WUR-onderzoeker: 'Boeren doen al veel, maar nog niet genoeg'

Verhagen (58) kijkt met belangstelling uit naar het nieuwste klimaatrapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) dat komende maandag verschijnt. Alhoewel hij als klimaatwetenschapper in Wageningen dicht bij het vuur zit, kan hij er een week van tevoren nog maar weinig over zeggen. 'De informele gesprekjes met collega's bij de koffieautomaat zijn ook gestokt sinds het thuiswerken door corona.'

Wat Verhagen verwacht, is dat het kantelpunt inmiddels is bereikt; er is geen weg meer terug. 'De impact van klimaatverandering op een veelheid aan systemen in onze samenleving wordt duidelijker, heftiger en het gaat sneller. We gebruiken bijvoorbeeld ook niet minder energie.'

Te veel doelagenda

Dus is er nog heel wat werk aan de winkel rond klimaataanpak, wil Verhagen maar zeggen. En de boer en tuinder hebben daarin een rol, vindt hij. Al kun je hem of haar er niet een-twee-drie op afrekenen en zet hij daarom kanttekeningen bij snelle oplossingen die vooral uit de politieke hoek komen.

'Het is nog te veel een doelagenda, waarbij het tot nu toe ontbreekt aan inzicht met wat voor landbouwsystemen we de doelen willen bereiken. En de Nederlandse boer doet het internationaal gezien zo slecht nog niet. Wanneer je hem vraagt het anders te gaan doen, moet je als agrariër ook weten wat voor landbouw we dan willen. De samenleving zal moeten aangeven wat de grens is van het fatsoenlijk gebruik van natuurlijke hulpbronnen.'

Makkelijke oplossingen

Verhagen rekent desgevraagd af met 'makkelijke' oplossingen als carbon farming en veestapelinkrimping. 'Meer organische stof in de bodem brengen, is niet genoeg om het klimaat te redden. En een vergoeding bieden, zoals Eurocommissaris Timmermans voorstelt, is lastig. Het is gevaarlijk als je voor maatregelen gaat betalen. Waar betaal je dan voor? Voor boeren is het geen duurzaam verdienmodel.'

En over minder dieren houden: 'Met inkrimping van de veestapel maak je de sector niet duurzamer. Ja, je krijgt minder emissie, maar de uitstoot per liter melk gaat niet naar beneden. Het wrange is: wij doen het hier in Nederland zo goed, maar toch is het niet genoeg.' Hij wijst nog op de technische mogelijkheden die er liggen, zoals het type koe dat je houdt, het voer dat zij krijgt of het aanpassen van de stallen.

Consequent zijn

Veel boeren zeggen dat ze klaar zijn voor klimaatverandering, merkt Verhagen. 'Daarbij vinden ze het beleid dat er op wordt gemaakt veel erger. Maar als de markt duurzaamheid hoog in het vaandel heeft, moet je je daar wel naar voegen.' Hij ziet dat boeren dat oppakken via bijvoorbeeld precisielandbouw in toediening van meststoffen of stikstofbinding, zodat het gebruik van kunstmest omlaag kan, of via verbeterde stalsystemen.

Tegelijk vindt Verhagen dat we ook consequent moeten zijn. Echte winst in de uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is in Nederland, naast in bemesting, vooral te behalen in de veenweidegebieden. Daar komt naast koolstofdioxide ook methaangas vrij bij doorgaande ontwatering van de bodem. Verhagen: 'We zullen moeten accepteren dat de manier zoals we daar nu boeren niet langer kan. Dat is lastig, maar Nederlandse boeren zijn inventief en flexibel genoeg. We zullen de dingen daar anders moeten doen of andere dingen moeten gaan doen.'

Systeemdenken

Overheden en agrariërs moeten leren systeemdenken, wil er volgens Verhagen vooruitgang komen in de klimaataanpak. 'Het EU-landbouwbeleid kan door de landen zelf worden ingevuld. Maar die aanpak hoeft niet op te houden bij een landsgrens. Gek genoeg werken we hierin nauwelijks samen, alleen bij Interreg-projecten proberen ze het. We zien onze burenboeren toch als competitie op dezelfde markt. Ook agrariërs zouden meer kunnen samenwerken. Begin met je buren te kijken wat logisch is, of werk samen in de sector of als regio.'

Door klimaatverandering veranderen de omstandigheden. En dus veranderen boeren mee, stelt Verhagen vast. 'Overigens kun je voor de natuur precies zo'n verhaal houden.'

Klimaatonderzoeker Verhagen blijft ondanks alle opeenvolgende sombere klimaatrapporten best optimistisch, zegt hij. 'Omdat duurzaamheid een belangrijk aspect van het beleid is geworden. Het maakt dat de zaak in beweging is gekomen en men bereid is van elkaar te leren. Hoe vaag dat begrip duurzaamheid ook klinkt, het geeft wel de richting aan die we met elkaar op moeten.'