Bedrijfsovername is combinatie van emotie en zaken

De tijd dat de oudste zoon vanzelfsprekend de boerderij van zijn vader overnam en op de oude voet verderging, is al lang voorbij. De maatschappij is steeds bepalender geworden voor de toekomst van een agrarisch bedrijf. 'Je moet draagvlak in de buurt hebben', zegt agrarisch adviseur Steven van Westreenen. 'Dat maakt een overname een stuk lastiger dan vroeger. Voor elke stap die je zet, moet je vooraf de impact inschatten.'

Anja Roes, adviseur bedrijfsovername bij ZLTO, zegt dat families er goed aan doen om al ver voor de daadwerkelijke overname na te gaan of het bedrijf financieel nog voldoende oplevert. En op welke manier het rendement kan worden vergroot. 'In sommige overnames kunnen ouders bij een overname nog net een rijtjeshuis betalen. Zijn we dan goed bezig?'

Weloverwogen besluit

Het belangrijkste is volgens Van Westreenen dat generaties samen een weloverwogen besluit nemen. Hij vergelijkt het met een rotonde waar elke afslag staat voor een keuze voor de toekomst. 'Het gaat erom dat je op die rotonde de juiste afslag neemt, eentje die bij je past. Dat kan zijn dat je met het bedrijf doorgaat zoals het nu functioneert, maar het kan ook iets anders zijn. Als je maar voor de overname goed weet waar je aan begint.'

Daar schort het vaak aan, merkt de adviseur. 'Vaak wordt te laat gestart met de overdracht van het bedrijf. Het is van belang dat de opvolger al meegaat in de maatschap, vof of bv, zodat je kunt toegroeien naar de overdracht. Maar wat je vaak ziet, is dat men denkt dat de ander wel weet hoe deze in de overnamekwestie staat.'

Dat is volgens Van Westreenen geen onwil, maar meer een generatieverschil. De kinderen kijken anders tegen zaken aan dan de ouders en ze denken van elkaar te weten welke richting zij op willen met het bedrijf. 'Dan kunnen vreemde ogen weleens helpen. Schroom niet om iemand in te vliegen, al is het maar voor een verkennend gesprek.'

Meer opties bedrijfsovername

Ook anders dan vroeger is de mate waarin rekening wordt gehouden met de kinderen die het bedrijf niet overnemen. In het verleden hadden zij het nakijken. 'Tegenwoordig worden er oplossingen gekozen die recht doen aan de positie van alle kinderen. Doordat nu meer naar de positie van andere kinderen wordt gekeken, worden ook andere mogelijkheden met betrekking tot bedrijfsovername onderzocht', zegt Alies van Veelen-Visscher, belastingadviseur bij Countus.

Bedrijfsopvolging is in de loop der jaren niet eenvoudiger geworden. De grondprijzen zijn de afgelopen jaren enorm gestegen en dat drukt een stempel op de overname. 'Door het onderrendement in de landbouw kan de bedrijfsopvolger nooit de marktwaarde betalen voor de boerderij', zegt Van Veelen. 'Die opvolger zal een relatief klein deel van de marktwaarde kunnen opbrengen om de boerderij rendabel voort te kunnen zetten. Ouders laten dus een behoorlijk deel van hun vermogen in de boerderij zitten, omdat de bedrijfsopvolger gewoonweg niet meer kan betalen', legt ze uit.

Meerwaarderclausule

'Voor het vermogen dat ouders in de boerderij laten zitten, wordt vaak een meerwaardeclausule opgenomen die ervoor zorgt dat als de bedrijfsopvolger de boerderij binnen een bepaalde termijn verkoopt, ouders of broers en zussen alsnog meedelen in de verkoopopbrengst. Toch komt steeds vaker bij bedrijfsoverdrachten de vraag op of hiermee voldoende recht wordt gedaan aan de positie van de andere broers en zussen.'

Normaal gesproken betaalt de bedrijfsopvolger een koopsom aan de ouders, zodat die een goede oude dag hebben en andere broers en zussen kunnen worden gecompenseerd. Deze koopsom wordt meestal geleend bij de bank.

Grond als familiekapitaal

De belastingadviseur ziet ook mogelijkheden voor een andere oplossing bij grondgebonden landbouwbedrijven. 'Zou je met name de grond niet als familiekapitaal kunnen zien? Als je dat doet, ontstaat de situatie waarbij ouders de boerderij schenken aan alle kinderen gezamenlijk. De bedrijfsopvolger wordt dan feitelijk de bedrijfsleider. Daarbij kan de bedrijfsopvolger boeren en de eventuele volgende generaties ook. De overige kinderen delen mee in het rendement van het bedrijf', zegt ze.

