Hoge energieprijs grote zorg voor hele agroketen

Achtergrond Economie Martijn van Rossum, Peter Smit 09 okt 2021 om 08:30uur

De Nederlandse land- en tuinbouw wordt zwaar getroffen door de hoge energieprijzen. De kunstmestprijzen zijn exorbitant hoog en in de glastuinbouw komen bedrijven in de problemen door de sterk verhoogde productiekosten.

Hoge+energieprijs+grote+zorg+voor+hele+agroketen

De hoge energieprijzen hebben impact op de hele economie en worden veroorzaakt door meerdere factoren. De glastuinbouw wordt van alle landbouwsectoren het hardst getroffen. Maar deze explosieve prijsstijging gaat aan niemand voorbij.

Leveranciers van kunstmeststoffen weten niet meer wat ze in rekening moeten brengen. Ze vrezen ook voor tekorten in het komende voorjaar door een verminderde productie. De prijs van bijvoorbeeld kalkammonsalpeter is niet meer bij te benen. Die was dinsdag met 450 euro per ton al recordhoog. Twee dagen later was de prijs al door de 600 euro per ton geschoten.

De stijging van de gasprijzen is een wereldwijd probleem die wel een keer moest komen, maar toch eerder komt dan verwacht

Jilles van den Beukel, energie-expert van Den Haag Centrum voor Strategische Studies

• Lees ook: Vooral glastuinder ondervindt pijnlijke gevolgen hoge energieprijzen

'Hier is eigenlijk geen offerte meer voor te maken', schetst commercieel directeur Peter Kalkman van Van Iperen, leverancier van onder meer meststoffen. 'Wat je de ene dag offreert, is de volgende dag alweer achterhaald. Wat je op voorraad hebt, kun je leveren. Dat is namelijk al voor een normale prijs ingekocht. Maar dit is juist de tijd om kunstmest in te kopen, zodat deze in het voorjaar voor onze klanten beschikbaar is.'

Tuinbouw Overlegteam

Producenten van bloemen, planten en groenten in de glastuinbouw worden het hardst getroffen door de enorme prijsstijgingen van gas en elektriciteit. Glastuinbouw Nederland heeft een speciaal Tuinbouw Overlegteam in het leven geroepen vanwege de hoge energieprijzen.

'De huidige ontwikkelingen hebben alles in zich om een bredere crisis voor de sector te worden. Voor veel telers is de situatie nu al nadrukkelijk een crisis', stelt voorzitter Adri Bom-Lemstra van Glastuinbouw Nederland. Rabobank verwacht dat de hoge prijzen van tijdelijke aard zijn. Voor 2022 en 2023 worden juist lagere prijzen verwacht. Maar de bank moet gezien de huidige situatie een flinke slag om de arm houden.

• Lees ook: Energieprijs drukt productie glastuinbouw

Voor boeren en tuinders met een aflopend energiecontract hebben de hoge gas- en elektriciteitsprijzen direct consequenties. Energieadviseur Kees van Ham van DLV Advies adviseert om nu geen langdurige contracten af te sluiten. 'Deze winter zul je duurder uit zijn, maar zorg ervoor dat je flexibel blijft, zodat je in het voorjaar of in de zomer, als de prijzen weer wat zijn gedaald, een nieuw en gunstiger contract kunt afsluiten.'

Alternatieve energiebronnen

Onder veehouders hebben zeugenhouders en pluimveehouders die nog veel gas gebruiken en nog geen gebruikmaken van alternatieve energiebronnen zoals hout- of palletkachels, zonnewarmte of een warmtepomp nu de meeste kosten. 'Maar in vergelijking met voerkosten zijn energiekosten natuurlijk peanuts. Op jaarbasis gaat het om 10.000 euro. Dat is best veel geld maar het tikt lang niet zo door als duur voer', zegt Van Ham.

Het dure gas heeft volgens de energieadviseur de meeste impact in de tuinbouw. 'Je ziet tuinders die hun productie geheel of gedeeltelijk stilleggen. Dat geldt ook voor sommige tuinders die wel een langdurig contract voor goedkoop gas hebben afgesloten. Zij leggen ook de productie stil en verkopen hun goedkoop ingekocht gas door voor meer geld.'

Voor andere tuinders zit er niets anders op dan te proberen de hoge energierekening door te berekenen in hun eindproduct, stelt Van Ham.

Grote verschillen

Sectormanager tuinbouw Arne Bac van Rabobank ziet grote verschillen in risico tussen de bedrijven. Hij is namens Rabobank ook lid van het Tuinbouw Overlegteam, dat speciaal voor deze crisis door Glastuinbouw Nederland in het leven is geroepen. 'Dat hangt mede af van de manier waarop energie op een bedrijf is ingekocht.'

Dat gebeurt veel op contractbasis, voor de korter of lange termijn. Bac: 'Wie dat niet heeft gedaan, is afhankelijk van de dagkoersen. Die fluctueren enorm. Het is belangrijk dat we in beeld krijgen hoeveel bedrijven een contractvorm hebben en wie niet. Dan kunnen we inzetten op hulp op maat. Om hulp te bieden waar nodig.'

De sectormanager tuinbouw van Rabobank noemt de hoge energieprijzen zorgelijk. 'Als deze hoge prijzen aanblijven en er niets wordt ondernomen, dan kan dit voor bedrijven in de glastuinbouw het einde betekenen.'

Emotie

De gasmarkt is volgens Bac een markt vol emotie. 'Woensdag was de prijs 1,60 per kubieke meter, op donderdag 80 cent. Dat schommelt sterk. De algehele verwachting is dat de piek in de gasprijzen van tijdelijke aard is. Vanwege diverse factoren is de verwachting dat de gasprijzen in 2022 en 2023 juist dalen. Maar het is onzeker. We moeten een flinke slag om de arm houden. Er is alle reden om alert te zijn en de ontwikkelingen in de gaten te houden.'

