Varkenseconoom pleit voor sterkere ketensamenwerking

Het spek op de ribben dat varkenshouders in 2019 en 2020 opbouwden, verdwijnt sinds april 2021 als sneeuw voor de zon. Er is een grote groep ondernemers die het bij het huidige lage prijspeil niet nog een half jaar volhoudt. De verwachting is dat die situatie op de korte termijn niet verbetert, stelt econoom varkensproductie Robert Hoste van Wageningen Economic Research.

Hoste houdt er rekening mee dat de varkensvleesproductie in Europa in 2021 uitkomt op 140 procent van de eigen consumptie. Voor balans in de markt moet die terug naar 110 procent. Dan is de EU zelfvoorzienend voor vlees en eetbare slachtbijproducten kunnen alsnog naar Azië.

Krimp

De Europese varkensvleesproductie gaat de komende jaren krimpen, maar terug naar 110 procent, noemt de varkenseconoom 'nog een hele stap'. Uit de meitelling 2021 van elf landen in de EU-27 blijkt dat de zeugenstapel in die landen met 3,5 procent is gekrompen ten opzichte van 2020.

Die krimp zal doorzetten. Vooral in Duitsland, Oost-Europa en Nederland waar in 2022 de Landelijke beëindigingsregeling veehouderij van kracht wordt. In Spanje daarentegen breiden integraties de zeugenstapels uit om minder afhankelijk te worden van importbiggen.

Hoste verwacht dat Denemarken niet verder uitbreidt in vleesvarkens, maar het land blijft de kraamkamer van Europa met een goede exportpositie in onder andere Polen. Oost-Europa – 15 procent van de varkensvleesproductie in EU-27 – is er volgens hem mede debet aan dat de varkenscyclus in stand blijft.

Dilemma

Varkens worden daar doorgaans gehouden in combinatie met een akkerbouwtak. Nu het voer duur is, staan ondernemers voor het dilemma: het graan aan de varkens voeren of verkopen. 'Het wordt nogal eens dat laatste. Daardoor is er ook weinig zuigkracht op de biggen markt vanuit Oost-Europa', constateert de varkenseconoom.

Er zijn geen signalen dat de situatie op de varkensmarkt op de korte termijn verandert. Hoste noemt het niet ondenkbaar dat de huidige situatie nog een half jaar voortduurt. 'Terwijl ook het voer komende maanden nog duurder wordt. Dan is de vraag: hoe nu verder?'

Deze tijd met grote financiële onzekerheid voor individuele ondernemers is volgens Hoste rijp voor verticale integraties, aangejaagd door bijvoorbeeld een externe financier. Met als grote pluspunten: afzet- en/of leveringszekerheid, minder faalkosten, gecontroleerde productiekwaliteit, kennis van de markt en de mogelijkheid om een krachtige partner te zijn.

Kleine kans

Ondanks de voordelen en het feit dat de tijd er rijp voor lijkt, acht de varkenseconoom de kans klein dat dit nu gaat gebeuren. 'Maar zeg nooit nooit.' Wel legt hij de vraag op tafel of het zo langzamerhand toch niet de hoogste tijd is voor een sterkere ketensamenwerking dan die nu plaatsvindt.

De afgelopen jaren verschoof de varkensvleesproductie voor de Nederlandse markt – zo'n 4 miljoen varkens per jaar – naar concepten met het Beter Leven-keurmerk als grondslag. De bonus die varkenshouders daarvoor ontvangen, ligt tussen de 6 en 10 cent.

Prijsnemerschap

Die concepten zijn al grotendeels gevuld. Maar samenwerking zoals die nu plaatsvindt in concepten, is op basis van prijsnemerschap, niet op basis van gelijkheid. Dat geldt ook voor het programma 'Beter voor Koe, Natuur en Boer' van Albert Heijn. 'De meerkosten van het concept worden gedekt door de keten strak te stroomlijnen, maar de deelnemers zijn nog steeds volgend.'

Hoste vraagt zich hardop af hoe groot ondernemersvrijheid nu echt is en of het erg is daarvan wat los te laten, wanneer daardoor de uitkomst onder de streep beter wordt.

Krachtenbalans

'De krachtenbalans ligt niet goed', zegt de varkenseconoom. De combinatie van prijsnemer zijn, terwijl de risico's toenemen en er geen zekerheid is dat supermarkten over enkele jaren nog steeds Beter Leven-varkens uit Nederland willen hebben, is een gevaarlijke, vindt hij.

De varkenseconoom noemt concepten een goede start, maar pleit voor een volgende stap: die naar verticale integraties.

Producentenverenigingen

'Naar mijn idee kunnen Nederlandse varkenshouders beter samenwerken in producentenverenigingen en dan op basis van gelijkwaardigheid onderhandelen. Vervolgen kunnen zij zo ook werken aan meerwaarde voor afnemers.'

De varkenseconoom spreekt over een stukje bewustwording. Een beetje zoals 125 jaar geleden boeren hun krachten bundelden in coöperaties en belangenorganisaties. 'Afzonderlijke productiekolommen, die onderling concurreren, maar intern coöpereren en zich aanbieden aan afnemers op basis van vertrouwen en langjarige samenwerking.'