met strotouwtjes om de nieuwe scheuten te leiden, later heeft hij die vervangen door jukjes waar meer takken tussen passen. 'En sinds een aantal jaren staan de struiken in V-hagen, net als in de perenteelt. Daardoor groeien de hoofdscheuten aan de zijkant die het meeste licht vangt.'

Voor het oogstseizoen, dat begint rond 10 augustus, huurt Kool tijdelijke krachten in voor het knippen, ontbladeren en bossen van de rozenbotteltakken. In het verleden heeft hij geprobeerd dat met lokale medewerkers te doen, maar het werd steeds lastiger om die te vinden. Al jaren werkt hij daarom grotendeels met seizoensarbeiders uit Roemenië.

Onderdak seizoensarbeiders

'Twee van hen wonen in Nederland en doen dit werk al ruim twaalf jaar. De anderen komen via hen naar Nederland. Ze werken zes dagen in de week, acht tot negen uur per dag. Ik zorg voor goede arbeidsvoorwaarden en een juiste verloning, maar onderdak regelen is lastig, want ook hier zijn niet voldoende woningen beschikbaar', geeft Kool aan.

Het seizoen duurt tot eind oktober, wanneer er weer kans op nachtvorst is. Daarna snoeit Kool de planten met vier tijdelijke medewerkers terug door de oude takken weg te knippen en vijf tot zes jonge scheuten op te binden voor het jaar daarna.

Door mechanisering lukt het Kool om de werkzaamheden van januari tot augustus alleen te doen. 'Ik heb bijvoorbeeld een Ladurner-schoffelmachine met twee freeskoppen die tussen de planten kan komen en waarmee ik 90 procent van het onkruid weghaal. Ook heb ik een compoststrooier aangeschaft, waardoor deze activiteit mij nu twee dagen in plaats van drie tot vier weken bezighoudt.'

'We hebben hier veel repeterende handelingen die desondanks lastig uit te leggen zijn. En ook in dit werk geldt dat je met 20 procent van je inzet 80 procent van het resultaat kunt behalen, wat vaak voldoende is. Dat betekent dat je niet ieder onkruidje hoeft te verwijderen en niet ieder scheutje achter een touwtje hoeft te leiden.' Om de hoeveelheid arbeid verder terug te brengen, zet Kool sinds vorig jaar in op kruisen in plaats van natuurlijke selectie.

'Dat heeft als voordeel dat je gerichter gunstige eigenschappen van beide ouders kunt samenvoegen. Daarbij denk ik aan het verminderen van doorwas, dat wil zeggen zijscheuten die niet bloeien, en minder vegetatieve groei, waardoor je minder takken hoeft af te breken of te leiden', legt Kool uit.

De teler gebruikt geen insecticiden om te zorgen dat de biodiversiteit op zijn bedrijf gehandhaafd blijft. 'Het snoeiafval verklepel ik over de grasbanen tussen de struiken voor een gezonde bodem met meer organische stof die CO2 vasthoudt.'

Kool zaait klaver in als stikstofbemester en tolereert veel onkruid, wat volgens hem goed is voor de insectenpopulatie. 'We hebben hier veel lieveheersbeestjes met hun larven en sluipwespen. En bladeren die toch zijn aangetast door vraat of spint verwijderen we tijdens de oogst.'

In de rozenbottelstruiken zijn veel nesten te vinden van puttertjes, vinkjes en merels en zelfs van torenvalken. Ook hazen en muizen zijn rijk vertegenwoordigd.

Netten tegen hazen en puttertjes

Kool vertelt dat hij geen netten tegen hazen en puttertjes spant. 'Die puttertjes eten de zaadjes van de rozenbottels. Gelukkig hebben ze een voorkeur voor bepaalde soorten en het is mijn eer te na om er iets aan te doen.'

Haagwinde vormt wel een probleem, omdat die zich door het gewas slingert en het oogsten onmogelijk maakt. Dat geldt ook voor de akkerdistel, die na de bloei pluisjes in de bottels jaagt. Die gewassen trekt Kool daarom zoveel mogelijk weg. Hij gebruikt alleen een chemisch middel om schimmels, met name meeldauw, te bestrijden. Die schimmel kan de opbrengst ernstig in gevaar brengen.

Naast de Autumn-soorten teelt de kwekerij nog steeds de Fair Jewel. 'Het is een van de eerste commerciële rassen en ook het bekendst. Takken uit Italië, Polen en Servië zijn ook bedoeld voor de retail, terwijl ik deze soort uitsluitend produceer voor bloemisterijen en andere speciaalzaken.'

Kruisbestuiving

Kool heeft bijenkasten van twee imkers op zijn bedrijf staan, die zorgen voor de kruisbestuiving van de verschillende soorten. 'Ik wissel de rijen af, waarbij ik een vroege soort als de Fair Jewel niet naast een late als de Autumn Splendor moet zetten.' De bloei begint meestal rond 20 mei en duurt ongeveer een maand. De oogsttijd is per soort ongeveer drie weken.

De verkoop van de rozenbottelstelen verloopt via de veiling van Royal FloraHolland, waar transportbedrijf Ter Riele uit Wilp ze naartoe transporteert. Zo'n 45 procent is bestemd voor de rechtstreekse verkoop, de rest komt dagelijks voor de klok. 'Dat wil ik graag zo houden, want zo komen ze ook bij de kleinere kopers terecht, die mede de prijs bepalen.'

Aan uitbreiden van zijn kwekerij denkt Kool niet, eerder op termijn rustig afbouwen. Zijn drie zoons hebben geen interesse om het bedrijf voort te zetten, maar hij is nog steeds blij met de keuze die hij destijds heeft gemaakt. 'Ik ben altijd een buitenmens geweest en de eenzaamheid van het vak past bij me. Ik leef graag met de natuur en de seizoenen.'