Slapende Russische landbouwreus wordt langzaam wakker

Rusland is het grootste land ter wereld, telt 145 miljoen inwoners en twaalf steden met meer dan een miljoen inwoners. In Moskou alleen leven al meer dan 12,5 miljoen mensen. En niet onbelangrijk: Rusland beschikt over 120 miljoen hectare voor landbouw geschikte grond. Ter vergelijking: Nederland telt 1,75 miljoen hectare landbouwgrond.

'Russische beer' is in het Westen doorgaans de benaming van een oostelijk koufont. Het gaat ook op voor de potentie die Rusland heeft als agrarische grootmacht. Zover is het nog niet, maar de regering van president Vladimir Poetin heeft grote aspiraties op dit vlak.

Gas en olie

Rusland heeft al vijftien jaar de ambitie om uit te groeien tot een van de grootste exporteurs van voedsel. Nu is de economie sterk afhankelijk van de export van gas en olie. Die afhankelijkheid willen ze verminderen', zegt Meeuwes Brouwer, lid van de landbouwraad op de Nederlandse ambassade in Rusland.

De westerse sancties als gevolg van de annexatie van de Krim hebben de ontwikkelingen in een stroomversnelling gebracht. Met de Russische tegenmaatregelen in augustus 2014 – het weren van westerse landbouwproducten – kwam onder meer een einde aan de export van Nederlandse groente, fruit, vlees en zuivel naar Rusland.

Afhankelijkheid verkleinen

Vervolgens is het land een beleid van importsubstituties gaan voeren door het verkleinen van de afhankelijkheid van buitenlandse producten en het via technologie opvoeren van de binnenlandse productie.

En met succes. 'Eerst hebben ze de productie van vlees gestimuleerd', weet Brouwer. In vijf jaar tijd werd Rusland zelfvoorzienend en exporterend voor kippenvlees en eieren. Nu voldoet Rusland voor 91 procent aan de binnenlandse vraag naar varkensvlees. In 2013 was dat nog 73 procent.

Investeren in glastuinbouw

Vervolgens is het land gaan investeren in glastuinbouw. De totale productie van komkommers, tomaten en paprika's steeg met 50 procent. Alleen de productie van melk wil nog niet echt vlotten. Nog steeds komt het land enkele miljoenen tonnen melk tekort. Brouwer: 'Daarom investeert de overheid juist nu nog meer in deze sector.'

Melkveehouder Sjoerd Galema uit het Friese Hartwerd is bijna twintig jaar actief in Rusland. Hij is mede-eigenaar van een Russisch melkveebedrijf met 550 koeien. Hij is niet verbaasd dat de Russische zuivelsector mondjesmaat groeit.

Geen vaklui

'Op een melkveebedrijf komen veel specialismen samen. Teelt van gewassen, voeding van koeien, diergezondheid en melktechniek. Nederlandse melkveehouders beheersen die terreinen als geen ander. Dat soort vaklui vind je hier niet. In Rusland zijn familiebedrijven verdwenen en daarmee is ook kennis verloren gegaan. Landbouwonderwijs is er nauwelijks. Dat staat groei van de sector in de weg', zegt Galema.

Veel melkveebedrijven in Rusland worden gefinancierd met extern kapitaal. Vervolgens wordt er een herdmanager aangetrokken. In het verleden doorgaans Nederlanders, nu steeds vaker Russen. 'Het leven hier is hard. Winters met vier, vijf maanden sneeuw zijn geen uitzondering. Veel Nederlanders besluiten vervolgens toch om weer te vertrekken.'

Tweede bedrijf

Galema werkt met een compagnon aan de realisering van een tweede bedrijf. Dat moet 2.400 koeien gaan tellen. De overheid ondersteunt dergelijke ontwikkelingen weliswaar, maar Rusland is niet zo stabiel, legt Galema uit.

'Munt en economie zijn volatieler. Op een toezegging van de Nederlandse overheid kun je bouwen. In Rusland zijn er voorbeelden waarbij subsidies zijn toegekend, maar die vervolgens een jaar later toch niet worden uitgekeerd. Dat maakt zakendoen ingewikkelder. Onzekerder.'

Kantoor in Moskou

Eind 2018 opende Royal Brinkman, een grote toeleverancier in de glastuinbouw, een kantoor in Moskou. Een logische stap gezien de onstuimige groei die de glastuinbouw in Rusland doormaakt. 'Er komen jaarlijks honderden hectaren nieuwe kassen bij', schat branchemanager Gijs Baake.

