Camera- en sensorgegevens verbeteren klimaat varkensstal

Het klimaat in varkensstallen wordt doorgaans geregeld op basis van de temperatuur in de afdeling. Eenvoudig gezegd gaat bij een dalende temperatuur de venilatiehoeveelheid naar beneden tot een bepaald minimum, waarbij het kooldioxidegehalte (CO2) niet boven de 3.000 ppm (deeltjes per miljoen) mag uitkomen.

Via (voor)verwarming en/of plaatselijke vloerverwarming wordt daarbij de minimumtemperatuur voor een big, vleesvarken of zeug bereikt. Bij stijgende temperaturen gaat de verwarming uit en de ventilatie omhoog.

Fouten bij inrichting

In lang niet alle gevallen lukt het om hiermee het klimaat in de stal optimaal te houden. In de zomer loopt de temperatuur geregeld te hoog op en in het voor- en najaar daalt de temperatuur in de nacht te veel, of heeft de wind te veel invloed op het klimaat, enzovoort. Vaak liggen hier fouten bij de inrichting en bouw van de stal aan ten grondslag.

Een slecht klimaat leidt tot gezondheidsproblemen, zoals luchtwegklachten, maar ook maagdarmproblemen kunnen hun oorsprong hierin vinden. Tocht of een te lage of te hoge temperatuur zijn aanleiding tot verkeerd liggedrag met hokbevuiling als resultaat, problemen met de voeropname door de varkens, bijtgedrag en bijvoorbeeld oorrandnecrose.

Healthy Climate Monitor

Met alleen de data over de temperatuur uit de klimaatcomputer is niet te bepalen of het klimaat optimaal is. Het meten van het CO2-gehalte helpt al, maar biedt nog steeds onvoldoende inzicht.

Om wel een goed inzicht in het stalklimaat te krijgen, ontwikkelden dierenarts Josine Gelauf, ontwerper Pim van Gennip en technicus Stephan Peterse van Healthy Climate Solutions de Healthy Climate Monitor (HCM). Dit apparaat meet en registreert 24/7 de luchtvochtigheid, het CO2- en ammoniakgehalte en de hoeveelheid fijnstof. Ook legt de HCM met camera’s het gedrag van de dieren vast.

Vinger op zere plek

Thomas Wijnands, farmhealth-coach van Dierenartsenpraktijk Lintjeshof, heeft al flink wat ervaring met de HCM. Als er op een varkensbedrijf gezondheidsproblemen zijn die niet direct een aantoonbare oorzaak hebben, gaat hij ernaar toe met zo'n apparaat en hangt die boven één of meerdere hokken. Met alle data die het apparaat levert, kan hij de vinger op de zere plek te leggen.

Wijnands geeft enkele voorbeelden. In een biggenafdeling was in principe een goed ventilatiesysteem aanwezig met ondergrondse aanvoer van de verse lucht waardoor die in de zomer koel en in de winter voorverwarmd de afdeling binnenkomt. De metingen van temperatuur, luchtvochtigheid, CO2 en ammoniak waren dan ook goed. Daaraan was niets vreemds te zien.

Luchtstroming

De camerabeelden gaven echter aan dat er toch wat aan de hand was. De biggen lagen niet op de dichte vloer, maar tegen de wanden van het hok aan, zo ver mogelijk af van de voergang.

Er moest volgens Wijnands iets aan de hand zijn met de luchtstroming in de biggenafdeling. 'Het bleek dat de hokafscheiding langs de voergang niet goed was geplaatst. Er zat een kier onder waardoor de verse lucht niet over maar onder de hokafscheiding door kwam. Daardoor lagen de biggen op de tocht. Door het afdichten van de naad was het probleem opgelost. De lucht ging over het schot heen en de biggen gingen weer gewoon op de dichte vloer liggen.'

Putventilatie

Op een ander bedrijf met een volledig roostervloer in de biggenstal leek het klimaat op basis van de metingen ook in orde. Ook op dit bedrijf gingen de biggen langs de randen liggen. Er was hier sprake van putventilatie. De verse lucht valt dan eerst in de put en komt dan weer omhoog.

'Met het plaatsen van een mat op het rooster werd dit opgelost. De beelden lieten wel zien dat de mat eigenlijk te klein was. Niet alle biggen pasten erop.'

Verder kijken

In een zeugenstal was er ook een probleem dat niet direct duidelijk was. Terwijl het buiten zo'n 24 graden was, werd het binnen in de kraamafdeling niet kouder dan 26 graden. Wijnands: 'Toen ik in de ochtend kwam, stond de ventilatie al bijna voluit te draaien, terwijl het toch 's nachts was afgekoeld.'

Uit foto's die Wijnands ter plekke maakte met een infraroodcamera bleek dat er langs de randen van het plafond hete lucht naar binnen kwam. Dat bleek echter niet het enige probleem in de zeugenstal. 'Je moet verder kijken', zegt farm health coach Wijnands op basis van zijn ervaringen.

