Formatie zit 'muurvast' na vertrouwensdebat

Tijdens het debat, dat tot diep in de nacht duurde, gaf Rutte toe gesproken te hebben over de positie van het kritische CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, maar was hij dat eerst vergeten. Een motie van wantrouwen kreeg geen meerderheid, maar een motie van afkeuring wel. Deze werd zelfs ingediend door beoogd coalitiegenoten CDA (Wopke Hoekstra) en D66 (Sigrid Kaag).

'Kaag gaf daarbij nog het signaal richting Rutte: als mij dit was overkomen, dan was ik niet blijven zitten', geeft Van der Meer aan. Dat linkse partijen en centrumrechtse partijen de motie van wantrouwen steunden, maakt het niet waarschijnlijk dat ze aanschuiven in een kabinet onder leiding van Rutte, denkt hij. 'Dan blijven er vier partijen over, dezelfde die het huidige demissionaire kabinet vormen. Staatsrechtelijk staat niets hen in de weg, maar in de praktijk is het door de gebeurtenissen een wankele basis.'

Niet uitgespeeld

Volgens Politicoloog André Krouwel (VU) is de rol van Rutte nog niet uitgespeeld. 'Hij is nog steeds de machtigste politicus in Nederland, hij zal straks gewoon een centrumrechts kabinet leiden', aldus Krouwel.

De rol die Kaag en Hoekstra aannamen in het debat, noemt hij hypocriet. 'Dat er zo over Omtzigt is gesproken, is natuurlijk schandalig. Aan de andere kant is het logisch dat over de stabiliteit van fracties gesproken wordt tijdens een formatie. En daar zullen Kaag en Hoekstra ook gewoon aan hebben meegedaan. Ze hebben allemaal boter op hun hoofd en dat zal de kiezer ook vermoeden.'

Medeschuldig

De motie van afkeuring van Kaag kwam op Krouwel dan ook bevreemdend over. 'Van het CDA kon ik me dat nog voorstellen, want de discussie gaat over iemand uit die partij. Maar D66 is toch medeschuldig? Het was toch een verkenner van die partij die met die papieren onder de arm liep? Bij D66 zijn ze niet zo onschuldig als ze zich voordoen. Ik vond het maar een raar stijlfiguur.'

De onhandigheid van een ambtenaar om gevoelige zaken zo onthullend in notulen vast te leggen, vindt Krouwel niet zo zwaar wegen dat Rutte erom moet opstappen. 'Wat bereik je ermee alleen hem hiervan de schuld te geven?' Bij het aanwijzen van een nieuwe verkenner – van de Kamer moet dit nu een politiek onafhankelijk persoon worden - denkt de politicoloog aan 'iemand met gezag, een expert, iemand van buitenaf met kennis van politieke verhoudingen'.

De Graaf of Balkenende

Kouwel denkt dan bijvoorbeeld aan Thom de Graaf, de vicepresident van de Raad van State en oud-minister voor D66. 'Of aan iemand als oud-CDA-premier Jan Peter Balkenende. Misschien een goede stap om het CDA, na alles wat er gebeurd is, toch aan boord te krijgen in een coalitie.'

De regie in de formatie teruggeven aan de koning, iets waar in 2012 afscheid van werd genomen, is volgens Van der Meer niet iets wat te verwachten valt. 'Het is in de Tweede Kamer nog zoeken naar hoe het gaat en wat er beter kan. Er was sprake van een grote misser die tot groot wantrouwen onderling heeft geleid. Maar niet dusdanig dat het proces fundamenteel hoeft te worden omgegooid.'

Daar is Krouwel het mee eens. 'Het lijkt me niet dat ze het weer terugdraaien op basis van één stomme fout. Die rol aan de koning geven, is feitelijk teruggaan naar een situatie met het 'geheim van het paleis'. Dat leidt per saldo tot minder transparantie, terwijl in deze tijden juist meer transparantie wordt gevraagd.'

Rutte overleefde donderdag op het nippertje een motie van wantrouwen, omdat CDA, D66 en ChristenUnie (CU) hem bleven steunen. Daarmee hing zijn lot aan een meerderheid van slechts drie zetels. CU-jongerenorganisatie PerspectieF liet vrijdag weten dat hun partij ook voor de motie van wantrouwen had moeten stemmen. In dat geval had Rutte gedwongen moeten opstappen.

CU heeft fout gemaakt

In een verklaring zegt PerspectieF-voorzitter Bina Chirino dat er wat het bestuur betreft 'een fout' is gemaakt. 'We hadden graag gezien dat er voor de motie van wantrouwen gestemd was. Het vertrouwen in Mark Rutte is volgens ons weg. Regeren met de VVD kan nog wel, maar zonder Mark Rutte. We vinden hem geen geloofwaardig leider van Nederland meer.'

Onder de leden van PerspectieF gaat ook een brief rond aan CU-leider Gert-Jan Segers, die nog een stuk feller van toon is dan de verklaring van het bestuur. 'Het vertrouwen is in u gelegd door mensen die geloven in handelen vanuit integriteit, vanuit onze gezamenlijke normen en waarden', staat in de brief. 'En u hebt ons diep teleurgesteld. U hebt gehandeld vanuit angst, niet vanuit hoop. Dit is ons blijken van sterke afkeuring.'

Chirino zegt in de verklaring dat het PerspectieF-bestuur niet achter de brief aan Segers staat.