Uittredende Kamerleden blikken terug op vier enerverende jaren

Carla Dik-Faber (49) uit Veenendaal stopt na de verkiezingen als Kamerlid. Ze zit nu acht jaar in de Tweede Kamer voor de ChristenUnie.

Landbouwminister Carola Schouten is van uw partij. Heeft dat het werk veranderd?

'Ik vind het heel mooi dat er deze kabinetsperiode weer een minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit is. Dat was een vurige wens van ons. Ik ben daarom blij dat wij een minister op deze post mogen leveren.

'Ik weet dat het bij Carola in goede handen is. Dat is vertrouwenwekkend. Wij vormen een fractie met vijf Kamerleden. Dat betekent dat we meerdere onderwerpen volgen. Als ik moet kiezen tussen verschillende debatten die gelijktijdig zijn, wordt de keuze makkelijker omdat ik weet dat Carola op dit onderwerp zit. Dan weet ik dat het in goede handen is.'

Het landbouwdebat is de afgelopen jaren verhard. Hoe heeft u dat ervaren?

'Je ziet die verharding in de politieke en het maatschappelijke debat, maar ook tussen boeren onderling. Ik word daar verdrietig van omdat ik denk dat het een oplossing niet dichterbij brengt.

'Neem het debat over stikstof. In zo'n debat doen woorden ertoe. Woorden zoals mijn collega van D66 heeft uitgesproken, dat de veestapel moet halveren, zijn olie op het vuur. Hij heeft dan wel niet gezegd dat het aantal boeren moet halveren, maar ze vragen zich toch af: is er voor mij een plek in Nederland? ' En D66 is toen ook niet bepaald gaan minderen – ze zetten de boel alleen maar meer op scherp.

'De boeren hebben het gevoel dat de hele stikstofopgave bij hen op het erf is geschoven. Maar boeren kunnen dit niet alleen oplossen en je kunt de boeren ook niet als schuldige aanwijzen. Dus wat kun je doen als politiek? Kijken hoe je kunt verbinden. En let op de woorden die je gebruikt en ga met elkaar samenwerken. Het is cruciaal om het gesprek te blijven voeren.'

Is deze kwestie met de stikstofwet tot een goed einde gebracht?

'Uiteindelijk is de stikstofwet aangenomen in de Tweede Kamer met een ruime meerderheid van VVD, CDA, ChristenUnie en SGP, maar ook SP, D66 en 50PLUS. Ik denk dat het een goed signaal is naar boeren en andere partijen die er belang bij hebben dat je als politiek compromissen smeedt. Dat is de essentie van democratie. Er zal nooit een partij helemaal zijn zin krijgen. Maar je kunt wel met elkaar verder komen. Als je tegenover elkaar blijft staan, zijn boeren daar ook de dupe van.'

Biedt deze wet ook voldoende perspectief voor alle sectoren?

'We kunnen weer bouwen en dat móet ook. Maar ik weet dat de minister heel erg haar best heeft gedaan om met het oog voor boerenbelangen tot oplossingen te komen. Ze is 'chef-stikstof' geworden en dat hadden we niet kunnen bedenken toen we aan deze kabinetsperiode begonnen.

'De Tweede Kamer heeft de stikstofaanpak, het PAS, bedacht door CDA en PvdA, altijd gesteund. De rechter heeft uitgesproken dat we op de ecologische pof leven. Het was ook te mooi om waar te zijn. Je gaat eerst de economie ontwikkelen en in de toekomst de natuur herstellen. Het eerste hebben we gedaan, aan het tweede zijn we nooit toegekomen.

'Economie en ecologie moeten in balans zijn. Met de stikstofwet staan de contouren om tot een nieuwe balans te komen. Dat vraagt nog veel tijd, maar we gaan nu stap voor stap op weg. We moeten dat op zo'n manier doen dat iedereen mee kan doen. We hebben daar allemaal verantwoordelijkheid in. Niet alleen boeren, ook het mkb, de industrie en het wegverkeer. Nu de stikstofwet is aangenomen, komt er perspectief voor de bouw. Maar ook voor de landbouw, bijvoorbeeld als het gaat om de PAS-melders.'