De financiële buffers zijn in de glastuinbouw in de volle breedte behoorlijk op orde, weet de sectormanager tuinbouw van Rabobank. 'Sinds anderhalf jaar is de sector goed hersteld van de coronacrisis. Dat is een goede uitgangspositie. Maar als je eerst gewend was om 20 cent te betalen voor een kuub gas en nu meer dan een euro, dan kan het hard gaan. Dat betekent een enorme verhoging van de productiekosten. Tel daarbij op dat door de stijging van de gasprijzen ook andere productiekosten toenemen. Een teler ziet dat bijvoorbeeld terug in de kosten van meststoffen, verpakkingen en transport. Het wordt een optelsom van kosten die de productie van gewassen enorm duur maakt. Die kosten zijn niet automatisch in een hogere verkoopprijs door te berekenen.'

Bietencampagne

Ook de verwerkende industrie moet rekening houden met fors hogere kosten. Bij Cosun Beet Company is de bietencampagne in volle gang. Het verwerken van de bieten vraagt veel energie. Dit jaar wordt de campagne niet geraakt door de hoge energieprijzen, zegt CEO Paul Mesters van Cosun Beet Company. 'De energie voor deze campagne is al ingekocht.' Op de lange termijn kunnen de hogere prijzen wel impact hebben op de verwerkingskosten. 'We hebben nog geen analyse gemaakt, maar de ontwikkeling van de gasprijzen is zorgelijk.'

Mesters heeft zijn hoop gevestigd op de gaspijplijn Nord Stream 2 die vorige maand is voltooid. Deze verbindt Rusland via Duitsland met de Europese Unie en verhoogt de aanvoer van Russisch gas. 'Hopelijk zorgt die voor meer stabiliteit op de gasmarkt.'

Optelsom van factoren

Volgens energie-expert Jilles van den Beukel van Den Haag Centrum voor Strategische Studies is de huidige hoge prijs het gevolg van een optelsom van factoren. 'Het is niet alleen Rusland die hierachter zit. De stijging van de gasprijzen is een wereldwijd probleem die wel een keer moest komen, maar toch eerder komt dan verwacht. Het is een kwestie van vraag en aanbod. In de afgelopen jaren was het aanbod juist hoog. Nu is het voor het eerst sinds lange tijd andersom.'

• Lees ook: TNO verwacht invloed hoge gasprijs op kunstmest

De hoge prijzen hangen voor een gedeelte samen met de coronacrisis. 'We komen uit de coronacrisis waardoor ineens de vraag naar gas veel hoger is', licht Van den Beukel toe. 'Daarnaast is, ook vanwege corona, het onderhoud aan veel gasinstallaties vorig jaar uitgesteld. Dat vindt nu plaats, waardoor de productiecapaciteit beperkter is. Nederland heeft bovendien de gasboringen flink verlaagd. In 2014 was Nederland bijvoorbeeld nog verantwoordelijk voor 20 procent van de totale Europese gaslevering.'

Russische levering

Nederland is door het terugschroeven van de gasproductie afhankelijker geworden van gas uit het buitenland, voornamelijk uit Rusland. Nederland levert vanuit Groningen 60 miljard kuub minder in Europa sinds 2014. Dat is volledig vervangen door Russisch gas. De Russische levering van gas aan Europa steeg in dezelfde periode van 140 naar 200 miljard kubieke meter. Met hetzelfde volume dus. Van den Beukel: 'Daardoor merkten we dat niet aan de prijs in de periode 2014-2019.'

De Verenigde Staten worden volgens de energie-expert relatief het minst getroffen door de hogere gasprijzen. 'Dat komt doordat in de Verenigde Staten veel schaliegas beschikbaar is.'

Schaliegas

Maar het lijkt er niet op dat dit veel soelaas biedt voor de inkoop van kunstmest die daar goedkoper kan worden geproduceerd. 'De Verenigde Staten zijn netto-importeur van kunstmest', weet meststoffenleverancier Peter Kalkman. 'Bovendien gelden er importheffingen voor kunstmest uit de Verenigde Staten.'

Kalkman is bezorgd over de beschikbaarheid en prijzen van kunstmest. 'Vanwege de energieprijzen wordt er flink minder kunstmest geproduceerd. Daardoor is er dus veel minder aanbod op de markt wat vervolgens ook weer zorgt voor prijsstijgingen. Als de prijzen voor energie weer dalen, is het nog maar de vraag of het effect hiervan weg zal zijn. Die tekorten zullen er nog wel even zijn.'

• Lees ook: Kabinet werkt aan compensatie voor hoge energieprijzen

Donderdag maakte demissionair minister Wopke Hoekstra van Financiën bekend dat het kabinet werkt aan een compensatieregeling voor de hoge energieprijzen voor bedrijven en huishoudens. Het kabinet wil daarvoor de rijksbegroting voor volgend jaar die op Prinsjesdag werd ingediend openbreken.

Debat over energierekening

Om te voorkomen dat de energierekening van huishoudens en bedrijven omhoogschiet, wil het kabinet 'doen wat nodig is', zegt Hoekstra. Hij denkt dat het kabinet 'een ingreep zal moeten doen', zeker als de gasprijzen blijven stijgen. De snelle stijging van de energielasten staan vrijdag op de agenda van de ministerraad. Concrete voorstellen kon Hoekstra tijdens het debat nog niet doen. Daarover wordt misschien volgende week meer duidelijk.

Volgende week donderdag debatteert de Tweede Kamer over de stijgende energierekening.