'Op het bedrijf was een voorkoeling van de binnenkomende lucht aanwezig, dus zou het niet te warm mogen worden in de afdeling. Het bleek echter dat de ventilatiecapaciteit voor de kraamstal vanwege deze koelmogelijkheid was beperkt tot 125 kuub per uur. Dat was echt te weinig', aldus Wijnands.

Camera's geven meer inzicht in fouten stalklimaat

Een belangrijk onderdeel van de HCM zijn de camera’s. Daarmee kon Van Sprang een probleem met de vloerverwarming opsporen. Op de eerste dag lagen de gespeende biggen nog wel op de dichte vloer, maar een dag later niet meer. Door over te stappen van regeling op basis van afdelingstemperatuur naar vloertemperatuur is dit opgelost.

Verder wilde de zeugenhouder een lagere omgevingstemperatuur in de kraamstal. Van Sprang: ‘Met de camera konden we het gedrag van de biggen goed in de gaten houden om zeker te weten dat ze geen last hadden van tocht. Door de lagere temperatuur steeg de voeropname van de zeugen, werpen ze nu gemakkelijker en zijn de biggen zwaarder bij spenen.’

Door de 24/7 metingen van de HCM zijn windinvloeden goed op te merken. ‘Als ‘s nachts de temperatuur daalt, stijgt normaal het CO2-gehalte’, zegt Van Sprang. ‘Gaat het CO2-niveau echter omlaag, dan heb je ongestuurde luchtverversing door windinvloed.’

Met de sensor voor fijnstof en de beelden van de camera en bijvoorbeeld goed zicht te krijgen op het dag-nachtritme van de biggen. Een verstoord dag-nachtritme, tocht, windinvloed, te hoge temperaturen of hoge ammoniakgehalten zorgen voor gezondheidsproblemen. Het leidt tot onrust, bijtgedrag en oorrandnecrose.

‘Dit is echt een kip-eiverhaal’, stelt de dierenarts. ‘Want het kan ook andersom. Hebben biggen koorts, dan krijgen ze warme oren en samen met de ontstekingsstoffen leidt dat tot oorranddnecrose en daardoor oorbijten. Over een paar jaar weten we beter hoe dit zit.’

Het voorkomen van oorrandnecrose is erg belangrijk. ‘Dan kan een varkenshouder meer A-biggen afleveren,’ weet Van Sprang. ‘En als je wilt je stoppen met staartcouperen, dan moet je eerst zeker weten dat je oorrandnecrose en bijtgedrag onder controle hebt, anders gaat het niet lukken.’

'Achterin bij de vleesvarkens was het 3 graden warmer'

Waar begon het zoeken?

'Het klimaatmeten begon in de vleesvarkensstal, omdat duidelijk was dat het daar beter kan. We kunnen daarbij gemakkelijk verschillende sensoren testen omdat we het internet, dat we hebben vanwege de voerstations bij de zeugen, gemakkelijk konden doortrekken naar de vleesvarkens.

'Als eerste heb ik een ammoniakmeter uitgetest. Het lastige is dat die meter prijzig is en jaarlijks opnieuw gekalibreerd moet worden. We zien een duidelijk verband tussen het ammoniakgehalte en de temperatuur. In de winter ventileer je krap en is het ammoniakgehalte snel te hoog. In de zomer, bij hoge ventilatiehoeveelheden, is het ammoniakgehalte doorgaans laag, als je tenminste geen putventilatie hebt.'

Met één meter kom je er niet?

'Je weet dan nog niet genoeg over het klimaat in de verschillende hokken. Volgens ons was het achterin bij de vleesvarkens altijd benauwder dan voorin. Daarom bestelde ik een paar eenvoudige meters voor temperatuur en luchtvochtigheid. Die kosten nauwelijks 10 euro.

'Ik heb ze vooraan, halverwege en achteraan geplaatst. De verschillen in temperatuur en luchtvochtigheid die de meters aangaven, waren behoorlijk groot. Achteraan in de afdeling was het 3 graden warmer en de luchtvochtigheid een procent of 10 hoger dan vooraan. Halverwege was dat verschil minder groot. Omdat er een ventilatieplafond in de afdeling zit, hadden we dit niet verwacht.

'Het afzuigpunt zou geen invloed mogen hebben, maar dat blijkt dus niet te kloppen. We hebben achterin een steunventilator gehangen en nu zijn de temperatuur- en luchtvochtigheid overal ongeveer gelijk. Natuurlijk moet je nog wel opletten dat je met zo'n steunventilator geen tocht krijgt, want dat wil je zeker niet.'

Kun je tocht ook 'zien'?

'Dat lukt door te kijken naar vreemd liggedrag. Daartoe gebruiken we beelden van de camera's die we hebben hangen bij de biggen, vleesvarkens en dragende zeugen.'

Hoe gaat het verder?

'Nu komt het microklimaat bij de biggen aan bod. Met goedkope sensoren ga ik meten hoe warm het biggennest is en hoe de verdeling van de warmte is. Tegelijk wil ik de omgevingstemperatuur omlaag brengen, zodat de zeugen het koel hebben terwijl de biggen het warm hebben, zonder dat het tocht.'