Roerige tijden vragen om verbindende LTO-voorzitter

Ongetwijfeld wordt ledenbinding een van de kerntaken van de nieuwe voorzitter van LTO Nederland. De nieuwe boerenleider zal de dialoog moeten aangaan aan keukentafels en in kleine zalen. Belangrijk doel: zorgen voor meer eenheid in de agrarische sector.

Volgens Gerard Doornbos, de eerste LTO-voorzitter, is dat geen onmogelijke opdracht. Hij wijst op de vele gedeelde belangen die boeren en tuinders nog steeds hebben. 'Die zul je helder moeten krijgen. Vervolgens kan de sector zich verenigen rond die gezamenlijke belangen. Zonder de verschillen tussen pakweg akkerbouwers en varkenshouders uit oog te verliezen.'

Evenwichtsoefening

Het gesprek met leden wordt een evenwichtsoefening, denkt voormalig LTO-voorzitter Albert Jan Maat. Ook in de sector wordt de toon van het debat gezet door de flanken. 'De gemiddelde boer die zijn eigen weg kiest, hoor je zelden op vergaderingen. Maar die mag je daarmee niet uit het oog verliezen.'

Overigens is verdeeldheid de sector niet vreemd: Doornbos had er bij de start in 1995 al mee te maken. In 1993 werd de Nederlandse Akkerbouw Vakbond opgericht. Sindsdien is het aantal agrarisch ondernemers gehalveerd en het aantal sectorspecifieke bonden exponentieel gestegen.

Vlaggenschip

Het is een illusie te verwachten dat onder de nieuwe voorzitter iedereen terugkeert naar de moederschoot. Maar LTO kan zich wel profileren als het vlaggenschip van een vloot van belangenorganisaties. Als een betrouwbare gesprekspartner met knowhow, die negentien sectoren verenigt en waarmee de overheid zaken kan doen. En die met de vuist op tafel durft te slaan, wanneer het moet.

De ledengesprekken zullen ook gaan over een nieuwe koers van LTO Nederland. Een koers die niet alleen defensief van aard zal zijn, zoals bijvoorbeeld het behouden van het huidige pakket aan gewasbeschermingsmiddelen.

Maat pleit voor meer zelfbewustzijn. Immers, de sector heeft oplossingen in huis voor maatschappelijk relevante vraagstukken. Boeren en tuinders zijn in staat CO2 te binden en ze kunnen gewassen telen die aantoonbaar goed zijn voor de gezondheid van mensen. Doornbos: 'De land- en tuinbouw is nog steeds een fantastische sector met prachtige ondernemingen.'

Verdeeldheid in politiek

Toen LTO Nederland in 1995 startte, was de politiek in Den Haag betrekkelijk overzichtelijk. De Tweede Kamer telde 12 partijen. De drie regeringspartijen waren samen goed voor 92 van de 150 zetels. Anno 2020 telt de Tweede Kamer 16 partijen. De vier regeringspartijen hebben precies 75 zetels.

'We hebben jaren lacherig gedaan over het politiek landschap in België', aldus voormalig LTO-voorzitter Marc Calon. 'Maar Nederland lijkt nu veel op België.'

Met één mond spreken

Politieke verdeeldheid verlamt besluitvorming, maar biedt ook kansen. Lang niet iedere fractie heeft een landbouwspecialist in huis. Een belangrijk functie van LTO Nederland: deze fracties voorzien van relevante informatie. Maar daarbij is het wel van belang dat de sector zoveel mogelijk met één mond spreekt.

Ook hier ligt een belangrijke taak van de voorzitter: juist in een versplinterd politiek landschap moeten boeren en tuinders schouder aan schouder gaan staan, want verdeeldheid biedt politieke partijen alleen maar de gelegenheid te shoppen in de verschillende standpunten.

Coalitie 'over links'

Hugo de Jonge (CDA) wil niet met Thierry Baudet (Forum voor Democratie) en de VVD sluit samenwerking met de PVV uit. De kans is aanwezig dat er na de Tweede Kamerverkiezingen een coalitie 'over links' komt. Dat wil zeggen: VVD, samen met bijvoorbeeld D66, PvdA en GroenLinks. Dat scenario baart ingewijden grote zorgen.

