De Poolse onttakeling gaat gepaard met veel menselijk leed. Er is sprake van faillissementen, inbeslagnemingen, gedwongen sluitingen en een toenemend aantal zelfmoorden.

Het treft vooral de daar nog aanwezige keuterboertjes en dorpsbewoners, die de schuld van al hun ellende wijten aan de 'loze beloftes' en vriendjespolitiek van corrupte politici. Generatieslang bepaalde de staat hun handel en wandel, de Poolse boeren waren bijna nooit eigen baas. Ze mochten wel grond bezitten, maar hadden voor al hun doen en laten toestemming nodig.

De omwentelingen in 1989 – ingeleid door het aftreden van het generaalsbewind – en 2004 – de toetreding tot de Europese Unie (EU) – brachten een 'vrije markt', maar veel feodale en collectivistische wetten en regels zijn daar nog steeds niet volledig op aangepast.

Polen is twintig keer groter dan Nederland, maar telt slechts twee keer zoveel inwoners. Het platteland is er enorm uitgestrekt en telt vele duizenden dorpen, gehuchten en buurtschappen, ver verwijderd van het toezicht van politie, gezag en warenwetinspecteurs.

Tien echte boeren

Zulke Poolse dorpjes tellen soms wel veertig of vijftig geregistreerde 'boeren', waarbij het feitelijk gaat om de bezitters van kleine lapjes (geërfde) grond. Zelf hebben de meesten een baantje elders. Maar een stuk of tien zijn echte boeren, die bovendien veelal de grond van die anderen bewerken.

Polen telt honderdduizenden 'thuisboerderijen' met tien of twintig varkens, koeien en kippen, met een paar bunder aardappelen, uien, wortelen en prei. Dat informele stelsel van eigen gebruik, ook voor buren en familie, bestaat al vele generaties, grotendeels buiten het zicht en de controle van de autoriteiten. Bijkomend gevolg is dat die versnipperde agrarische activiteit niet zichtbaar wordt in landelijke cijfers en statistieken en economisch van geringe betekenis is.

AVP heeft de afgelopen twee jaar de varkensstapel doen krimpen met wel 20 procent. De grootste verliezers zijn vooral de thuisboertjes en kleine varkenshouders. Ongeveer een derde van hen woont in gebieden waar strenge AVP-beperkingen van kracht zijn.

Sterfhuisconstructie

Zo mogen de boeren hun dieren alleen verkopen aan staatsgekeurde slachthuizen, tegen vooraf vastgestelde lage prijzen. Bovendien moeten ze zelf het transport betalen. Kortom: een sterfhuisconstructie. Zelfs de Poolse supermarkten willen geen vlees meer verkopen uit AVP-gebieden.

De Poolse regering heeft onlangs een schadevergoeding per dier ingesteld, maar daarvan gaat het meeste geld naar grote 'professionele' varkensfokkerijen. Ook is er subsidie voor de aanschaf van bio- en hygiënemaatregelen, maar die subsidiepot was in mei al leeg. En maar een klein deel van de plattelandsbewoners heeft een subsidieaanvraag ingediend.

Ook bij vogelgriep in de pluimveesector loopt de Poolse regering ertegenaan dat er nog steeds geen landelijk dekkende, goed functionerende inspectiedienst is. Net als bij varkenspest wordt gebrekkige hygiëne op kleine boerenerven als belangrijkste verspreider en insleper gezien. De kippenindustrie is met bijna een kwart gekrompen. Bij de eendenslacht is sprake van een achteruitgang van 40 procent en de kalkoenverwerking kent een krimp van 21 procent.

Moderne melkveehouderij

De Poolse melkveehouderij heeft zo'n achteruitgang tot nu toe weten te voorkomen. In die bedrijfstak hebben de schaalvergrotingen na 1989 en 2004 niet alleen geleid tot modernere bedrijfsvoering, maar ook tot sanering van de kleine producenten. Daardoor wordt er op het platteland veel minder 'met rundvee gesleept' en is de levering van voer geprofessionaliseerd.

Her en der zijn er nog wel plattelanders met een paar koeien, maar die traditie vormt geen belemmering voor de geïndustrialiseerde melkveehouderij.

De varkenspest en vogelgriep vallen min of meer samen met heisa in de Poolse politiek over een nieuwe dierenwelzijnswet, conform nieuwe EU-richtlijnen. Binnen de regerende partij PiS ontstond na felle boerenprotesten daarover zoveel onenigheid, dat de Poolse Senaat de behandeling van het wetsvoorstel maar heeft stilgelegd.

Belangrijke economische pijler

De Poolse premier Mateusz Morawiecki zei onlangs: 'Landelijke gebieden zijn onze trots. Het is onze rijkdom, maar ook een belangrijke pijler van de economie. We weten dat de landbouw een enorm potentieel heeft dat we kunnen en moeten gebruiken.'

Morawiecki's regering wil veel geld wil uittrekken voor modernisering van de landbouw. Hij zegt zich ervan bewust te zijn dat het Poolse platteland nog steeds behoefte heeft aan een goede wegen-, transport-, energie- en internetinfrastructuur. Zijn partij ligt weliswaar onder vuur, maar heeft in opiniepeilingen een grote voorsprong. Op het platteland heeft de partij door haar sociale politiek nog steeds een goede naam, maar die is wel slinkend.

Michal Kolodziejczak, de 'Lech Walesa' van de boeren

De varkenspest, vogelgriep en dreigende nieuwe EU-regels zorgen voor scheidingen en scheuringen in de Poolse politiek en onder Poolse agrarisch ondernemers. Het drama heeft al geleid tot het ontstaan van een gloednieuwe boerenbond, AgroUnia. De 32-jarige Michal Kolodziejczak probeert zijn AgroUnia als nieuwe politieke partij te laten inschrijven, wat door functionarissen wordt tegengewerkt.

De eerstvolgende verkiezingen worden pas eind volgend jaar gehouden. Maar steeds vaker wordt gezinspeeld op aftredende ministers of vervroegde verkiezingen. Sinds vorig jaar woedt binnen de regerende partij PiS een machtsstrijd over een dierenwelzijnswet die onder PiS-stemmers op het platteland absoluut verkeerd viel. Die kwestie smeult nog steeds.

Volgende week wordt in het parlement gestemd over een motie om LNV-minister Grzegorz Puda af te zetten. Hij kwam in opspraak door verkwistend 'dandy-gedrag', onhandige uitspraken en het ontlopen van protesterende boeren.

Aanhang via sociale media

AgroUnia beschikt inmiddels over een steeds beter draaiend campagnebureau dat de aanhang via sociale media weet te mobiliseren. Kolodziejczak was in 2019 nog een onbekend lokaal gemeenteraadslid die na een ruzie uit de PiS-partij was gezet.

Sommigen zeggen dat de jonge actievoerder over de ruggen van het platteland, met steun van geradicaliseerde boeren, probeert door te breken in de landelijke politiek. Door anderen wordt hij al geprezen als de 'Lech Walesa' van de boeren, naar de roemruchte vakbonds- en stakingsleider die eind jaren tachtig het communistische regime op de knieën kreeg. In de opiniepeilingen staat 'Kolo' met zijn jonge beweging op bijna 6 procent van de stemmen.