Heeft het kabinet voldoende gedaan om de positie van de boer te versterken?

'Het is goed dat er een transitiefonds komt voor boeren. We willen boeren echt een kans geven om te extensiveren. Dat is niet van de ene op de andere dag geregeld en dat vraagt ook iets van de markt. Daarom ben ik blij met de Wet aanpak oneerlijke handelspraktijken. Daarmee geef je de boer een sterkere positie. Dat is nodig, want ik vind het van de gekke dat de boer prijsnemer is in deze keten.'

Wat vindt u de belangrijkste bijdrage?

'Ik ben heel blij met de initiatiefnota 'verbinding boer-burger, voedsel dichterbij' om de verbinding tussen boeren, natuurbeschermers en burgers te versterken. Voor de generatie van mijn ouders, die allebei van de boerderij komen, was voedselproductie altijd heel dichtbij, maar nu vindt dat buiten het zicht van burgers plaats. Daardoor is letterlijk en figuurlijk afstand ontstaan. Ik zou willen dat burgers het voedsel én de voedselproducenten beter waarderen en leren waar het vandaan komt.

'Deze nota is uiteindelijk verwerkt in de plannen van de minister. Zij is in dat kader ook op handelsmissie gegaan in eigen land.'

U heeft met een aantal moties veel bereikt. Hoe belangrijk is dit instrument voor u?

'Voor mij is het een politiek instrument om beleid bij te sturen. Mijn motie over de zonneladder vind ik een mooi voorbeeld. Daarin is afgesproken dat provincies en gemeenten een voorkeursvolgorde hanteren bij het toestaan van nieuwe zonneparken. Eerst de daken, dan op verloren stukjes grond en als laatste op landbouwgrond. Ik vond dat we dit niet aan willekeur van private partijen konden overlaten en met deze motie is er regie op gekomen.'

Op eigen verzoek staat Zwollenaar Frank Futselaar (41) op een vrijwel onverkiesbare negentiende plaats op de SP-kandidatenlijst. Zijn partij moet in zetelaantal verdubbelen ten opzichte van de huidige peilingen, wil hij terugkeren in de Tweede Kamer.

Bent u tevreden met wat er in de afgelopen vier jaar is bereikt?

'Nee. Het sluiten van de kringloop in de landbouw is niet opgelost. Het is een algemeen verhaal dat iedereen dat op zijn eigen manier uitlegt. Als zowel LTO Nederland als de natuurorganisaties tevreden zijn, dan weet je dat het niet goed gaat.

'Er is een klein stipje op de horizon gezet, maar er is nog geen concreet beleid gemaakt. Dat hangt nog in het luchtledige en geeft een volgend kabinet de kans het weer anders te doen.'

Heeft dit kabinet de positie van de boer weten te versterken?

'Het is niet gelukt boeren voor een langere periode zekerheid te geven, wat noodzakelijk is bij het doen van investeringen. Een volgend kabinet moet daar een prioriteit van maken. Er is een motie aangenomen om te komen tot een breed landbouwakkoord. Dat moet als basis dienen voor die langjarige zekerheid.'

Waarom hielp uw partij mee de stikstofwet erdoor te krijgen?

'Wij vonden het niet verantwoord nog langer te wachten. Door de verkiezingen zou het anders nog minstens negen maanden duren voor er duidelijkheid zou komen. Dat zou slecht zijn voor het natuurherstel en de aanpak van de woningnood. Helemaal tevreden over de wet ben ik niet, maar het is beter dan niets.'

U bent terughoudend met het indienen van moties, als een van de weinige. Waarom?

'Veel moties worden ingediend om aan de buitenwacht te laten zien dat je iets belangrijk vindt. Dat is niet altijd zinvol.

'Als ik een toezegging krijg van de minister is een motie overbodig. Het fenomeen motie lijdt aan inflatie, daardoor hebben ze minder invloed.'

De maatschappelijke discussie over de landbouw is sterk gepolariseerd. Hoe ervaart u dat?

'Polarisatie is niet per definitie slecht. Je mag voor je eigen belang opkomen. Soms gaat het wel te ver: het bezetten van stallen of huisbezoeken bij politici. Ook politici doen grote uitspraken. De 'halvering van de veestapel' is wat dat betreft een klassieker.'