Progressieve partijen ijveren traditioneel voor scherpe milieudoelen en een kleinere veestapel. LTO Nederland wist drie jaar geleden krimp uit het regeerakkoord te houden, maar nu is de druk eerder groter dan kleiner.

Verhoudingen staan op scherp

Bovendien staan de verhoudingen tussen de sector en sommige politici op scherp, onder meer nadat tijdens boerenprotesten een doodskist met de naam 'Jesse' opdook en D66-voorman Rob Jetten onlangs op zijn woonadres door vijf boeren onaangekondigd werd getrakteerd op een voedselpakket. PvdA-leider Lodewijk Asscher noemde die actie 'intimidatie' en 'volledig ongepast'.

Het nieuwe regeerakkoord is een lakmoesproef voor de nieuwe voorzitter: kan hij de nieuwe coalitie overtuigen van het belang van een sterk agrarisch Nederland? Veel ogen zullen dan gericht zijn op LTO.

Inkomenspositie boeren en tuinders

'Supermarkten hangen mooie verhalen op over voedselveiligheid en milieuvriendelijke producten, terwijl ze de volgende dag weer stunten met land- en tuinbouwproducten.' Geen citaat van actievoerders die dit jaar herhaaldelijk distributiecentra blokkeerden. Nee, het is Doornbos in dagblad Trouw eind 2002. Toen al was de slechte positie van boeren en tuinders in de keten een belangrijk thema.

Volgens Maat is Nederland nu eenmaal een grote exporteur van voedsel op een sterk concurrerende markt. 'De invloed op prijs is daarmee per definitie beperkt. Dat moet je accepteren. Of je kiest als boer voor een product waarmee je je echt kunt onderscheiden.' Volgens Calon is een aantal boeren nog niet gewend aan de ruwe wetten van de markt. Dat zorgt voor frustratie en verzet.

Volgens Doornbos hebben de voorbije 25 jaar duidelijk gemaakt dat de weg naar een duurzame land- en tuinbouw niet alleen via het winkelschap kan lopen. 'Er is een systeemverandering nodig. Net als in de zorg en het openbaar vervoer is marktwerking voor de landbouw geen totaaloplossing.'

Stikstofdossier

'De bouw- en technieksector wordt gegijzeld door de agrarische sector die voor bijna de helft van stikstofdepositie verantwoordelijk is.' Voorzitter Doekle Terpstra van Techniek Nederland zette onlangs in het Financieele Dagblad de discussie rond stikstof verder op scherp. Hij voegde zich daarmee in het rijtje van onder meer Maxime Verhagen, die willen dat het stikstofprobleem zo snel mogelijk wordt opgelost.

De uitspraken van Terpstra illustreren de immense druk op dit dossier. 'De maatschappij is de discussie zat', meent Calon. De sector heeft maatregelen op tafel gelegd – drijfmest aanlengen met water, minder eiwit in voer, meer weidegang –, maar dat plan is door landbouwminister Carola Schouten goeddeels ter zijde geschoven.

Verborgen agenda

Ondertussen ziet een aantal boeren in het stikstofprobleem een verborgen agenda: Nederland wil meer vluchtelingen opnemen, dat vraagt om nieuwe woningen en die zullen moeten verrijzen op boerenland. Theorieën die vooral op sociale media rond gaan. Facebook en Twitter zorgen overigens ook onder boeren voor een steeds verdere polarisatie van het debat.

'Het gaat anno 2020 niet om de waarheid, maar om beeldvorming', is de ervaring van Calon. De nieuwe voorzitter zal de sector uit dit mijnenveld moeten loodsen. Simpelweg het ontkennen van het stikstofprobleem – en het klimaatprobleem – zal niet volstaan. Pijnlijke keuzes lijken onvermijdelijk.

Brussel en Den Haag

Iedere week schuift LTO Nederland aan bij de ministers Wouter Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat voor overleg. Telkens staat dan de vraag centraal: hoe houden we onder de huidige coronacrisis de Nederlandse economie zo goed en zo kwaad mogelijk overeind? Aan tafel: alle partijen die voor de BV Nederland relevant zijn.

