Russische inval zet grondstofmarkten op zijn kop

De gasprijsstijging treft glastuinbouwbedrijven hard, al verschilt het volgens beleidsspecialist Klimaat & Energie van Glastuinbouw Nederland Alexander Formsma per bedrijf in hoeverre zij bestand zijn tegen de prijsstijgingen. 'Hoe goed je het ook hebt geregeld, vroeg of laat ben je overgeleverd aan de dagprijzen', zegt hij. 'Als sector en ondernemer in de glastuinbouw ben je een speelbal van de geopolitiek.'

Formsma denkt niet dat de gasleveringen uit Rusland geheel stil komen te liggen. ‘Dat is nog niet eerder gebeurd, zelfs niet op het hoogtepunt van de Koude Oorlog.’

Het feit dat Nederland de afgelopen maanden al minder afhankelijk is geworden van Russisch gas, stelt de beleidsspecialist ook enigszins gerust. 'Voorheen kregen we ruim een derde van ons gas uit Rusland. Dat is nu nog maar 15 tot 20 procent. Schaliegas uit Noord-Amerika helpt ons deze winter door.'

Steun voor transitie

Glastuinbouw Nederland maant de Nederlandse overheid tot het snel ondernemen van actie. De brancheorganisatie wil dat ondernemers vooral steun krijgen om kortlopende rekeningen te kunnen blijven betalen. 'Dat zou ook nodig zijn voor de investeringen in de energietransitie. Die ligt nu zo goed als stil, doordat ondernemers geen geld meer hebben om te investeren in verduurzaming.'

Aanvankelijk stegen de gasprijzen fors na de inval in Oekraïne. De Nederlandse TTF Gas Futures bereikte donderdagmiddag een kale leveringsprijs (zonder belastingen en leveringskosten) van circa 1,34 euro per kuub. Een stijging van bijna 50 procent ten opzichte van woensdag. Vrijdag lijkt de gasmarkt alweer wat gekalmeerd. Inmiddels is de koers van de TTF Gas Futures weer gedaald naar 0,93 euro per kuub. Dat is nog altijd 0,20 euro meer in vergelijking met twee dagen geleden.

De onzekerheden op de gasmarkt blijven nog wel bestaan. Reden is dat de Duitse bondskanselier Olaf Scholz de ingebruikname van de pijpleiding Nord Stream 2 heeft opgeschort vanwege de toestand rond Oekraïne. Met de politiek omstreden verbinding zou Russisch gas via de Oostzee en Duitsland naar Europa worden getransporteerd. De verwachting was dat door de ingebruikname de tekorten, en dus de prijzen, op de Europese markt zouden dalen. Een totale boycot van Russisch gas zit nog niet in het Europese sanctiepakket, maar wordt indien het conflict verder uit de hand loopt ook niet uitgesloten.

Economische gevolgen

ABN Amro noemt in een eerste inschatting van de economische gevolgen van de sancties tegen Rusland de gasprijsstijging als grootste effect. Maar de bank ziet ook meststoffen en grondstoffen in prijs toenemen door het conflict in Oekraïne. Het land was in 2020 goed voor 4,9 procent van de totale invoer van landbouwproducten in de Europese Unie.

Ook de rol van Rusland op de grondstoffenmarkt is groot. Samen zijn beide landen goed voor een kwart van de wereldwijde handel in tarwe en voor een vijfde van de verkoop van mais. Verder verzorgen de landen 80 procent van de wereldwijde export van zonnebloemolie. De crisis heeft de tarweprijs naar het hoogste niveau sinds 2012 gestuwd. Mais en sojabonen werden duurder. Palmolie bereikte een recordprijs.

Het scheepsvaartverkeer op de Zwarte Zee is door de gevechtshandelingen stil komen te liggen. Rusland heeft al het commerciële scheepsvaartverkeer in het gebied voorlopig verboden. Dit is de belangrijkste transportroute voor graan en tarwe uit de regio. Het Amerikaanse agroconcern Cargill maakt melding van een raketinslag in een door het bedrijf gecharterd schip. De bemanning is hierbij ongedeerd gebleven.

Door het conflict stegen de tarwefuturesprijzen bij de Chicago Board of Trade, de wereldwijde benchmark, eerder deze week met 6 procent tot ongeveer 9,34 dollar per bushel. Het hoogste niveau in negen jaar. Tarwefutures zijn sinds het begin van het jaar met 10 procent gestegen.

Voor Europese veehouders betekent dit een verdere stijging van de voerprijzen. De akkerbouw zou ervan kunnen profiteren. Ook andere grote graanproducerende landen als de Verenigde Staten, Australië en Argentinië willen bij een langdurig conflict het marktaandeel van Rusland en Oekraïne overnemen.

