Francisca Velkers: 'Ik ben optimistisch dat er een goed vaccin komt'

Vorig jaar moest pluimvee in Nederland al 34 weken worden opgehokt vanwege vogelgriep. Nu staat de teller op ruim 18 weken en meer dan dertig professionele bedrijven zijn tot nu toe geruimd. Vogelgriep leidt tot steeds meer problemen. Wat is het perspectief?

Een overdekte uitloop is iets waar kippen zich comfortabel bij voelen

Francisca Velkers, epidemioloog en pluimveedierenarts aan de Universiteit Utrecht

Francisca Velkers is epidemioloog en pluimveedierenarts aan de Universiteit Utrecht. In het jaar 2003, toen Nederland te maken had met een grote vogelgriepuitbraak, was Velkers bezig met afstuderen. Ze kwam op veel plekken om onderzoek te doen en rolde zo in haar werk als vogelgriepdeskundige. 'Er is in twintig jaar tijd veel veranderd in de aanpak vanuit de sector, maar ook vanuit de overheid en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA)', zegt ze.

Wat is er precies veranderd in twintig jaar tijd?

'Veel Nederlandse pluimveehouders werken zorgvuldig. De biosecurity op bedrijven is echt verbeterd ten opzichte van twintig jaar geleden. Wat mij opvalt, is dat pluimveehouders het snel melden als ze vermoeden dat dieren vogelgriep kunnen hebben.

'Maar ook bij de overheid en de NVWA is veel veranderd. Binnen een paar uur na de melding wordt er al bemonsterd en vervolgens wordt de ruiming, als de test positief is, razendsnel uitgevoerd. Binnen een dag is vaak alles achter de rug.'

Dat was in 2003 wel anders?

'Dat klopt. Toen was het probleem dat we achter de feiten aanliepen. Vogelgriep was in 1926 voor het laatst voorgekomen in Nederland. Het duurde dus even voordat de diagnose werd gesteld. Ook was de ruimingscapaciteit toen kleiner. Daardoor kon de vogelgriep van bedrijf naar bedrijf overspringen. Dat is nu totaal anders. Nederland doet dit goed.

'Ik ben enkele jaren geleden in Italië geweest en zag toen dat ze soms wel een paar weken bezig waren met een bedrijf. Nog steeds duurt het in landen zoals Italië en in Polen veel langer. Dat is hier goed voor elkaar, waardoor de schade beperkt blijft.'

Er is nu geen besmetting tussen bedrijven?

'Daar zijn tot nu toe weinig aanwijzingen voor. Het lijkt erop dat het allemaal individuele besmettingen zijn die geen onderlinge relatie hebben.'

Waar komen de besmettingen dan vandaan?

'Dat is lastig vast te stellen. Wat we wel weten, is dat uitwerpselen van vogels die in het wild leven, de belangrijkste bron van het virus zijn. Er zijn veel manieren waarop het virus kan binnenkomen en dit kan voor elk bedrijf weer anders zijn. Het kan gaan via mensen of materialen, maar ook plaagdieren kunnen een rol spelen. De laatste tijd zijn er ook meer aanwijzingen dat virusdeeltjes via de luchtinlaten in de stal terecht kunnen komen. Daar wordt nu onderzoek naar gedaan bij een aantal bedrijven die dit jaar zijn besmet.'

Loop je in waterrijke gebieden meer risico?

'Dat is zo. Tegelijkertijd valt mij op dat ondernemers die in waterrijke gebieden zitten, vaak nog zorgvuldiger zijn en hun erf goed op orde hebben. Er zijn soms nog best verbeteringen door te voeren. Bijvoorbeeld zo min mogelijk gras of begroeiing, maar liever beton als verharding van het erf en rondom de stallen. Dat is onaantrekkelijk voor vogels en ongedierte en er blijven minder plassen op het erf staan. Zorg er bijvoorbeeld voor dat regenpijpen het water niet op het erf afvoeren, maar dat dit netjes ondergronds afwatert.'

En maatregelen om vogels van het erf te houden?'

'Daar zijn pluimveehouders ook mee bezig. Ik heb daarvan diverse voorbeelden gezien. Wapperend plastic dat vogels moet afschrikken of het inzetten van lasers. Het inzetten van luchtkanonnen, die af en toe afgaan, om vogels af te schrikken wordt ook gedaan. Ook zijn er pluimveehouders die er honden voor inzetten. Er zijn best mogelijkheden voor, maar de meeste maatregelen werken slechts tijdelijk. Het beste is om de directe omgeving van de stallen vrij te houden van voerresten, water en groen. Want dat is aantrekkelijk.'

Is pluimvee naar buiten nog wel een goed idee?

'Met het oog op vogelgriep- en zoönosenrisico is pluimvee dat buiten loopt, een groter risico dan pluimvee dat binnen loopt. Met het oog op dierenwelzijn is veel te zeggen voor uitloopconcepten die overdekt zijn, zoals de wintergartens. Ik denk dat kippen dit zelfs nog prettiger vinden. Het zijn dieren die gewend zijn om beschutting te zoeken. Een overdekte uitloop is iets waar ze zich comfortabel bij voelen.'

Waarom kan er nog niet worden gevaccineerd?

'Van de huidige vaccins is niet zeker of ze naast ziekte en sterfte de verspreiding tegengaan. In Zuidoost-Azië wordt veel gevaccineerd. Daar hebben ze een andere situatie. Daar is vogelgriep wijdverspreid in de pluimveehouderij. Het buiten de deur houden van het virus is daar niet meer aan de orde. Dat is een gepasseerd station. Dan is het logisch om vaccins in te zetten. Bij ons is dat niet zo en dan is het gevaar dat vogelgriep zich blijft verspreiden, terwijl je dat niet doorhebt.'

Wanneer kunnen we rekenen op een goed vaccin?

'Ik ben optimistisch dat er een goed werkend vaccin komt. In Azië werken ze vooral met geïnactiveerde vaccins. Daar heb je twee prikjes van nodig. Maar in delen van Azië, de Verenigde Staten, Mexico en Egypte gebruiken ze een vectorvaccin. Het voordeel daarvan is dat je het al in het broedei of bij eendagskuikens kunt toepassen. Als wordt bewezen dat een vaccin ook de verspreiding van vogelgriep tegengaat, dan zullen ook de bezwaren van landen die nu nog tegen vaccinatie zijn, wegvallen. Ik verwacht zelf dat dit in de loop van 2023 mogelijk moet zijn.'