Groenendijk: 'Archeoloog moet zich meer inleven in boerenveld'

Henny Groenendijk is initiatiefnemer van het Gronings-Duitse participatietraject 'De verdwenen Eems'. Hij loopt met het project voorop als het gaat om burgerparticipatie bij erfgoedprojecten. Het zoeken naar verbinding met de omgeving is essentieel om bodemvondsten op te sporen, is zijn overtuiging. 'We moeten af van het idee dat wij alleen weten wat goed is voor de archeologie.'

Het bodemarchief wordt vaak vernietigd zonder dat men zich daarvan bewust is

Henny Groenendijk, emeritus hoogleraar Archeologie en maatschappij

De archeoloog is hoopvol dat het tij gaat keren. 'Demissionair minister Ingrid van Engelshoven (OCW) maakt zich er hard voor dat Nederland het Verdrag van Faro ondertekent dat over 'erfgoed van en met iedereen' gaat. Nu is het nog de stem van een handjevol archeologen. Er zijn op een mistige zaterdag veel dingen in de bodem vernield. Door beter te communiceren, had dit voorkomen kunnen worden.'

U pleit voor boervriendelijke archeologie. Wat houdt dat in?

'Archeologen moeten ervoor zorgen dat boeren, maar ook natuurbeschermers, ambtenaren en particulieren meelopen en hen meenemen in de historische context. Het gaat verdorie om het land van iemand anders waar een archeoloog iets over wil zeggen. Boeren hebben veel te maken met regeldruk. We moeten ons meer inleven in het veld.'

Hoe heeft u dit aangepakt?

'Op veel belangrijke plekken heb ik in samenwerking met boeren onderzoek gedaan. Sommige boeren werden mijn ambassadeurs in plaats van dat ze last van mij hadden. Zij werden zich meer bewust van hun leefomgeving. De vondsten gingen over hun voorvaderen. Ook zorgden we dat boeren op wierden wat bewuster gingen ploegen, door een ecoploeg beschikbaar te stellen, dat zorgde voor minder beschadiging van de vondstlagen.'

Wat drijft u om voor de boeren een lans te breken?

'Als jonge archeoloog dacht ik dat iedereen enthousiast werd van archeologie. Dat was wat naïef. Ik heb geleerd goed te luisteren. Dat is ook wat ik mijn studenten altijd heb meegegeven: luister naar de grondeigenaar, probeer hem mee te nemen in jouw verhaal en kom ook terug om te vertellen over het project.

'Tijdens lezingen kreeg ik vaak ongezouten kritiek. Bijvoorbeeld tijdens de grote ruilverkaveling in Oost-Groningen in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Boeren geloofden niet dat er ooit iets ouds had gestaan. Wie was ik om hun land 'kapot' te maken? En verdiende ik hiermee mijn geld?'

U heeft vast wel eens moeten slikken?

'Het is koorddansen. Ik ben weleens heel boos geweest. Aan de andere kant, waarom moet je je zin doordrijven als een boer het er absoluut niet mee eens is? Een reconstructie van grafheuvels op boerenland in Westerwolde heb ik afgeblazen. 'Kerel, wat doe jij mij aan? Het land is door mijn vader geploegd', reageerde een boer. Moet ik hem doodongelukkig maken omdat ik zo graag een grafheuvel wil nabootsen?'

Zit er nog veel van archeologische waarde in de bodem?

'Ontzettend veel, zeker in Noord-Nederland. Het bodemarchief zit veelal net onder de bouwvoor. Het wordt vaak vernietigd zonder dat men zich daarvan bewust is. Op wierden bijvoorbeeld is veel vers materiaal omgeploegd, zoals Romeinse munten. Dat geeft aan dat het bodemarchief constant aan erosie onderhevig is.'

Wat wilt u met het 'De verdwenen Eems' laten zien?

'We willen laten zien dat archeologie in de grensstreek ook zonder beperkingen voor het landgebruik kan plaatsvinden. De resten van de verdwenen rivier liggen nu in natuurgebieden. Daarnaast verdient het huidige imago van efficiënt ingerichte landbouwpercelen, een voormalig veengebied en van strafkampen uit de nazitijd een correctie. We laten boeren meekijken naar boringen. We hopen met dit project een nieuwe doelgroep te bereiken, dat wil zeggen buiten de traditionele kring van belangstellenden.'

Zou in het agrarisch onderwijs ook aandacht moeten komen voor archeologie?

'Daar liggen kansen. Studenten archeologie van de RUG hebben studenten aan het Terra mbo verteld over de betekenis van de archeologie. Dat zorgde voor discussies. Maar zij voeren straks wel werkzaamheden met grote machines uit.'

Hoe kijkt u naar het archeologiebeleid van gemeenten?

'Het beeld is heel wisselend. Er zijn plattelandsgemeenten die heel streng de regels volgen. Andere gemeenten gaan er juist soepeler mee om. Communicatie is het sleutelwoord. En daar ontbreekt het vaak aan. Het Verdrag van Faro leidt er ook toe dat gemeenten het over een andere boeg moeten gooien, meer de inwoners laten meebeslissen over erfgoed.'

Kan het de boer uiteindelijk ook in financiële zin iets opleveren?

'Archeologie is veel breder dan het doen van archeologische vondsten en deze tentoonstellen. Cultuurhistorie wordt meer en meer een verdienmodel. Het is niet voor niets dat de hunebedden zo'n aantrekkingskracht hebben. Ook paden in historische landschappen worden druk bewandeld.

'Boeren kunnen hier met een stalletje aan de weg of boerencamping zeker iets aan toevoegen, maar dat is vaak het eerste waar men aan denkt. Belangrijker nog is het maatschappelijk imago van de boer, daaraan valt nog veel te verbeteren en daarin kan archeologie een rol spelen.'