Onzekerheid remt landbouwtransitie

De banken melden zonder uitzondering dat goede plannen die leiden tot verduurzaming van een onderneming op steun kunnen rekenen. Tegelijkertijd merken ze dat het animo om te investeren achterblijft. Dat heeft niet alleen met het zomerseizoen te maken, wanneer er traditioneel weinig aanloop is bij de financiers, maar vooral met de onzekerheid die momenteel overheerst.

Marijn Dekkers, sectormanager melkveehouderij bij Rabobank, stelt dat de bank ‘substantieel minder financieringsaanvragen’ krijgt doordat ondernemers een pas op de plaats maken. Een exact getal kan hij er niet aan hangen, maar een ruwe schatting is dat er 30 procent minder aanvragen zijn.

‘Een ondernemer die 1,5 miljoen euro wil investeren in een nieuwe stal, wil voldoende ankerpunten hebben om die stap te zetten. Dat is niet niets’, zegt Dekkers.

Jan Willem van den Berg van ING ziet het aantal kredietaanvragen ook dalen. ‘In zijn algemeenheid nemen investeringen af in onzekere tijden.’

Paul Kortekaas, manager team Landbouw en Voeding van Triodos Bank, herkent het beeld en gaat ervan uit dat ondernemers dit najaar afwachtend zijn met investeren. ‘Onzekerheid betekent dat ondernemers investeringen uitstellen.’

Kortekaas wijst daarbij niet alleen op de stikstofreductieplannen van het kabinet. Hij wijst ook op de gestegen grondstofkosten, waardoor boeren en tuinders terughoudend zijn met investeringen.

Toekomst landbouw

Toch ziet Kortekaas de onzekerheid over de toekomst van de landbouw en met name de veehouderij zwaar wegen. ‘Wat gebeurt er met de veebedrijven? Worden ze uitgekocht? Hoe ontwikkelt de grondprijs zich rond Natura 2000-gebieden? Welke activiteiten mogen straks op de landschapsgronden? Kan een ondernemer vaktechnisch omschakelen van dierhouderij naar akkerbouwmatige activiteiten? Wordt er ingezet op grondgebonden bedrijven?’

Banken vragen net als ondernemers duidelijke kaders van de overheid, maar zij willen daar zelf ook verantwoordelijkheid in nemen. Rabobank maakte bijvoorbeeld enkele weken geleden bekend met FrieslandCampina en Lely een project te starten om de stikstofuitstoot op melkveebedrijven te reduceren.

De partijen gaan een samenwerking aan voor het plaatsen van 96 Lely Spheres, verspreid over alle Nederlandse provincies. Dit is een installatie die de stikstofuitstoot in de stal van een melkveebedrijf tot maximaal 70 procent verlaagt. De drie partijen hopen dat het concept na deze pilot breder wordt toegepast in de sector.

Stikstofreductie

‘Deze pilot voeren we uit in het kader van stikstofreductie, maar ook om de overheid te triggeren om met meer duiding te komen’, legt Dekker uit. ‘Zijn deze technieken inzetbaar voor stikstofreductie? We denken dat dit een belangrijk deel van de oplossing kan zijn. We willen zo ook laten zien dat we de hakken niet in het zand zetten, maar juist vooruitkijken.’

Wageningen Economic Research concludeerde in het rapport 'Financiering transitie naar duurzame landbouw' dat financiële steun van de overheid gewenst is om de transitie te versnellen. Er bestaan diverse regelingen vanuit de overheid om investeringen in duurzame productiemiddelen te bevorderen.

In de 'perspectiefbrief' die landbouwminister Henk Staghouwer in juni publiceerde, staan tientallen regelingen om de verduurzaming te bevorderen. Denk daarbij onder meer aan de Borgstelling MKB landbouwkredieten en het Jonge Boerenfonds.

Bedrijfsadviseur Geert van Nieuwenhoven van Flynth herkent zich in de conclusie van Wageningen. Hij raadt ondernemers aan alert te blijven op de beschikbaarheid van overheidsfinanciering. De overheid doet dat vaak door belastingvoordeel te creëren op bepaalde investeringen en gerichte subsidie te verstrekken op investeringen of initiatieven voor innovatie en verduurzaming.

Los van de publieke regelingen constateerden de Wageningse onderzoekers dat de financiering door de bank heel belangrijk blijft. Van Nieuwenhoven merkt dat de duurzaamheidseisen steeds zwaarder wegen bij financieringsaanvragen.

'Rabobank woog die al mee, maar we horen van klanten dat hier zwaarder wordt meegewogen hoe een ondernemer scoort op de duurzaamheidsladders om in aanmerking te kunnen komen voor financiering', zegt Van Nieuwenhoven. Flynth werkt zelf ook aan een duurzaamheidsrapportage van de eigen agrarische klanten om beter inzicht te krijgen in de investeringen en behoeften van boeren.

Moeilijker om krediet te krijgen

Van Nieuwenhoven merkt dat het voor boeren wel steeds moeilijker wordt om krediet te krijgen van een bank of financiële instelling. 'De bedrijven zijn groter geworden en dus ook de financieringslast. We zien dat dit vaak belemmerend werkt bij bedrijfsovername, maar ook om geld te vinden om te kunnen blijven voldoen aan duurzaamheidseisen opgelegd door de markt of overheid.'

