Hans de Haan: 'De Amerikaanse boerderij is een totaal vergeten type'

Wat is de aanleiding voor het boek?

'De Amerikaanse boerderij is een totaal vergeten boerderij. In Friesland staan vooral kop-hals-rompboerderijen en stelpen. Medeauteur Jacob van der Vaart en ik zitten in het bestuur van Boerderijenstichting Fryslân. Wij willen met het boek dit type boerderij onder de aandacht brengen. De boerderij heeft een belangrijke rol gespeeld in de modernisering van de Friese landbouw.'

De Friese Maatschappij van Landbouw ontwikkelde nieuwe versies, zodat het hooi naar binnen kon worden gereden

Hans de Haan, auteur Amerikaanse boerderijen in Fryslân

Waarom lieten boeren een Amerikaanse boerderij bouwen?

'Nadat hun stelp of kop-hals-rompboerderij was afgebrand, liet een aantal boeren een Amerikaanse boerderij bouwen. Boerenzoon Lammert Simons Brouwers uit Minnertsga had rond 1920 dit type boerderij ontdekt in Amerika.

'De boerderijen hadden meer licht en ruimte voor de koeien. De hygiëne was er beter, iedere koe had haar eigen waterbak om tbc zoveel mogelijk te bestrijden en er werd aandacht geschonken aan klimaatbeheersing door ventilatie. Vooruitstrevend was ook dat de boerderijen een hijsinstallatie hadden om het hooi op de zolder te hijsen. Brouwers importeerde onder andere hijsinstallaties en waterbakken van Louden Machinery Company naar Friesland.'

Hoeveel Amerikaanse boerderijen zijn er gebouwd in Friesland?

'Tussen 1923 en 1937 zijn er zestien van dit type gebouwd en vier bedrijven die verbouwd zijn tot Amerikaanse boerderij. In Scharsterbrug werd in 1923 de eerste in de provincie gebouwd. Maar ook bij Paleis Het Loo in Apeldoorn liet koningin Wilhelmina in 1931 een Amerikaanse boerderij bouwen om de koninklijke familie van melk, boter en kaas te voorzien. Deze boerderij is in 1982 afgebroken.'

Wat voor rol speelde de Friese Maatschappij van Landbouw in de ontwikkeling van dit type?

'De Friese Maatschappij van Landbouw was een sterk voorstander van deze boerderijen. De organisatie zag het als vernieuwing in de landbouw. In 1924 liet de Friese Mij. een proefboerderij van het Amerikaanse type bouwen in Ryptsjerk. Het bouwbureau van de maatschappij ontwikkelde een andere, verbeterde versie van de boerderij, zodat het hooi ook naar binnen kon worden gereden. Het Friesch Landbouwblad besteedde veel aandacht aan de introductie van deze boerderijen.

'Maar de voorzitter van de Friese Mij. en Rijkslandbouwconsulent voor de Boerderijbouw G.J.A. Bouma gaf tegengas. Hij vond de boerderijen lelijk. Het waren volgens hem fabrieken. Hij hield meer van boerderijen met uilenborden, Friese paarden en sjezen.'

Waarom zijn er relatief weinig Amerikaanse boerderijen gebouwd?

'Het type was door de verregaande mechanisatie na de Tweede Wereldoorlog al snel achterhaald. Veehouders namen wel bepaalde onderdelen over, zoals de drinkbakken.'

Zijn deze boerderijen nog in gebruik bij boeren?

'Van de twintig boerderijen zijn er een stuk of vijf gesloopt. Op een derde van de bedrijven wordt nog geboerd. Het valt niet mee om de agrarische functie overeind te houden in zo'n gebouw. Zo zochten de boeren na de introductie van de ligboxenstal in de jaren zeventig naar een andere bestemming voor de ruimte. Een boer plaatste paardenboxen in zijn Amerikaanse boerderij.

'Een van de Amerikaanse boerderijen is een rijksmonument en zal dus niet worden gesloopt. Eigenaar van deze boerderij is een autohandelaar uit Grou. De auto's staan ook op zolder, zo sterk is de zolder van een Amerikaanse boerderij.'

U bent alweer bezig met een nieuw boek. Waarover gaat dat?

'Over gelede boerderijen. Dit boek komt in 2023 uit. Jacob en ik moeten een beetje bezig blijven.'