Het is tekenend voor de positie die LTO Nederland in politiek Den Haag nog steeds heeft. Het groene front mag dan dood en begraven zijn, LTO Nederland wordt door overheid en kabinet nog steeds gezien als hét verlengstuk van de Nederlandse boeren en tuinders. Geen enkele andere landbouworganisatie heeft die positie in het maatschappelijke middenveld.

Relevante positie

Aan de nieuwe voorzitter de taak om aan de achterban duidelijk te maken hoe waardevol die positie is en welke voordelen dat de leden oplevert. En dat het van vitaal belang is dat Nederland boeren en tuinders een relevante positie houden in Den Haag en Brussel.

Zo'n positie is ook cruciaal in tijden van crisis, ondervond Maat tijdens de uitbraak van EHEC in 2011. Nederlandse telers leden honderden miljoenen euro's schade. 'Op dat moment zijn korte lijnen met de overheid en een goede relatie met het kabinet essentieel. Dan kun je veel betekenen.'

Kracht van georganiseerde landbouw

Doornbos zag tijdens zijn voorzitterschap onder meer varkenspest en mond-en-klauwzeer voorbijkomen. De overheid greep die epidemieën niet aan om het mes in de veestapel te zetten. 'Dat verbaasde mij achteraf ook. Maar het tekent ook de kracht en de invloed van de georganiseerde landbouw.'

De nieuwe voorzitter zal ook het Brusselse schaakspel moeten beheersen. Calon: 'Derogatie voor Nederland stuitte op verzet van Oostenrijk en Frankrijk. Waarom? Nederlandse melkveehouders zijn samen met de Ieren na het afschaffen van de quotering veel meer gaan melken, met lagere Europese melkprijzen tot gevolg. Die rekening stond nog open in Europa.'

Calon wil maar zeggen: de tegenstrevers van de nieuwe voorzitter zitten niet alleen in Nederland.

Albert Jan Maat, 1 maart 2007-1 oktober 2016

Geboren in 1953 in Heino. Boerenzoon en diplomaat tot in zijn diepste vezels. Zijn carrière startte bij de CBTB en NLTO. Werd in 1999 lid van het Europees Parlement namens het CDA en vervolgens voorzitter van LTO Nederland. Stapte LTO binnen op een moment dat de organisatie weer opgebouwd moest worden. 'Ik kon niet verkroppen dat de lobby voor boeren en tuinders op dat moment niet op niveau was.' Is uitgesproken pro-Europa. Waarschuwde bijvoorbeeld bij zijn afscheid voor anti-Europese sentimenten. 'Dat is uitermate slecht voor onze sector'. Zocht altijd het compromis en gedijde daarmee uitstekend in het Nederlandse poldermodel. 'Ik polder liever dan dat ik aan de kant sta te roepen.' Is nu voorzitter van Netviswerk, een belangenorganisatie voor de binnenvisserij en kleine kustvisserij in Nederland.

 

Marc Calon, 1 oktober 2016 -13 mei 2020

Geboren in 1953 in Breskens. Groeide op in Zuurdijk, op een akkerbouwbedrijf. Was als voorzitter van de Groninger Maatschappij van Landbouw betrokken bij de akkerbouwacties van 1990. Staat bekend als erudiet en ongepolijst. Werd in 1995 namens de PvdA gekozen in Provinciale Staten van Groningen, was gedeputeerde en voorzitter van woningbouwkoepel Aedes. Werd voorzitter van LTO Nederland, mede omdat hij beschikte over een groot Haags netwerk. Speelde een belangrijke rol in de vernieuwing van LTO. Was een beetje het spiegelbeeld van diplomaat Maat: hij schuwde stevige bewoordingen niet. Nam 'met pijn in het hart' afscheid van LTO. 'Ik ga geen nieuwe termijn aan en maak direct ruimte voor mijn opvolger. Een voorzitter kan alleen effectief werken met volledig draagvlak van alle leden.'

• Lees ook: Marc Calon treedt terug als voorzitter LTO Nederland