'Als je dat op deze manier doet, kun je een bedrijfsovername realiseren zonder geld te lenen bij de bank', aldus Van Veelen. 'Het is een bedrijfsvoortzetting waarbij broers en zussen niet hoeven te worden gecompenseerd. Ze worden namelijk net zoveel eigenaar als de bedrijfsopvolger. Als de bedrijfsopvolger zou stoppen, kunnen broers en zussen altijd nog kijken wat ze met de boerderij doen. Of ze verkopen de boerderij of ze zoeken een andere boer die op hun grond wil boeren. De grond is daarmee een belegging in de familie geworden.'

Van Westreenen ziet weinig in het schenken van de boerderij aan de kinderen. 'Dat gaat mij te ver. Natuurlijk worden er afspraken gemaakt dat een kind niet de hoofdprijs hoeft te betalen, maar dan wordt vaak vastgelegd dat als ze binnen tien jaar het bedrijf verkopen, de winst wordt gedeeld. Dat zijn logische afspraken.'

Gedeeltelijke overnames

Ook gedeeltelijke overnames, waarbij bedrijfsgebouwen worden gehuurd van de stopper, komt de agrarisch adviseur in principe niet tegen. 'Natuurlijk wordt grond wel vaak verpacht, maar de boerderij verhuren aan je opvolger zou ik alleen zien als onderdeel van een stappenplan richting een volledige overname.'

Ook Roes ziet dat deze constructie nog weinig populair is bij opvolgers en stoppers. 'Ouders en opvolger voelen er weinig voor. Een opvolger wil volledige zeggenschap. En eerlijk gezegd: het vermogen is vooral gegroeid dankzij inflatie van het onroerend goed en vaak niet door de winst door de jaren heen.'

Huurkoop

De ZLTO-adviseur bedrijfsovername denkt dan ook dat huurkoop de dood in de pot is. 'Het is het vooruitschuiven van het probleem. Want wanneer koop je het wel? Bovendien missen opvolgers een onderpand als ze iets willen financieren. Dat zal een stuk lastiger worden.'

Ouders willen het ook niet, weet Roes. 'Zij hechten meer waarde aan de voortzetting van het bedrijf dan aan een grote zak geld. Zij willen uit de overname stappen door een vervangende woning te kopen en een gezonde oudedagsvoorziening te hebben. Ouders willen hun andere kinderen daarbij het liefst iets schenken. Ze worden niet gelukkiger van 1 miljoen euro op de bank.'

De genoemde constructie waarbij één kind de onderneming runt en broers en zussen aandeelhouder zijn, is in het mkb vrij gebruikelijk, maar in de agrarische sector weinig voorkomend. Van Westreenen betwijfelt of deze werkt. 'Het ene kind maakt keuzes voor het bedrijf, maar als iemand in de familie vindt dat je een andere kant op zou moeten, heb je haast een raad van advies nodig om eruit te komen.'

Schijnoplossing

Ook Roes ziet hier weinig in, zeker in het geval van grondgebonden bedrijven. 'Over een aantal jaren kunnen opvolgers het nog niet financieren. Het is een schijnoplossing. Het probleem van waardestijging van de grond terwijl de rentabiliteit daalt, is levensgroot.'

Meer heil ziet de ZLTO-adviseur bedrijfsovername in het opnemen van een langdurige meerwaardeclausule als er meerdere kinderen bij de overname zijn betrokken. Na verkoop van het bedrijf na overname moet de overnemer het gerealiseerde prijsverschil op grond uitkeren aan broers en zussen.

Aandeelhouderschap

Van Veelen denkt dat het aandeelhouderschap in situaties juist wel kan werken. 'De interesse hiervoor groeit. Er zijn ook bedrijfsopvolgers die zelf aangeven dat het niet goed voelt dat zij een bak vermogen krijgen en vinden het een mooie optie dat de boerderij ook van de andere broers en zussen wordt. Allerlei varianten zijn mogelijk. Het is belangrijk om erover te praten.'

Ook Van Westreenen pleit boven alles voor goede gesprekken met elkaar. 'Als ouders onderling en met de kinderen. Begin daar tijdig mee. Als ouders moet je ook recht doen aan de andere kinderen. Daarom moet het kind dat de boerderij overneemt, ook meedoen in de maatschap. Dan is de bedrijfsoverdracht niet vreemd. Als je in die context met elkaar spreekt, kom je er wat betreft bedragen meestal ook wel uit.'

Emotie

Volgens de agrarisch adviseur komt bij een overname in de agrarische sector veel meer emotie kijken dan elders. 'Een boerderij is een levenswerk, iets waar generaties achter elkaar 24 uur per dag mee bezig zijn.' Roes sluit zich daarbij aan. Een overname is meer dan een zakelijke rekensom, stelt zij. 'Het uitspreken van bijvoorbeeld ambities en het hebben van respect voor elkaars keuzen is niet minder belangrijk.'

Van Veelen is het daarmee eens. 'Het is belangrijk dat iedereen een goed gevoel heeft bij de gekozen richting. Je wilt tenslotte met Kerstmis allemaal aan dezelfde tafel kunnen zitten.'