De bedrijfsadviseur ziet dat traditioneel ondernemers aankloppen bij hun bank. Soms biedt crowdfunding een uitweg. 'Maar dat zijn vaak noodgrepen omdat het veel onaantrekkelijke en kortlopende financieringen zijn met een rentepercentage van 7 procent.'

Erfpacht

Een ander alternatief die opkomend is, is erfpacht. Zeker bij bedrijfsovernames wordt hier vaker dan voorheen gebruik van gemaakt. Een boer gaat dan een geïndexeerde lening aan en neemt zijn grond terug in bruikleen.

Vastgoedorganisatie ASR heeft een dergelijke constructie hiervoor ontwikkeld. Op deze manier kan een boer geld vrijmaken die vaak vastzit in de grond. Met dat vrijgekomen geld is het mogelijk een investering te bekostigen of een bedrijfsovername af te ronden.

Groenverklaring

Toch benadrukken alle banken dat de deur openstaat voor duurzame investeringsplannen. Bij ABN Amro-dochter Groenbank kunnen boeren terecht die voldoen aan de Regeling groenprojecten. Groenbank financiert projecten waarvoor een zogeheten Groenverklaring is afgegeven. De Regeling groenprojecten bestaat al sinds de jaren negentig en is recent, per 1 juni, herzien.

'Er zijn nu veel nieuwe mogelijkheden', zegt manager Krista Overwater van Groenbank. 'Zo vallen nu ook voedselbossen, monomestvergisters en projecten met een A-certificaat van de Maatlat Duurzame Veehouderij onder de regeling. Voor biologische ondernemers gold al dat zij voor elke bedrijfsinvestering die zij doen een Groenverklaring kunnen krijgen.'

Maar ook voor andere investeringen kunnen agrarisch ondernemers gebruikmaken van de Groenregeling. Zo financierde de Groenbank recent een Noord-Hollandse melkveehouder die via ruilverkaveling aan beter natuurbeheer kon gaan doen.

Fiscale voordelen met Groenregeling

Volgens Overwater heeft de recentste evaluatie van de Groenregeling aangetoond dat de effecten positief zijn. 'Het is een heel mooie regeling. De overheid stimuleert ondernemers en particulieren om te verduurzamen en innovatie aan te jagen door fiscale voordelen te geven. Daardoor kunnen wij het geld voor een lager tarief uitlenen aan duurzame projecten.'

Overwater ziet vooralsnog geen opdrogende interesse van boeren om duurzaam te investeren. 'Het zijn ondernemers, die blijven altijd actief zoeken naar mogelijkheden om te anticiperen op veranderende markten of wet- en regelgeving. Het gaat in de stikstofcrisis vaak over de veehouderij, maar de agrarische sector is natuurlijk breder dan dat.'

Verdiencapaciteit

Ook ING heeft een Groenbank waar ondernemers met een Groenverklaring terechtkunnen. Agrarisch specialist Jan Willem van den Berg van ING zegt dat de bank zo ook de afgelopen periode diverse agrarisch ondernemers heeft geholpen met verduurzamen.

Voor ING is het belangrijkste uitgangspunt in het financieringsbeleid dat de toekomstige verdiencapaciteit van een onderneming voldoende is voor het dragen van de toekomstige financieringslasten. 'Dat geldt dus ook voor agrarische bedrijven', zegt Van den Berg.

'Hoe stabieler en meer zeker de kasstroom van de onderneming, des te groter is de kans op financiering van duurzame investeringen die bijdragen aan de doelstellingen op het gebied van klimaat, stikstof en biodiversiteit', benadrukt de ING-specialist.

Triodos

Een bank die is gespecialiseerd in het financieren van transitie in de landbouw is Triodos. De bank is er veertig jaar geleden voor opgericht, zegt Paul Kortekaas, manager team Landbouw en Voeding van Triodos.

'Wij ondersteunen ondernemers die willen omschakelen naar een landbouwsysteem zonder gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen, gestoeld op de biologische principes. Met het omschakelkrediet van Triodos Bank kun je de overgangsperiode financieel overbruggen', legt Kortekaas uit.

Eerlijke prijs

Omschakeling van gangbaar naar biologisch kan de stikstofemissie flink reduceren, stelt Triodos. Kortekaas verwijst naar onderzoek van Wageningen University & Research. 'De biologische uitgangspunten zijn onderdeel van de oplossing. Wij gaan graag in gesprek met ondernemers in de voedselketen over productie en consumptie tegen een eerlijke prijs', zegt de Triodos-manager.

'Ieder bedrijf is uniek en vraagt een unieke benadering. Financieren is maatwerk', stelt Kortekaas. 'Financieringsaanvragen op dit moment hebben vooral betrekking op de aankoop van grond of verbreding van activiteiten. We proberen in overleg met de ondernemer zo goed mogelijk in beeld te brengen waar de risico's liggen en welke alternatieven er zijn. Waar het ene bedrijf grond kan aankopen, lukt dat bij een ander bedrijf niet.'