Invloed sancties

Landbouwcoöperatie Agrifirm laat via woordvoerder Charlotte Gunnink weten dat het nog veel te vroeg is om iets te merken van eventuele sancties. 'De vraag is of sancties überhaupt invloed gaan hebben op de veevoermarkt.' Bovendien heeft de coöperatie grondstoffenposities, waardoor grondstofprijzen niet een-op-een worden doorberekend naar de voerprijzen van de firma.

De Nederlandse Vereniging Diervoederindustrie denkt ook dat de impact op korte termijn beperkt is, maar directeur Henk Flipsen noemt de inval 'geen gunstig nieuws' voor de sector. 'Dit soort onregelmatigheden in de wereldpolitiek zorgt voor risico's. Als er iets nadelig is voor grondstoffenprijzen zijn het risico's, want die worden in alles wat je aankoopt doorberekend', zegt hij.

Beschikbaarheid grondstoffen

'Voor boeren en voerfabrikanten heeft een oorlog direct consequenties voor de beschikbaarheid van grondstoffen. Op de korte termijn zijn bedrijven hierop voorbereid, doordat grondstoffen uit meerdere landen worden gehaald. Het is nu niet nodig om in paniek te raken', aldus Flipsen.

De oorlog in Oekraïne heeft voor de kunstmestmarkt twee prijsopdrijvende effecten. De hoge gasprijs maakt de productie in Europa fors duurder en de aanvoer vanuit Rusland, de grootste leverancier van kunstmest aan de Europese Unie, kan verstoord raken. In 2020 leverde Rusland voor een totaalwaarde van 1,12 miljard euro aan kunstmest. Ter vergelijking: nummer 2 Marokko leverde voor 500 miljoen euro aan de Europese Unie.

Bovendien voelt deze markt nu al de druk van verminderde kaliumleveringen uit Wit-Rusland na eerdere sancties van de Verenigde Staten. Elke vermindering van de export van grondstoffen uit Rusland voert de prijsdruk in de voedselketen verder op, stelt Rabobank. De bank constateert dat er al sinds begin dit jaar sprake is van lage voorraden in veel landbouwgrondstoffen

Als boeren minder meststoffen kunnen gebruiken, leidt dit tot lagere opbrengsten. Dat kan de voedselprijzen verder onder druk zetten en leidt weer tot hogere prijzen in supermarkten. Al denkt Rabobank dat het met die prijsstijging wel meevalt, aangezien de grondstoffenprijzen een klein deel uitmaken van de prijzen van eindproducten.

De onzekerheden op de agrarische markten staan volgende week op de agenda van de Europese Commissie. Tijdens een videogesprek met Nederlandse Kamerleden gaf Eurocommissaris Janusz Wojciechowski donderdag aan dat de commissie komende week spreekt over mogelijke steunmaatregelen voor de agrarische sector, in verband met de hoge kosten voor energie en kunstmest.

De landbouwcommissie in het Europees Parlement last maandag een extra debat in over de oorlog in Oekraïne en de impact op de landbouwmarkten.

Invloed van sancties op export moet nog blijken

Wat de aan Rusland opgelegde sancties exact inhouden, was ten tijde van dit schrijven nog niet bekend. Wel duidelijk is dat er een exportban naar Rusland komt op 'hoogwaardige technologie'. Het is de vraag of hier bijvoorbeeld ook landbouwmachines onder vallen. In totaal zijn er pakweg vierhonderd Nederlandse bedrijven met een kantoor of dochterbedrijf in het conflictgebied. Een daarvan is landbouwcoöperatie Agrifirm.

Alexander Formsma van Glastuinbouw Nederland zegt dat veel Nederlandse tuinbouwbedrijven medewerkers hebben met familie in Oekraïne. 'Voor hen is het privé een spannende situatie.' Een aardbeienteler liet Formsma al weten dat er veel onrust onder medewerkers is.

Sinds de annexatie van de Krim in 2014 hebben Rusland en de EU elkaar sancties opgelegd. Desondanks exporteerde Nederland volgens WUR en het CBS vorig jaar nog voor 1,2 miljard euro aan landbouw- en landbouwgerelateerde producten naar het land, waarvan circa 800 miljoen euro van Nederlandse makelij. Zuivel, vlees en hardfruit vallen onder de Russische boycot, bloemen gaan nog altijd in grote volumes naar Rusland.

Nieuwe sancties

De Europese Unie heeft nieuwe financiële sancties aangekondigd en komt nog met een lijst met technologische producten die niet meer aan het land mogen worden verkocht. Mogelijk gaan nu ook landbouwmachines, melkrobots en kassenbouw daaronder vallen. Die staan niet op de sanctielijst uit 2014, waardoor Rusland de afgelopen jaren kon inzetten op de modernisering en ontwikkeling van de eigen agrarische sector.

Het besluit om Rusland voorlopig nog niet uit te sluiten van het internationale betalingssysteem Swift betekent goed nieuws voor bedrijven die bloemen, groenten en fruit – die niet op de boycotlijst staan – exporteren naar Rusland. Zo kunnen betalingen van Russische afnemers gewoon doorgaan.