Wat geeft u uw opvolger binnen de SP mee?

'Ik reken mezelf tot het groene kamp, maar je moet ook oog hebben voor het compromis. Het gaat om veel gezinsbedrijven. Rond de fosfaatdebatten sprak ik met veel melkveehouders. Met een gezicht erbij kijk je heel anders naar die tekentafelplannen.'

Helma Lodders (52) uit Zeewolde vertegenwoordigt de VVD al zo'n tien jaar in de Tweede Kamer. Na de verkiezingen neemt ze afscheid.

Hoe heeft u de verharding van het landbouwdebat ervaren?

'Ik merk die verharding in mijn persoonlijke leven. Mijn man heeft een boerenbedrijf en ik spreek veel van zijn collega's. Volgens mij hebben veel boeren en tuinders het idee dat er over hen wordt geregeerd en niet met hen. De politiek neemt uiteindelijk de beslissing, maar dat doe je met elkaar. De dialoog heeft de afgelopen jaren onvoldoende vorm gekregen.

'Er wordt op allerlei manieren steeds meer gevraagd van boeren en tuinders, maar die extra inspanning voor het milieu wordt niet betaald en de boer wordt ook niet verleid om mee te gaan in die ontwikkeling. Dat geeft frustratie.'

Wat kan de politiek hieraan doen?

'Het begint bij erkenning. Dat is het allerbelangrijkste. De land- en tuinbouw heeft grote stappen gezet op het gebied van klimaat en milieu. Natuurlijk kan het altijd beter, maar Nederland staat wereldwijd in de hoogste regionen als het gaat om duurzame landbouw. Als je dan doet voorkomen of het alleen maar kommer en kwel is, zit daar al een verschil in het startpunt van de discussie.'

Wat vindt u uw belangrijkste bijdrage?

'Ik denk dat ik in de Tweede Kamer de Nederlandse land- en tuinbouwsector goed op de kaart heb gezet als een belangrijke sector voor Nederland. Mijn bijdrage was erop gericht om innovaties te ontwikkelen en toe te passen in de praktijk. We zien bij het stikstofdebat hoe belangrijk innovaties zijn voor de oplossingen. Ik ben daarom heel blij dat er recent veel geld beschikbaar is gesteld om innovatie verder vorm te geven.'

Wordt er in de politiek te veel op incidenten gereageerd?

'Ik herken dat beeld. Neem het gewasbeschermingsdossier. Bij elk incident rennen Kamerleden naar de microfoon om een debat aan te vragen. En elk jaar worden middelen verboden en komen er nieuwe maatregelen om drift te reduceren. Daar kun je als boer niet op anticiperen. Het is juist belangrijk dat we voor lange termijn duidelijkheid geven. Daar kan een boer op investeren.'

Heeft minister Carola Schouten van LNV de kringlooplandbouw op koers gekregen?

'Nee. Ik denk dat we pas aan het begin staan. Je moet het eerst eens worden over wat ermee wordt bedoeld. De politieke partijen hanteren verschillende definities van kringlooplandbouw.

'Ik denk dat de discussie de afgelopen jaren is verengd tot de meest vergaande richting van kringlooplandbouw, terwijl er een paar eenvoudiger zaken niet zijn geregeld. Er zit bijvoorbeeld een gemengd bedrijf in mijn omgeving. De beste man moet pluimveemest afvoeren en mest aanvoeren voor zijn akkerbouwbedrijf. Dat is de omgekeerde wereld.

'Als je stappen wilt zetten, moet je eerst op hoofdlijnen maatregelen nemen zodat je boeren meekrijgt. Daarbij moet je eerst kijken waar ze tegenaan lopen en die drempels wegnemen. En dan pas de volgende stap nemen. Anders ben je ze kwijt.'

Wat geeft u mee aan uw opvolger?

'Een hartenkreet: koester onze boeren en tuinders. Zij zorgen voor voldoende en betaalbaar voedsel. Dat laatste is ook belangrijk. En kijk naar het geopolitieke belang van voedselproductie.'