Nieuwe derogatie lang niet vanzelfsprekend

Dat schrijft landbouwminister Carola Schouten aan de Tweede Kamer in een brief over het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn, voor de periode 2022 tot en met 2025. Sinds 2017 stijgt de concentratie nitraat in het uitspoelings- en slootwater bij landbouwbedrijven. Ook de nitraatconcentratie in het bovenste grondwater onder landbouwgrond is na 2017 in alle regio's gestegen. De Europese norm van 50 milligram NO3 per liter wordt gemiddeld overschreden in de loss- en zandregio.

De oorzaak is de toename van het stikstofgebruik en de recente droge zomers in 2018 en 2019. Door droogte nemen gewassen minder stikstof en fosfor op. Het overschot spoelt vervolgens uit naar het oppervlakte- en grondwater.

'Het veranderende klimaat met meer droge zomers kan leiden tot het vaker voorkomen van deze situatie', schrijft Schouten. 'De opgave in met name het zuidelijk zandgebied en het lössgebied zijn groot voor nitraat. Deze hoge concentraties worden vooral veroorzaakt door een combinatie van uitspoelingsgevoelige gewassen en uitspoelingsgevoelige gronden met diepe grondwaterstanden.'

Fosforconcentratie

In hetzelfde gebied, het stroomgebied van de Maas, blijkt ook de fosforconcentratie in oppervlaktewater toe te nemen. De belasting van oppervlaktewater komt volgens de minister uit meerdere bronnen. Naast de landbouw zijn dat onder meer rioolwaterzuiveringsinstallaties en buitenlandse bronnen. De landbouw is in veel gevallen de belangrijkste bron door een combinatie van bemesting en historische nalevering vanuit de bodem, door voedingsstoffen die de bodem van eerdere jaren heeft vastgehouden.

De waterkwaliteit is wel iets verbeterd in de afgelopen jaren, maar de verbeteringen zijn volgens Schouten gering. Omdat in landbouwsloten sinds 2017 een verslechtering zichtbaar is, zal het verkrijgen van een nieuwe derogatie voor Nederland geen zekerheid zijn. Door middel van de derogatie kunnen veel Nederlandse landbouwbedrijven 230 of 250 kilo stikstof per hectare bemesten, in plaats van de basisnorm van 170 kilo. Nederland maakt sinds 2006 gebruik van de derogatie.

Waterkwaliteit

Schouten: 'Nederland heeft de derogatie tot op heden verkregen op basis van inhoudelijke argumentatie dat deze derogatie geen risico oplevert voor de waterkwaliteit. Er ligt nog een stevige opgave voor grondwater- en oppervlaktewaterkwaliteit die vrijwel landsbreed noopt tot ingrijpen. In het licht van deze opgave, met daarnaast ook de opgave die de stikstofproblematiek met zich meebrengt, is het verkrijgen van een nieuwe derogatie voor de periode vanaf 2022 zeker geen vanzelfsprekendheid.

Volgens de minister maakt Nederland alleen kans op een nieuwe derogatie als de Europese Commissie voldoende vertrouwen heeft dat de waterkwaliteitsdoelen op landbouwbedrijven tijdig gehaald gaan worden. Dat zal aangetoond moeten worden in het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn, met een doorkijk naar het achtste.

Schouten ziet zelf mogelijkheden in meer fundamentele keuzes voor het mestbeleid. Dinsdag stuurde ze een route voor het nieuwe mestbeleid naar de Tweede Kamer. Het nieuwe mestbeleid bestaat uit drie pijlers;
1. grondgebondenheid voor de rundveesectoren;
2. afvoeren en verwerken van mest van niet-grondgebonden bedrijven;
3. gerichte inspanning in gebieden waar de waterkwaliteit achterblijft.

Rustgewassen

Duurzamere bouwplannen voor de akkerbouw horen daar wat Schouten betreft ook bij. Dat betekent een grotere inzet van rustgewassen en vanggewassen en minder gebruik van uitspoelingsgevoelige- en rooigewassen.

Het ministerie van LNV werkt nu aan de uitwerking van het zevende actieprogramma. Het wordt voor het einde van dit jaar aangeboden aan de Europese Commissie. Die zal er pas in de loop van 2022 een besluit over nemen.