Bij Opeinde is toekomst voor boer en natuur

Achtergrond Friesland Tienke Wouda 29 nov 2021 om 13:00uur

Kunnen landbouw en natuur in Noordoost-Friesland ruimte maken voor elkaar om het Natuurnetwerk Nederland (NNN) af te maken? Ja, is het antwoord vanuit het gebied rond Burgumer Mar en De Leien. Voorwaarde is dat meer wordt geluisterd naar de wensen van de boeren.

Bij+Opeinde+is+toekomst+voor+boer+en+natuur

Het is de belangrijkste conclusie uit een pilot voor een gebiedsgerichte aanpak die de afgelopen periode in het gebied is uitgevoerd.

Deze proef resulteerde in een gezamenlijk plan voor een landbouwnatuurenclave in het Swartfean bij Opeinde. Wanneer een herverkaveling van 240 hectare tot stand komt, komt er ruim 40 hectare vrij om extra NNN te realiseren. Hierbij is het van wezenlijk belang dat een van de melkveehouders wil verplaatsen. Bijkomend voordeel is dat het landbouwverkeer in zowel Rottevalle als Opeinde door de kavelruil sterk zal afnemen.

Vijftien boeren

Om hiertoe te komen, gingen vijftien boeren het gesprek aan met verkenners van Natuer mei de Mienskip over hun wensen en hun toekomst voor het bedrijf. Want als het project wil slagen, moet het van de boeren komen, beklemtoont Albert van Burgsteden, landbouwadviseur voor transitieprocessen.

Het vertrouwen in elkaar vasthouden, dat blijft spannend

Jeffrey Huizenga, teamleider Noardeast-Fryslân bij Staatsbosbeheer

'De verantwoordelijkheid moet bij de eindbeheerder liggen. Dit kan een natuurorganisatie of de boer zijn. Daarop stranden gebiedsprocessen vaak. Voor ons als verkenners was de vraag hoe we eigenaarschap creëren. We moesten bij nul beginnen. De boeren leerden elkaar in kleine groepen kennen en vertelden elkaar veel meer dan tijdens boerenvergaderingen.'

Dat wierp zijn vruchten af. Doordat de ondernemers open waren over hun ideeën, kwamen ze er niet alleen achter wat zij graag wilden, maar ook wat de buurman wilde. Met stiften in de hand kleurden ze een kavelruil in. Er waren slechts een paar spelregels: praat niet over elkaar maar met elkaar, gun een ander ook verbeterperspectief en wie het meest heeft ingebracht, heeft de meeste rechten.

Huis op orde

Wat wel duidelijk is dat boeren pas mee willen in de transitie, als ze een volgende bedrijfsstap kunnen nemen, zegt verkenner Johannes Veenstra. 'Het huis moet op orde zijn. Bij de inrichting van een nieuw huis leg je ook eerst de keuken en de vloer aan. Dat is de basis. Wanneer dat is gerealiseerd, ga je de tuin aanleggen', stelt hij.

• Lees ook: 5 vragen over Natuer mei de Mienskip

'Wij wilden als terreinbeherende organisatie eerder vooral grond aankopen van boeren voor natuur. Dan kwamen we bij de agrarisch ondernemers met een ecologisch voorstel. Dat werd het en boeren moesten zich maar schikken.'

Dat dat veel weerstand oproept, is logisch, stelt de Staatsbosbeheermedewerker. 'Het is grond van de boeren. Behalve dat een boer verder wil met zijn bedrijf, zit er vaak ook een stuk emotie aan grond vast. Bovendien hebben zij het landschap door de eeuwen heen zo gevormd.'

Dertig jaar

Wat volgens Huizenga het gebiedsproces helemaal zal doen slagen, is dat een of twee boeren daadwerkelijk NNN-gronden gaan beheren. 'Vooral op de hogere en drogere gronden kunnen boeren in dat gebied dat prima. Particulier natuurbeheer is voor dertig jaar. Dat is duurzaam', zegt hij.

'Waar ik mij als Staatsbosbeheerman ook vaak boer voel, hopen wij dat meer boeren niet alleen kijken naar het produceren van melk, maar ook of zij wat kunnen betekenen voor het landschap, bijvoorbeeld in particulier natuurbeheer.'

Kwaliteit

Ruim 40 hectare nieuwe natuur in een opgave van nog te realiseren 1.600 NNN is niet veel, realiseert Huizenga zich. Maar het gaat volgens hem niet om de kwantiteit, maar om de kwaliteit.

'Wij hebben een opgave vanuit de overheid om de natuur te verbeteren. Het is van oudsher een gebied met veel overstromingsgraslanden, moeras en water dat later in cultuur is gebracht voor de landbouw. Hierdoor verdwijnt het trilveen. Stap 1 is daarom beweging in grond te krijgen, stap 2 is om naar de inrichting van de natuur te kijken.'

Financiële middelen

De komende periode zal blijken of het gebiedsproces daadwerkelijk op gang komt. Veel hangt af of de potentiële verplaatser naar een ander gebied vertrekt en of er voldoende financiële middelen zijn. Huizenga houdt goede hoop. 'Het vertrouwen in elkaar vasthouden, dat blijft spannend. Maar als dat lukt, dan kan er zeker beweging in het gebied komen.'

Ook Van Burgsteden en Veenstra hopen dat partijen het gebiedsproces kunnen uitvoeren. 'Het biedt toekomstperspectief voor boeren en natuur in het gebied. Vanuit de boeren zelf komt de motivatie om eraan mee te werken. Dat is het allerbelangrijkste.'

'Natuurbeheer past prima in melkstroom A-ware'

Melkveehouder Rudi Klaver uit Rottevalle is een van de vijftien boeren waarmee provincie Fryslân in gesprek is. Op 6 hectare van hem langs De Leien kan particulier natuurbeheer worden gerealiseerd. 'Dat past prima in de duurzame melkstroom van A-ware. Ik zou het graag zelf willen beheren, want er kan niemand zo goedkoop natuur onderhouden als de boer', zegt de melkveehouder. 90 hectare van zijn 153 hectare grond ligt aan de andere kant van het dorp. 'Het wordt nog een hele uitdaging om kavels dichter bij huis te krijgen. Het is moeilijk om aan grond te komen. Minder grond ervoor terugkrijgen is geen optie vanwege de regels over grondgebondenheid. Maar we moeten het een kans geven.'