Vlak na de boycot in 2014 lagen de prijzen voor komkommers, tomaten en paprika's op een hoog niveau, mede vanwege relatieve schaarste. Ook dat stimuleerde de investeringen in glastuinbouw.

Nederlandse kennis

In Rusland zijn nieuwe sierteeltbedrijven doorgaans 20 hectare groot. Bij kasgroenten is 20 tot 100 hectare een normale bedrijfsomvang. 'De bedrijven zijn gerealiseerd met behulp van Nederlandse kennis en worden vervolgens geleid door Russen', zegt Baake.

De opbrengsten per vierkante meter liggen op een lager niveau dan in Nederland. 'Dat is voor een deel een gebrek aan ervaring. De kassen hier zijn net Ferrari's, maar ze gebruiken ze als Lada's.'

Kennis neemt toe

De branchemanager ziet dat de kennis in Rusland wel toeneemt. 'De bouw van kassen was voorheen een Nederlandse aangelegenheid. Nu zijn er ook Russische bedrijven actief op die markt.' Ook in de veredeling van gewassen is Rusland ambitieus. Maar daar een positie opbouwen, vergt een lange adem.

Of de glastuinbouw de komende jaren het voorbije groeitempo kan vasthouden, is onzeker. Baake: 'Wanneer je mij die vraag een maand geleden had gesteld, had ik zeker een verdere groei voorspeld. Nu is het echt afwachten hoe de coronacrisis zich verder ontwikkelt. Dat is voorlopig de grote onzekere factor.'

Goed voor werkgelegenheid

Eigenaar Peter van Dooren van adviesbureau Nutrivice Consultancy bezoekt Rusland regelmatig. Hij adviseert melkveebedrijven op het gebied van voeding en bemesting. De adviseur ziet dat de investeringen in de landbouw Rusland echt vooruithelpen. 'Landbouw is goed voor de werkgelegenheid en goed voor de sociale structuur in de regio.'

Volgens Van Dooren krijgt het land de productie van melk steeds beter onder de knie. 'Steeds meer bedrijven realiseren een productie van 34 tot 38 kilo melk per koe per dag. Dat is gewoon knap.'

Export van kennis

De ondernemer vindt niet dat de Nederlandse land- en tuinbouw met de export van kennis op de lange termijn zijn eigen positie ondergraaft. 'Natuurlijk blijft Nederland een sterke primaire land- en tuinbouw nodig hebben, maar wij moeten het wat export betreft niet hebben van bulkkaas of consumptiemelk', zegt hij.

'We moeten het wel hebben van onder meer pootaardappelen, sperma, veevoeding, melkrobots en graszaad. Nederland is sterk in het toevoegen van waarde en in innoveren. Zover is Rusland nog lang niet.'

Andere landen

Volgens Brouwer heeft het ook geen zin om kennis in Nederland te houden. 'Wanneer wij die kennis niet naar Rusland brengen, doen andere partijen dat wel. Duitsers, Fransen, Polen, Denen, Italianen: ze zitten allemaal op het vinkentouw.'

Rusland kan, samen met Kazachstan en Oezbekistan, uitgroeien tot een belangrijke producent van voedsel, denkt Van Dooren. 'De mondiale vraag naar voedsel zal de komende decennia explosief stijgen. Deze regio heeft absoluut de potentie om in die behoefte te gaan voorzien.'

Handelscijfers

De Russische boycot uit 2014 laat zijn sporen na in de handelscijfers met Rusland. In 2013 exporteerde Nederland nog voor ruim 1,8 miljard euro aan agrarische producten naar Rusland, twee jaar later was dat gehalveerd tot 940 miljoen euro.

De aard van de export is sindsdien sterk veranderd: fruit, vlees en zuivel hebben plaatsgemaakt voor kassen, vaarzen en zaden. Zo schaften de Russen al in 2017 voor 192 miljoen euro aan opslag- en koelfaciliteiten en landbouwmachines aan in ons land, een groei van 43 procent ten opzichte van 2016.

Sterkere positie

Brouwer denkt niet dat bij een eventueel einde van de boycot oude tijden herleven. 'De eigen positie van Rusland is nu veel sterker.'

Dat laatste is terug te zien in de prestaties van het land. In 2018 passeerde Rusland de Verenigde Staten en de EU als grootste graanexporteur ter wereld. In 2019 voerde het land voor 23,5 miljard euro aan landbouwproducten uit. In dat jaar stond voor Nederland inclusief machines en kasmaterialen de teller op 94,5 miljard euro. Voor 2024 heeft Moskou de lat op 41,4 miljard euro gelegd. Rusland verdient nu meer aan de export van voedsel dan aan de export van wapens, liet Poetin onlangs weten.